Kovareke serblxweye

Kovareke
rewşenblrl
serblxweye
ww
w
.n
e
te
we
.c
o
m
Hejmar : 15-sal:6 -payiz: 1 998 Z - 2611 K
SERCEM
Nameyeke Vekiri
ne
te
we
.c
om
2
* Şano di kovara Çiya de.•. Dr. P.Berwari
• Cegerxwin e çiroknivis ... H. Gundi
• Derbdayin di zimane ..••
Kamiran Bekes
• Nezir Palo il ...
H.Mirani
3
• Se b ri Dotani ....
KoneReş
* Salvegera R.Bedirxan ..•
Rezo
Dilawere Zengi
• Aboneyen Hawar e ...
Dilawere Zengi
21
26
30
33
* Li gel Dr.Celile Celil•..
Andame Pirs e
Zamdare Zindi
36
40
M. N. Xurşit
Awaze Kalo
Dildare Aşti
Seyyid Helim
42
43
44
45
46
* Ki berpirsiyar e? ..•
• Li gel Yil s if Bekir ••..
* Teqina Derd il ••.
* Mirin ...
w.
* Şikestina Dilaneke .•.
• Ez il Dilher ...
*Zindan ••.
• Mardilve •..
• Goristana Welet ...
Danehev: Ali Cefer 48
Pir Rustem
49
Lewende Dalini
52
* Mijilli , Metetok il .••
Salar
• 1915 ..•
ww
Keleş
7
13
16
Pirs. Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz 11998 Z -2610 K.
53
Nameyeke Vekiri
ne
te
we
.c
om
X wendevanen birez !
ran de ye. Xuya
Va ye hejmareke nu j i "Pirs" a we di nav desten we came
zede bfine.
we
li
tin; hin rupel
Cı aşkere ye ku durve we piçeki hatiye guhar
men we yen
Helbet ev guhartina bive-neve bu. Çunki, gelek gotar Cı herhe
kanibe wan di
curecur ı1 heja dikevin desten me. Vika, da ku "Pirs"
n li webe tir
rupela
çend
em
hempeza xwe de bipejirlne, me pewisti dlt ku
hez uli
ziman
en
bikin. Ji aliyeki din ve me, li ber daxwaza hinde zarok
Em hevidar in ku
hember erişa nameyen wan, rupeleki zarokan ji zede kir.
i li rupele xwe
ew ji bi tiliyen xwe yen nazik Cı dilen xwe yen sipi xwed
derkevin ı1 wi peşve bibin.
a xwe hertim
Hevi ew e, xwendevan ı1 niviskaren heja, ku win li "Pirs"
bi herhem
din;
xwen
bidin
ı1
nin
xwedi derkevin; li dora we kom bibin; bixwi
bi we
heye
we
bi
"
u nivlsaren xwe we dewlemend urengintir bikin. "Pirs uxwişkMuwete
te parastin; çande, weje u zimane Kurdi ji bi "Pirs"e
weje u zimane
parastin u peşvebirin. De werin em hemi bi hev re ala çand,
Kurdi bilind hildin.
Bele, temen, dewlemendi u tiraja her
xwendevan ı1 niviskaren we ve gireday1 ye.
weşaneke
bi xwedilecterketina
w.
Nivfskaren heja !
vekirine, emji
Bang ü vexwendina me li we ye, rupelen "Pirs" e ji we re
ww
en we yen ditir in.
her ı1 her li heviya lekolin, gotar, helbest, çerok ubehem
Belki betirln em çavreya lekollnen we dikin.
di peşeroje de
Di ve nama xwe ya vekiri de ji em sozdar in ku erne, eger
betir bikin. Tene
pectivi çe bibe, "Pirsa" a we ferehtir bikin u rupelen we hfu
betir bin. Nexer,
ne
pirse
en
tik ıliava me ew e ku Jekollnen we ji (6-7) rupel
erne beçar bibin wan bi şeweyeki zincirane biweşinin.
de.
Ta hejmar ı1 hevditineke din, birninin di xweşi ı1 serfıraziye
Redeksiyon a "Pirs" e
Kovara "Çiya" Awena Çanda Kurdili Ewropa
1965- 1970
Dumalıika
hej: 10
Şano
we
.c
om
di kovara "Çiya" de
"Birina reş" di kovara "Çiya de"
(1965 - 1970)
ı
ı
"Mirov ne ji bo roja şerniye ye, roja şerniye ji bo rnirov e, civak ne ji bo
hunermend e, hunerrnend ji bo civake ye"
"Pill!xanov"
ww
w.
ne
te
Beri ku em naveroka şanoye fi bawerdanen xwe li ser we, di vir de rexin, en
pewist dibinin, ku em gelek bi kurtili ser jiyan ü xebaten pakrewane zindl Muse
Enter rawestin.
Niviskar di sala 1918 an de, li gunde Zivinge. nizike Nisibine ji dayika xwe
bfiye, M. Enter beşe berveMriye li Istenbole kuta kiriye.
Jina Muse Enter keça ni viskare Kurd Ebdil Rehman Rehmi Elhikariye, fi xasiya
M. Enter neviya mir Bedirxan e.
Zaren wl Enter, Dicle, ü Reşe niha li gel dayika xwe li Ewropa dijin.
M. Enter di sala 1948 an de, rojnama "Kaniyen Dicle" derdixist, il. kovareke
rezani "Kovara Rojhilat" di sala 1950 1 de diweşand, disan, wi fibi çend hevalen
xwe ve rojnarneke rojane bi nave "We1ate Peşketi" di sala 1958 an de çap dikirin.
M. Enter betir! 20 caran ketiye zindanen koledaran, gava ew di salen (19591963) tev (49) hevalen xwe ve, dikevin girtigehe, destlate biryara darvekirina wi fi
bi çend hevriyen wl wek Dr. Şivan, Seid Ald, (herduji şehidin) fi Yeşar Kaya
(seroke Perleruana Kurdi li dervayl welet) derdixist, le ew biryara seternkar pek
nebat.
Di ve dawiye de M. Enter di rojnama "Welat" di bin koşeyek ciwest "Tir" de fi
herweha di pir weşanen din de fi bi du zimanan; Kurdi fi Turki dinivisand, di
20/09/1992. an de, ew bi desten teraristen dew1eta Turkan te şehidkirin, il. bin
herhemen wi yen çapkiri evin:
1- Qenbel, (1962).
2- Yara Salar (1964).
Pirs- Hejmar:
15· Sal: 6-Pay!z /1998 Z -2610 K.
3
Naveroka
şanoye
we
.c
om
3- Birina Reş (1965).
4- Ferhenga Kurdi (1967).
an, di
Ni viskar fi rojnarnevane gewre M. Enter şanoya xwe bin di sala 1959
du
iriye,
çapnek
de
an
1959
sala
di
ew
girtigeha leşgeri de, li lstenbole nivisiye, le,
a
bejmar
ta
fi
sisiyan
a
bejmar
ji
,
perde tene ji "Birina Reş" di kovara "Çiya"
e
mijarek
dibe
de
me
a
lekolin
ve
di
heyştan de belavbfıne, lewre, ev şanoya ji
serbixwe ubingehin.
pir bi tez :
ji çar perdan, di hundire (40) rfipelan de pekhali ye, biiyeren se
cotarek! belengaz "Biro" de,
beşen peşin li gunde Zorave, neziki Nis!bine. di male
derbazdibin.
iye
Zeno ji, wek mere xwe Biro li nik axaye gundji bo kevçiyek dew berdest
illi
xweşe,
tene
Bedo
wan
lawe
fi
mirine,
reş
a
nexwaş
dike, çend zaren wan bi
xwendegeha Amede dixfıne.
darayi u
Biro fi zeno di mala xwe ya axi de rfiniştine fi li ser rewşa xwe ya
pir ji
zeno
le,
dibine,
wate
bC
Bedo
na
xwendi
xwendina Bedo dengdikin, Biro
zane
zeno
kin,
lihevna
eş
birinar
n
sedeme
xwendine hez dike, uew herdu ji, li ser
u
axan,
dane
pere
ve
stan
karbide
ku,
ku, ev derda ji toven dermankiri ye, ew toven
dan
ve
di
hin
w
E
dibin.
nexwaş
pe
ew
ew ji, ji xwere, wan difroşin milete xwe, le
u standine dane, kalemerek bi nave Misto li wan dibe mevan, fi ewji, xwe tev\fi
reben
axiftinen wan dike fi dibeje dest il lingen me giredayi ne, yan e, ew rewşa
bi
Bedo
ji,
lewre
e,
napejrin
e
baweriy
zivaran bi çarenuse ve dibest\ne, zeno ve
reya heneka ndi bej e, çawa ez bi Zeno kelime.
bi kutahiya
· Di perde dudiyan de, Bedo ji Amede vedigere gunde xwe, Zeno
n!re di
nizane
hin
Bedo
e,
bej
di
dem
xwendina lawe xwe pir dilşad e, le Biro ji, her
bistine,
de
civake
di
bilind
cihe
wi,
stoye ge ke, bi ser da ji, ew inan nake, ku lawe
lawe xwe
çimki ew ne kure axa fi begane, ji ber ve ji, eger ne ji Zeno ba, Biro
wan (ape
cem
hatin
gund
ji
nedişand xwendine, ew her se hin dipeyivin, se mevan
ind
payebil
pir
wi
na
xwendi
u
Sado, Kelos, il Saroxan) ape Sado, Bedo, piroz dike,
fi
e,
dicers!n
began
u
axan
dinerx!ne, il ew bi riyen çend efsanan, setemkariyen
n·
rn!rova
bi
xerapi
il
ri
· dibeje hem! lawiren ni ha, bere mirov biln, ke ji wan guneka
bfio.
mirov
bere
j!,
kiriye, Yezdan ew kiriye heywan, nimfıne, kenefis il leqleq
ten
Di perda sisiyan de ji, her se li malin, carek din ape Sado, Kelos fi Seroxan
tera
na
xwendi
fi
tera
ji
nik wan, ape Sado bi Bedo re elibej e, pew!ste gundiyen me
r dike, ·
bi zome u dahole din, fi herwisa ji, Sado delametdaren hukumete şermeza
çimki ew gel dixilp!nin.
yen wan
Bedo dixwaze bi be endizyare çôkirina cobaren ave u avdane, u kerhati
j i hemuyan re hewal dide.
di gel de
Di perda çaran de, Bedo xwendina toxtiriye li lstenbole diqed!ne, fi ew
male, ya
rewşa
gunde,
li
ya
u bave xwe ve li Amede dijin, le mala Biro ne wek
Zorave
gunde
axe
keça
diravi gelek rind buye, lewre, zeno peşniyar dike, ku Bedo
Reş"
ww
w.
ne
te
"Birina
Pirs- DHejm ar : 15- Sal : 6- Paylz
/1998 Z - 2610 K.
4
ew
e.
co
m
ji xwe re bixwaze, I~ ne Bedo une ji Bi ro bi ve p~şniyare re di bej in ere, Biro ve
pende bi jin ıi lawe xwe d ide bistin, "Her teyrek bi rere xwe re"
E w hi n di maldane, jinikek lawke xwe sil o, ye ku, bi nexwaşiya reş ketiye, tine
cem Bedo, le, Bedo alikariya "Komela Dicle" li Istenbole jibimekiriye, lewre ji,
ew alikariya hejaran dike, fi pir bi rezdari li wan temaşe dike, Ape Sado fi bi çend
hevalen xwe ve, disan li nik van dibin mevan, Bedo ye toxtir ji dayiken nexwaşan,
fi mevanen xwe re dibeje, ere, pir zaroken me bi ve nexwaşiya reş mirine, le ji vir
il peda, tu kes we, bi vi derdi nemre, hemıi şa di bin, ıi bi hevre sirıida netewi, ya
gele xwe, "Ey Reqlb" dixUnin.
Bawerdanek ramani ô rexneyi :
ww
w.
ne
t
Huner bi xwe durvek ji durven pezanina civaki ye, ew li peş erken nuh, di
hevdeme de destgiredayi namine, Didro giringiyeke gewre dide mijaren huneri fi
pewendiyen wan bi jiyana cemawera, O dibeje, şano di rezen peşin, di hunere de
ye, ew kane ro la xwe ya eren! di hunere de, li penawi perwerdekirina civake, di
waren rezani ıi sinçi de bilize.
Muse Enter ji, nerxbuhaya şanoye ıi rola we dijiyana gel de weha tegiştibi'ı,
nirinen "Ape M use" ji bi Didro re dibin yek, lewre ji, em di "Bir!na Reş" de
dibinin çawa niviskar tede jiyana milete xwe, ye jerdest nlgarkiriye, fi çawa
zengilen netewayeti di ber hiş O hesten kurdan de, bi herdu desten xwe, yen
tekoşer ledixe, O weneki ji civake, di şanoye xwe de radixe, le çawa qehremanen
wl rolen xwe dilizin,?? Oem çawa van rol il helwestan dinerxinin ?? Di van çend
reziken jerin de, erne bi kurte biri di yar kin.
Biro miroveki cotari O nezane, peşerojeke peşketi di rewşenbiriye de nabine, le
jina wl Zeno bervaji mere xwe dirame, tevi riınıanen we, yen rezani ı1 rewşenbiri
sakar ı1 kemin, giyana we bi asoyeke rıigeş, terhiM ye.
M. Enter rolajina kurd, di kesayetiya Zeno de, di awena diroka kurd de, bi ereni
berçavdike. U, Biro nikane sedemen rastin yen nexwaşiya reş tebigine, we, bi
toven kufıld udermankiri ve bibestlne, bi serda jl, we nexwaşiye bi Yezdan ve gire
dide.
Ape M use, bi jirbün ı1 hişmendi folklora kurdi, di ri ya efsanan re dike çekek
rewa fi dadgerek dadmend li diji seternkari ya derebegan, tMe gunehkaran be tawan
nahele O zordaran bi tujtiriıı biryaran tawanbar dike, bi fermaneke çaranusi ı1
oldari, wan dike lawir.
Birıibaweriyen have Bedo kevneperestin, nirinen wl di sebareta xwendine de
gelek çewtin, ew di bin rastiyen zanist! de, yen ku Uno pe bawerdikir, xwe
dimelisinin, lewre, kure wan Bedo dixüne, Oguh nade have xwe ye şuıiketi, ew li
dawiye, dibe bijişk Otoxtiriye li Aınede dike, kirase belengaziye ji de il have xwe
diçiıine, li wir ji, pir alikariya nexwaşen hejar, kurden bindest dike, le nitinen Uno
ı1 Bedo, ne herdem rasti hevten, Bedo ye bijişk naxwaze ramaneo xwe di baweriya
dayika xwe de bipişivine, il bergeheke di nav xwe il mala axe gund de dibe! e, ı1 we
dipareze, keça exe naxwaze.
Pirs- Hejmar:
ıs- Sal:
6 -Paylz /1998 Z -2610 K.
5
w.
ne
t
ew
e.
co
m
,
ronakbir dibi n yek, di sebareta ve yeke
Di vir de, nirinen bave nezan u kure
a
çim
une,
nim
ber çave n mera diçi n ü ten, wek
çend pirsen giring be vina me, di
ku keça
xwe de bele.ngaz u cotari, rena de xwe
toxtirek rewşenbir, dik oku regeze
axaki ji xwe re bixwaze ??
ijayetiya ramani biterxine, ??.
Eya n Bedo dixwaze bi ve biryare, hevd
u her teyrek bi
ine, ı1 azep tim hejar u azep bimine,
Başe, eger axe tim axe bim
n peşverii, ne
yek ji arınandin tekoşina ram ane
reıe xwe re b.ifire,! Ma
gav a Bed o
nav çtnen civake da ye ??. Lewre,
hilweşandina diwareıi sikoloci, di
direj u
şina
bi wl da, bi ya me, pen gav ekji teko
keça axe bixwasta, u exe ji, ew
liya,
bişe
hev
kek wireyi di ve lihevhatine de, ji
dijwar dihat avetin, belki pir gire
bir u
bi
o
Bed
avtin, bi texm ina me, helw esta
yan ji, bi kemasi ew hinek1 bihata pişk
e
wer
ve,
ye, le, pedi
i yen M. Ente r ve giredayi
baweriyen diimoqrat ı1 ne şoreşger
baş
ane
civaki u rezani ya Tirkiye u Kurdist
gotin ji, niviskar M. Enter, rewşa
ya taybeli
an, axe u began bi qaseri awe na xwe
dibine, zordariya karbidesten Turk
nexwaşiyen we
, ji ber ku, çek en ramanen wi, ne li gori
peş xwendevanen xwe dike
deme bi\n.
,
ramani, ya "Birina Reş" em dienciminin
Tevi ve tebtnen me dermafe naveroka
niya
, reza
tekoşereki nete wpe rest ı1 gewrebu
ku M.· Enter di berh ema xwe de
ye xwe bi
şane
anen
rem
qeh
u
ezar dikir, u hem
dewleta Turkan bi hem\ cureyi şerm
bi awa ki
dide, hemi alaven avah iya şaneye
zirnaneki hesan u tegişti dengkirin
na wf
nen xwe, ji bo gele xwe u peşxisti
tek1nki baş bi karaniye, hernil rarn
ji bo
iye
şern
roja
ye,
iye
şern
rov ne ji bo roja
terxandiye, u baş zani bU, ku "mi
ye".
ke
civa
hun errn and ji bo
mirove, civak ne ji bo hunermande, le
Du ma hik heye
& ls.
~~----P_e_ş_h_a_z_i_
__,]
ww
geri ya Kur di re, rooe ksiy ona
Bi tepe rbu na sed sali di ser rojn ame
geri ya Kur di, li dard ixe.
"Pir s"e peşbirkeke, li ser rojn ame
Mer cen peşbirke:
ame ke bizi man e Kur di,
1- Uko line k li ser kov arek e yan rojn
e.
li Sllr iye derk eti, yan hin ji derd ikev
s"e pirt ir bin.
"Pir
ele
rüp
6-8
ji
2- Rllp elen leko line ne
bigi n e rMeks~a "Pir s" e.
3- Pew iste ev leko lin ta 01-04-1999
4-1999
Teb in: Enc ama peşbaziye we di 22-0
Pirs- Hejmar : ıs- Sal : 6- Pay!z
/1998 Z - 2610 K.
an de bete ragi yan din.
6
Cegerxwin
e Çiroknivis
Dumah/ka hej: 14
"Reşowe
-ı -
e.
co
Avakirin a çlroke
Dar!"
m
Durve hunerl ye ç'iroka
.n
e
te
w
Gelek caran rexnevanan dubare kiri, il em j1 dubare dikin il di bej in naveroken
afrandinan il durven wan li gel hevudu giredayinin, il bi careke ji hev bi dur
nakevin, le rexnevan ji neçare wan ji hev diqetine, il her care li nik yeki ji wan
radiweste, da karibe kare xwe bibe dawiye. Veca pişti em hineke li nik naveroka
çiroka "Reşowe Dari" rawestan, il bi ramanil nerinen çiroknivis re mijill biln, em
de li ba durve huneri, ye çiroke ji rawestin, il w1 di yar bikin, il nirinen xwe ji di we
tenge re numa bikin.
Ta ku her afrandinek bibe celebeki wejeyi, dive ew afrandin tekeve hindire
durveki, her weha ji her celebeki wejeyi durvek heye, ji durven celeben ditir cuda
ye, durve çiroke ji li ser du tiştan de xwe pal dide; yekje avakirin e, il yeditir
tevna zimanewani ye, il her yek ji wan herduwan li ser bin hemanen huneri pek te.
Her weba hemanen avakirina çiroke evin : Bu yer, mirov, wate, ıl gaveka. ronikirine-
1- Bfıyer :
ww
w
Her çirokek nilçeyeki peşkeş dike, le bi careke nilçeyek, an binek bi bevdu re,
nabin çirok, ji her ku ji nilçe re wate dive, da ew şopeke tevayi bide. Ev şopa
tevayi ji geleki pew1ste, tanilçe hibe çirok, le ne tene şopa tevayi dive, bel e bılyer
ji.
Eger em li çiroka "Reşowe Dari" ve gerin, em de bibinin nilçeyen we hernil li
gel bev giredayi nin. Heke em li wan nilçeyan yek bi yek meze bikin, ew bi tenha
wateyeke nade, le tev bi bev re we şope, an we wateye didin, ew ji zor il sitema ku
kedxwar ıl neyar li gundi il co ıkar ı1 gele kurd dikin e. Lewre em dikarİn bi bej in
çiroka "Reşowe Dari" şopeke tevayi beye.
U ji ve pe ve, bılyer je re di ve, beya ku bi rasti bi be çirokeke buneri. E ger em
bipirsin :ka bılyer çi ye?. Be guman we bersiv be : Bılyer nılçeyeki xwedi destpek,
navin ı1 dawi ye, ango se tişren diven benin beya ku yekiti ya bılyer tewaw hibe.
Pirs-Bejma r: 15- Sat: 6- Paylz /1998 Z -2610 K.
7
2- Mirov (Kes) :
te
w
e.
co
m
derbas dibe : Li
Di çiroka "Reşowe Dari" de, buyer di her se qonaxan re
, serpebatiyan
civinin
Axa
Zoro
a
eywan
li
gundf
e,
destpeke em dibinin dem şev
yi çfindina
neçare
wl
u
dike,
Reşo
siya
merxa
bi
di bej in. Lewend; kure Zoro qereza
jimale dur bixe, da bi çe mala wi, u
şikefta "Berde wei" dike, ji ber ku dixwa ze wl
dest direj namus a wi bike.
perçe dike, wan
Li navine, em dibinin pireka Reşo Lewend dikuje, laşe wl perçe
ku baveje şikefta'
perçan dixe hindire çewaleki, hildide milen xwe, u diçe
we li gel hevudul
Pişt!
dibeje.
re
dje
lewen
çiroka
u
Berdewel, Reşo li wir dibine ,
dikin, çaven Zoro
vedigerin mala Zoro, ji wi u ji gundiyan re rewşa xwe peşkeş
Reşo dikin, lewre
iya
piştgir
gundi
le
,
bikuje
wan
Axa sor di bin, u dike qeri ku we
an.
gundiy
ser
berd.e
bine,
man
cendir
da
Zoro bi dizi miroveki dişine bajer,
fı pireka wi;
Reşo
gel
di
an,
gundiy
gund,
ten
me
Li dawiye ji em dibinin cendir
n ji wan
bineka
n,
distini
wan
n
dirave
din,
di
wan
li
Rewşe, li mala Zoro dicivinin,
Reşo ii
ii
in,
berdid
tev
an
gundiy
de
re
bi
le
bin,
berdidin, ii yen ditir bi xwe re di
Zoro ji
din,
berdi
Axa
Zoro
tiya
berdes
ii
kar
Rewşe d ix in zindane. Gundi dest ji
,
berdan
ten
he
girtige
ji
Rewşe
ii
Reşo
salan
neçareyi koçbarkirine dibe, ii pişti hin
inin.
diborn
xwe
li gunde xwe dizevirin, ii tev gundiyan jiyana
ii dighe dawi ye, il
Bi vi awayi buyere ve çiroke di her se qonxan re derbas dibe,
yeklt! ya xwe teqez dike.
ww
w
.n
e
biiyen çerok<
Ro la kesnan di çiroke de ro leke rnezin ii giring e, ji ber ku mirov
bighe dawiye nade
çedikin, lewre bireveçfina buyereki ji destpeke u navine heya
wi awayi gihaye we
xuyakirin ku ew buyer çimab i wi awayi bfiye; ango çima bi
en van se pirsan
dawiye, u heya huyerek ji yekiti ya xwe tewaw bike, ne tene bersiv
ji gelek girin u
webfi)
çima
(
bersiva
le
diven,
re
je
e)
(çawa, li kur, u kinga webüy
pewist e. Yane dive bfiyer bersiven van pirsan gişkan bide.
ku em bergeheke
Çe kirina bfiyeran bi kesarı ve girerlayi ye. Ve!ome ne raste
di kar de ye;
keseki
xwe
bi
bilyer
ku
ber
ji
n,
texin navbera mirov (kes) (l biiyera
yane kirareki di kar de ye.
llınge nivisara
Eger niviskarek, di xebata xwe de biiyeran be !eker peşkeş bike,
bilyerekl
çirok
ber
i
dflre,j
ji
ve
huneri
ke
wi ji nflçeye ve neziktire, u ji çiroke
e.
tewaw
ne
kirar,
be
yane
mirov,
be
ji
xwedi yekiti peşkeş dike, ii yekiti ya Myer
evin:
ji
ew
,
dilivin
we
a
direjiy
li
. Di çiroka (Reşowe Dari) de mirov benin.
gundiyen ditir,
- Reşo : cotkar e, li gund ber desten Zora Axa, wek hemii
di civate de te
rewşan
van
Bi
e.
nezan
ii
e,
dixebite, jire, jehati ye, merxas udilsoz
dike, ü dide
eşkere
wl
siya
merxa
de,
şeve
naskirin, çiindina şikefte, nemaze di
. U ew
mevan
bin,
bi
we
ji
ne
ii
,
nebiine
xuyakirin ku bi careke tirs u saw li wi
ka
nepirsi
xwe
ji
caran
ti
ku
ber
ji
e,
çiindina nezaniya wi ji sergirtl ü veşarti nahel
çima Lewend ew bijart, (l qerezen xwe pe kir.
Pirs- Hejma r: 15 ·Sal: 6- Payiz
/1998 Z -2610 K.
8
ww
w.
n
et
ew
e.
co
m
Le mixabin Reşo merxasiya xwe li peş me biçilk u qels
dike, ji ber ku, li
hemher Zoro Axa geleki sist dibe. Guhdar wl bike çi
dibeje : "Axa ha sere mi li
şlire te, namu sa me teva namu sa te ye, erne
tev rojek~ xwe di ber te de bidin
kuştin, tu sere me, ô em linge te ne". (Rilpe
l : 19). Eger merxasiya Reşo iro bere
xwe nede, il wl nepareze, ma we kinga kerhati be?.
Bersiva ve pirse di çiroka
(Reşowe Dari) de nin e.
Le tişte balkeş, di ve kesitiye de, ewe ku em hinca ran
Reşo bi Form uawaki
ditir dibinin. Eger xwendevan li rupelen 38 an ı140 ı ji çiroke
vegerin, we Reşweki
ditir bibinin; li vir de Reşa bi doza cihane tev mijı11 dibe,
u sere xwe pe re deşine,
dipirse ka çawa ceng u şer u kuştİn we ji c1hane rab in,
udiroka gele kurd, a kevin
tine bira xwe il me. Ma raste mirove wek Reşo, di ve tengay
t ye de, we bi vi awayi
birarn e?. u ktnga? gawa diçe mala (çekilso) da dirava
n bi kar u fayizj e bibe. A
rast ew bi'ı ku we hinge Reşo bi doz u xelasiya xwe, u bi
fayiza deyn u keysebaziya
(çekilsoJbirama, u miji\1 biba.
Pôşkeş kirina Reşo, u livandina wi, bi vi awayt
, wi ji bireveçi\n u meşina bilyere
çlroke bi di\r dixe, u dide xuyakirin ku çtroknivis ji rasti
ya huneri, ya çtrokan bi
al iki ditir de dikeve.
Di ve çiroknivis kesen çirok bi xwe de girenede, le
sere wan berde, da ku
golinen xwe bibejin, ne yen niviskar. Eger em li Reşo
gubdar bin, gava li gel xwe
dipeyive, be guman, u yekser erne zanibin ev ne Reşa ye,
le Cegerxwin bi xwe ye.
Beri ve me dilibil çawa Reşa bi zaraveke melfil bersiv a
Zora Axa dida, uxwe wek
linge wi kiribil. Le a naha ji bi şewaki ditir dipeyive
: "Gere k mirov betir bir
bibira , bibfin a dost fi biraye n hev, ev çi kuştin, talan,
ceng u pevçline?. Xwez l
ev awa ji nav me zfi rabôn a, xwezi me zanib fina
ka derınane rabun a ve
herbe riye çi ye? Ma ev dinya tera me naki? . Ev
top, bnmb e, gule, berik
diteqi n, mirov a dikuj in, xaniy a dişewtenin, avani ya
hildiweşenin, ev tev ji
bona çi ye?. Xuya ye beg, 'axa, şex, mela nahel in weke
b ira, her kes bi h ev re
bikin, 6 bi hev re bixun , ev ristik a kome li a serma
yedar i nahel i kes bi xweşt
geza nane xwe bi pfirise ni, ev ristik tim kuştin,
pevçlin, talan, li şewati
diafre ni .... A çe eve ku em terpel ozeke li wa deyni
n, va xwinx war u dijmi na
teva bikuj in." (Rfipel : 38-39).
Mirove ku xwe bixe ciM lingen dijmine xwe, we nizani
be van golinan bibeje, ji
ber ve yeke ji em dikarin bibejin eger Reşa di çlroke
de yeke, ne dudu ne, be
guman ev axafti nenjo rin yen Cegerxwinin, ne yen Reşa
nin.
- Rewşe : Hevaljiyana Reşa ye, herma la wi ye, li kare hindir
e male ye, arı Reşo
dike, di kare xwe de jir e, geleki şeng il bedew e, le bindes
re mere xwe ye ji. Eger
we bi tenha li male bihele, u biçe civina gundiyan, şevan
bibhorine, Rewşe nikare
denge xwe bike. Jineke weha bindest bijl, bi rast!,
we ne jehati be, ve lome ji
kuştina Lewend jehat1 ya we teqez nake.
Cegerxwin ev pireka, di ç1roke de kirbil nişanajehati
yajina kurd, le Dikaribil
ev yeka sayı fi zelal numa bikira, ji ber ku Rewşe neçare
yi kuşline bilbu. Her jinek
xwed1 ri\met, gava di şuna we keve, we wi karl bike, eger
jehat1 ya we heya dawi
ye berdewam bikira, me dikart bigota jehati li nik we
ki\r, tilj fi xurt e. Daxw aza
"
ww
w.
n
et
ew
e.
co
m
az di
nasbikin, le mixabin nikaribil ev daxw
ç!roknivise me ew bu ku we weha
re wenebikira.
navb era livandin u beja ndin a we re eşke
e çar jina ye, pozbilinde, xwe di ser
- Lew end : Kur e Zoro Axa ye, mer
ku ev
, dest ji kiren geni u qerej bernade, ta
gund iyan re dibine, keda wan duxe
kiran biln sede ma kuştina wl.
li cem wi, fı di nerina wl de ko le nin, keda
- Zor o Axa : Axa ye gund e, gundi
ine,
pir erzan fı be biha ye, hevalbende dijm
wan duxe, nam usa wan li peş çave n wl
ren
beta
k
gele
ma
sede
,
bikin
iyan
li gund
cend irma n berdide nava gun d da zere
.
ninin
de
wi
iyen
enga tekil
gundiya ye, miro vatl fı karen qenc di ferh
u
nd), li gor ram ana xwe, rast livandin e,
lewe
u
o
(Zor
kes
du
Ceg erxw in ev her
aza wi
kiri ye, Lewend zanibu merem fı daxw
weneye wa" c.,ıker fı servekiri berçav
rin, u
diba
Zoro
ji
ji
zi
xini
fı
enci
tf zani ne ew liwa n neki r .. Neq
geni ye, le
yi van
ema Cegerxwin ew bU ku em bi vi awa
diberikin. Ji me ve xuya ye ku mer
ve yeke.
berd u kesa n ,;osbikin, il bi rasti ji gihabi'i
bedi ye, li gel xwe mijfıl dibe, fı diponije,
ye,
iya
gund
nge
peşe
- Soro : Zana u
e ye, bandiıra
wi pivayinin, li nik gundi yan ci he pesn
baş guhd ar e, gotin u bers iven
wi dike.
wi li wan mez in e. Zora Axa ji hesa be
nin, lewre çiroknivise me ro la serki!şiya
re
eşke
de
Ev rewşen jorin di soro
tinin, fı erzan
dfı wi di çin, fı gotinen wi bi cib
gundiyan daye dest wl, u gundi ji li
nakin.
ye, dost fı
i te xuyakirin, şi yar e, zana
Soro li destpeke bi wen eyek i şoreşger
iri, tili ya
nask
Kurd
gele
u
cihe xeba ta cotkar
dijrninan baş ji hevd u vediqetln e.
daw i ya
ta
abin
mix
U
.
ine xwe baş sinorkiri
xwe bi hez daye ser derde wan, u dijm
çiroke bi vi awayi berd ewa m nake.
e
tiyeke di navbera wan de ava dike. Hers
Gun diya n b'r ve hev tlne; ango yeki
.
dike
iyar
peşn
ina diravan (bertil)
wan bilin d u tilj dike. Pişti ve gave dand
diyar dibin,
rfıyekl edyal (çekirini, islah i)
bi
Soro
ta
xeba
Li vir zani n il şiyari u
ku ew nave
heya
,
dibe
ya çekirini zelal xuya
u bi çund ina ba berv eder re neri na wi
, il wl ji
dibe
xuya
fıreh
wl
, iı li bej n iı hiş (l ram ana
şoreşgeri ji ti çare yan li wi nake
tuxu b6n nerlneke çekirini bi diır naxe.
ka (Reşowe Dari) de, bi vi awayi, dide
Liva ndin ı1 beja ndin a Soro di çiro
re, di
teng a sergera Kur d u rizgariya ç"ına jer
xuyakirin ku helw este n Ceg erxw in di
ve çiroke de belwestine edyalin.
uso, Şero, Perişan, ô Silo.
- Miro ven ditir : Bizd o, Hov o, Lalo , Çek
jer
çiroknivis bebilna beşeki neza n ji çina
Hebiina wan di çiroke de tene ji bo ku
n kesen zana.
wenebike, O. şi yarkirina wan bide ser ınile
veçiina bilyeren çiroke li gor belwesren
Bire
:
ar
dozd
ı1
- Berveder, fermandar
ke
lna van kesan kir. Lewre rola wan di çiro
çiroknivis yen edya!, ew neçareyi bebi
de be biha dirnine.
ndina kese n çiroke, em dikarin bibejin
Li daw i ye, u li gor livandin iı beja
kesen
ren xwe bi bev re bajotana, nikaribiı
çiroknivise me nikaribil !eke r u kira
ve,
nere
we
end
Lew
we biliv anda na Ma çirna
ç!roke heja iı durust, di gel huy eren
ne
ciha
il
kurd
a
rewş
ve rewş upergale de bi
le we be kuştin?. Ma çirna Reşo we di
-- -- ---ar:-- --Sal:--6---Payt--z 1199
1=
8 z -2610 K.
- Hejm
Pirs-ıs-
lO
om
mijı1l bi be, ne bi ya xwe?. Ma çima civat we li goristane belısa Seydaye Xani bike?
(Riipel, 50). Ma çima kesen tirsonek ii pişgiriya Reşo nekirine, we bene girtin, il
bikevin bin ledane?. Maçima Zoro we wan ji xwer re bike dijmin, tevi ku dizane
dostaniya wan !ro ji bo w! kerhatiye?. Maçima cendirme we hin gundiyan Ii gund
herdin ii binekan bi re de berdin? ..
Bersiven van pirsan di çiroka (Reşowe Dari) de ninin. Ev yeka jl dide xuyakirin
ku Cegerxwln nikaribil bersiva pirsaçaran (çima bılyer wilo bil) dida. Lewre yekiti
ya bilyer, di ve çlroke de, tewaw nebilye. Ev kemasiya j1 (Reşowe Dari) ji nilçeke
ve nezlk dike, iiji çlrokeke huner1 ve bi dftr dixe.
3- Wate:
ww
w.
ne
te
w
e.
c
Bireveçftna lekeran ji destpeke ta nav!n il dawl ye bilyerki serbixwe berçav
dike, ji ber ku biiyer bi xwe wenekeşiya keseki ye ku dinava kareki xwedi wate de
ye, ii bi careke ne raste ku niviskar bergeheke bixe navbera bilyer il wate ye. Ev
her du (bilyer ii wate) li gel hev giredaylnin, çimke bilyer be wate nabe, il her se
· hemanen bilyer (leker, kirar, wate) li gel hev gireday!nin, eger !eker il kirar bs
wate bin, ewana M nirx j1 diminin.
Çiqas niviskarek karib e kesen çlroka xwe xwaşik çeke, il lekeran paqij il zelal
peşkeş bike, eger ew lekeran be wate bin, bi rast!, avakirina we çiroke we ne li hev
be, iı Forme we, ye huner1, we lerzandi birnin e. Ev yeka dide xuya kirin ku wate
hernaneki biha il giringe, ji lıemanen bilyer, bi careke je bi dftr nakeve. Lewre kare
!eker il kiraran ewe ku berdestiya wate ye bikin, eger vi kare han nekin, be guman
wate we, di çlroke de, mina pineki reş li ser cawek1 sipi Mte xuyakirin; ango
bergehek we bikeve navbera wateye il !eker il kiraran, hinge durve çlroke we
jihevket1 birnin e.
Ma gelo !eker il kiraren çiroka (Reşowe Dar!) bilbftn berdesten wate ya we, yan
na? ..
Li destpeke civata gundiyan li eywana Zoro Axa saz dibe, ev yeka j! nade xuya
kirin ku dijit! di navbera wl il gundiyan de heye, eger habftwa, we civata xwe li
mala gundiyekili damana • Dema Lewend li dor namftsa Reşo diger e, ne xuya ye
we bete kuştin, le numaye we karibe narnüsa wl birin bike, il birev e, çimke Rewşe
li ınal e bi tenha xwe ye, il kesek n!ne ku arı we bike .. Beşek ji gundiyan arı Reşo
nakin, il ji Zoro Axa re diyar elikin ku ewana bi sere xwe nin, ev j! perçebftna wan
ji hev eşkere dike, il girtina wan il ketina bin ledane di cih de nabin e. Beşekji
gundiyen ku hatine girtin diravan nadin Zoro il cendirman da xwe rizgarbikin, ev j!
nade xuyakirin ku we bi re de diravan bidin, il tene Reşo il Rewşe di desten
cendirman de bihelin.. Soro bi zanin li sergera Reşo il Rewşe dinere, il ş ani me
dike ku dijmine xwe baş naskir!, il hev! ya me di xwe bilind dike, ku we gundiyan
bikş!ne ser şere dijınin ii riya rizgariye, le mixabin ew we lıevi ye pilÇ dike,
nemaze gava peşniyar dike ku her yek diravan peydalıike da bidin cendirman, il .
gava berve xwe dide ba berveder .. ç!roknivis gundiyan şani me dike, ku ji hev
Pirs-Heimar: 15- Sal: 6- Paviz 11998 Z -2610 K.
11
a xwe de
ev yeka ji nade xuyakirin ku we zı1-zı1 hevgiredaneke di navber
Axa
Zoro
enden
Hevalb
..
peyda bikin, ı1 be şer we Zoro Axa ji gund bi derkin
nade
ji
ev
tirk,
ı1
kurd
gen
(Simbola qata jor) gelekin, wek mela, beg, derebe
.. Ciwan; bervedere
xuyakirin ku we be şer ala reve hilde, ı1 destji gund berde
e ye, il dizane
rezaniy
ya
ne
didôre
rewşenb1r il zana, dizane ev dadgeh a ku le
yeka ji nade
ev
nine,
de
e
çarelekirina doza kurdi di desten fermandare we dadgeh
fermander ı1
i
j
n
çareya
ı1
zimen,
xuyakirin ku we di dereka xwe de ve doze bine
dozder bixwaze.
lekeren kiraren
Bi vi awayi, zelal il servekiri, ji me re diyar dibe çawa gelek
wan nakin.
tiya
berdes
il
durin,
ve
çiroka (Reşowe Dari) ji wate ya huyere n we
ji hevketi
de
çiroke
ve
di
bilyer
ya
Lewre em Jj,,arin careke ditir bibejin yekiti
om
pırçıqıne,
e.
c
xuya dibe.
4- Dawi ya çiroke (gaveka ronikirine) :
ww
w.
ne
te
w
ku hem (i deziyen
Giringiya dawiy e di her çirokeke de geleki nirxbihaye, ji her
ji bo di yarkirina
v1s
çirokni
büyer te de dicivin ü dighen hev, il wateya bilyer a ku
e bi (gaveka
dawiy
ve
rvan
we dixebite, te de numa dibe. Lewre rexnevan ıllege
romkirine) nav dikin.
Gaveka romkirine di çiroka (Reşowe Dari) de çawa xuya dibe?.
dikarin bibejin ev
Bi rast! eger em li çiroke, bi 83 rupelen we vegerin. em
bi seri tinin,
büyer
ya
dawiya ku hemü dezi ü heman en bu yer te de dicivin ı1 wate
, bi careke,
çiroke
büyere
di ç1roka (Reşowe Dari) de mne, ji ber ku birevebirina
ne ji pejna
il
,
bireve
ü
nade xuyakirin ku Zora Axa we be şer ji gund barke
te.
raxistina doza !':urdi, ya netewi ü rezani, li dadgehe j e
romkirine je re
Le gava em bawer bikin ku çirok be dawi nabe, ü gaveka
bi gotina Sora
şesti,
pewiste, em dikarin bibejin çiroka (Reşowe Dari) li rupele
baveji n
beşe~
erne
tewaw dibe. Guhda ri w1 bike, dibeje : "Heke bi a min dikin
li ber
xwe
n
nikari
ku
ser bevala , heme her yek karlbi n çi bidin, ô. bin ji hevala
di ne
eve
bin,
me
~ri
dara bigrin , bere birevi n, xwe bidin aliki, we paşe bi
ka ji
çende
erne
bikin,
mera bikuji n, ô. ne li eendir man xin, ô. ne ji kesi talan
bawer
,
bigrin
ereki
xwe vebrej in, bişinin bajer, bere ew ji gill bikin, berved
dikim erne zora Zoro bibin" . (Rüpel : 60).
dabı1 xuyakirin,
Birevebirina !eker ü kiraren çiroke bi wi awaye ku me bere
ve baweriye
ber
me
ü
nemaze ji bireve çüna Sora ya edya! dibe sedemeke giring,
dikşine.
di ve em li nik tevna we ji
Pişti ve rawest ina me, li rex avakir ina ve çiroke,
n peşine.
rawestin, da durve we jimer e baş di yar bibe. Ev yeka bare rupele
Diima hfk heye
Pirs. Hejma r : 15- Sal: 6- Payiz
/1998 Z - 2610 K.
ı:z
om
Derbdayin di Zimane Kurdi de
te
w
e.
c
Reziman ne tene reziken darijtina bejeyan, rastnivlsandin, tewandin ü
bilevkirina tlpan e. Bilevkirina bejeyan ya durust jl di rezimen de zor ü zor giring
· e. Çwıku, gelek bej e hene ku di ware ni visandine de weke hev in; hevtlp in, le
wateyen wan ji hev cihe ne; ne weke hev in. Ev cihebün ü newekhevl di saya
: bilevkirina durust de diyar dibe. Her weki:
Cotkarl .. .. .. .. .. .. .. . .. ~ı J) ,<:;ı_,..
Cotkarl .. .. .. .. .. .. .. ... tYı1
Fedo ki .. .. .. .. .. .. .. .. .. J...;Jı
Fedokl .. .. .. .. .. . .. .. .. . J_,..;.
ww
w.
ne
Lewre, hin rezik ji bilevkirina durust re, di rezimana Kurd1 de, hene: Di
bilevkirina hemô bejeyan de dergav kttek bi derb ü sert! te bilevkirin. Veca ev
rezik ewe klte bi me didin naskirin. Ji we derb ü sertiye re (Derbdayln)ı te gotin ü
ji we ktte re (kıta derbdaylne) di bej in. Ew kita derbe li ser dengdere xwe werdigre.
' Ango, dengder di ldta derbdaylne de sert ü giran dibe.
Derbdayln ji bo rastxwendin ü bilevkirina durust zor pôwlste.
Ciye derbdayine:
) 1 ,.
1- B@jey@n Salt:
Bejeyen salt yen yeklte hergav bi derbdaylne ve ten bilevkirin, le bejeyen salt yen
pirkite, çi yen xwerô ü çi yen hevedudani, bi gelemper'i, derbdaylne li ser ldta
dawiye werdigrin. Nimüne :
Derınlin
Tirson'&
Perde
Dergevan'i
Kuşti
Gotin
D aristan
Havlngeh
Kurik
Keçik
Mezinahf
Meraıif
1
Ev binavkirina Prof_ Dr. Qenate Kurdo ye.
Pin- Hejmar: 15- Sal : 6- Paylz
1 1998 Z - 2610 K.
13
Bej eyen hevedudani , yen ku paşpirtika (I) di wan de heye i\ j i sekitaıı,.yan
pirtir hevedu-danine,U wateya wan ne razber (abstrakti) e:
Bajan
MersTıii
Kenökl
Fedökf
Destarh~rdi
Cotkirf
e.
c
b-
om
Eşkere i\ xuya ye ku derbdayin dengder sert dike; giran dike,le tu caran wi
direjtir nake. __
Hin bej e hene ji reze der in; derbdayine li ser kita beri dawiye werdigrin. Ew
bej e ji ev in:
aBejeyen hevedudani. yen ku paşpirtika (IK) di wan de heye,uji sekitan yan
pirtir hevedudani ne:
DarkÜtik
Gurçllik
Sorev~rik
Teşir'Ssik
Bilbilitanik
Zengelôrik
te
w
II)- B~jey~n ku veqetandek yan pirtiken nependiy~ wergirtine:
Veqetandek upirtiken nependiye ciye derbdayine naguherin. Nimilııe :
Derman + e
Derınane wi
Derın'Hn + ek
Dermanek
Derınlin + in
Derınlinin
Perde+ ek
Perdak
Perde+ a
Perda min
ww
w.
ne
III)- Bejey~n ku hatine tewandin:
Di bejeyen pirkite de tewang ci ye derbdayine naguhere. Nimilııe:
Mehiiı . · • Meıifne , meıifnan
Mase
Masi, masiin
Maseye , maseyan
U di Mjeyen yekite de, i\ di rewşenjerin de, tewang ciye derbdayine diguhere
i\ dibe ser xwe:
a- Gave bej <:li dengder ft dengdareki ~e: _
_
Ew
Ewi , ewe , ewan
Av
Ave, aviin
b- Gave bej e ji dengder ft dengdarek li peş i\ yek ji li paşiye avakiri be:
Dir
Darl , dariin
ı:Jot
Dot~, dotan
c- Gave Mj e ji dengdereki, dengdarek li peş i\ du dengdar li paşiye avakiri be:
Dest
Destf, destin
Hesp
Hespf , hespan
Pirs-Hejmar: 15-Sai:6-PayiZ /1998Z -2610K.
14
ew
e.
co
m
d- Pirtika nependiye (EK) u paşpirtiken (IK , EK) di bejeyen tewand! de,
carna, dengdere xwe wenda dikin. Di wan bejeyan de derbday!n li gor
rezika jerin e :
·
d. 1- Di bejeyen ku pirtika nependiye wergirtine,derbdayin her li ci ye xwe
dimine:
Keçek
Keçeke yan Keçke
d. 2- Le di bejeyen ku bi alikariya paşpirtiken (IK, EK) hevedudan! ne, ji
ber existina dengdere paşpirtike (ku di rewşa salt de derbdayin li ser wi ye)
derbdayin vediguheze ser tewange :
_
_
KeÇik
· Keçike yan Keçke
. Tôb!n : Eşkere u xuya ye ku di nimilneyen jorin herdu beje, pişti existina
dengderi, weke hev diminin,Je di saya derbdayine de wateyen wan yen ji hev cibe
di yar dibin.
IV- Derbdayin di Ulkeran de :
a- Di dareja f=""an! u radere de de~!yin hergav li ser kita dawiye ye :
Çfuı
Ketfn
Bezfn
Bıçe
Bikeve
Bibeze
ne
t
b- Di dareja çebiwar de,eger beje ji du kitan be,hinge derbday!n Ii ser kita
dawiye ye, le eger bej e ji se kitan yan pirtir be,derbday!n li ser kita beri
dawiye ye . tJimfuıe:
ÇUyi
K elandi
Ketf
Zivirandi
Geriyayi
Hatf
c- Di lekeren kesandi de derbday!n hergav li ser kita dawiye ya koka lekere ye.
ww
w.
Nimfuıe:
Ez biitim
Ezgeriyiim
Ezçfun
Ez bez'iin
(hat)
(geri
ya)
(çft)_
(bezi)
JMer:
Rezimana zimane Kurdi (zarava kurmanci) ya Mir Celadet Bedirxan u Roce
Lisco.
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz /1998 Z -2610 K.
ıs
ew
e.
co
m
Nezir Palo fi "Qeri n"a wi
-Helbest li nik Nezir lekereki bezdar e, -dikar e zulm il zore ji
damara n de hilke.'
T evi ku torevane Kurd her di bin çavderiya
ne
t
rejime de ye, le ji a xwe namine, ı1 ber
pirsiyariya xwe li hemher eş il jan il heviyengele xwe destanje bernade, her il her xwe ciye
pirse di bin e, ilçendi karınendi ya milete xwe
bike, tim ı1 tim xwe dendare wi mileti dibin e,
nemaze ji gava ew miletaji xwendin , dibistan
il pirılıkan be par be,we hinge niviskar il milet,
her du ji, bandilr il ro la nivikar baş nasdikin, le serdesten rejime we role baştir
nasdikin, il şere nivisevan, bi her awaki di kin, çi eşkere, il çi ji bi dizi il sergirti.
serdest, ku
·~ivisevane Kurd geleki berxwe dide, u li hemher helwesten rejimen
sere xwe
il
,
radiweste
merani
bi
bikin,
şe!
il
pilç
dixwazin bi bezare şewan wi
.
ıiıişextiye
ya
ri
ser
·ctide
neçare,
ji
piricar,
natewin e. Ji ber ve helweste
ww
w.
Nezir Palo yekeke ji wan nivisevanan, neçereyi mişextiye büye. Nezir
hel bestvaneki Kurden Suriye ye, li destpeke, di hin şevbuherken toreyi, helhesli de
diyar bil, il helbesten xwe xwendin, di du re berhevokek helbesti, bin semave
(Qerin) de, sala 1997 an çapkir. 44 helbesten wl di ve berhevoke de, li ser 112
rupelen qulafet - navin hatine raxistin, u best il jan u kovanen wi werdigerinin.
Ne ji li hevhatineke bil ku Nezir deriye helbeste lMa, le ew lMan helwestek bil,
wi pe bawer k iri. Hel best li ni k Nez!r lekereki bezdar e, ku dikare zulm il zor<\ ne
tene bihejine, le dikare wan ji damaran de hilke, il baveje nav qerejiya d!roke. Ji
ber ve yeke Nezir di peşgotina berhevoka xwe de dibeje : "Helbest pirsk mezine,
di jiyane de, şin il evine di veşaran de vedikoline, u bi bez kilite dergehen saw
utirse dişkin e".
Mirov ji van golinan tedigine, ku Nezir helwesteke mirovati heye, şer u cenge li
dij her tişt u lekeren qerej u nemirovperest dajo. Lewre dibeje : "Helbest a
Pirs- OHejmar : 15- Sal: 6- Payiz 1 1998 Z -2610 K.
16
şoreşgeriye 1 çiqas bi xwine 1 Hatiye stirandi n 1 ô
bin ji 1 ji sere çiyan 1
daneket iye". (Rupel : I 7).
we
.c
om
Nezir Palo, bi vi weneye helbesti, jiyana iı xebata gele Kurd peşkeş dike, ew
ji
weneyekl rasteqlne, ji rastiya we jiyane hatiye birin, çimke şere azadlxw
aziya
Kurd ta raja ira li ser iı tepela çiyan te ajotin udomandin.
Ev wene du nameya n ji xwener re redike; yek ji wan, wek me gotibil, rastiya
xebata Kurd e, iı ya ditir ji rexneye. Te xuyakir in ku Nezir ner1neke taybel
heye,
dixwaze bibeje çiqas ew xebata ku li tepela çiyan te ajotin gurr ô hezdar be
ji, her
u her ew he..ycedara xebateke ditir e, ku li deşt ubajar u gundan dive bete ajotin, ji
ber ku her du cureyen xebate hevudu tewaw dikin, ger xebata sere çiyan
çekdari
ye, ya deştan iı bajaran ji gereke rewşevbir1 be, Ango milete nezan nikare
xebata
çekdari av bide ii bidomln e. Ji ber ve yeke helbesta Nezir li ber sere w1 gej
dikeve,
"Helbes ta min 1 her şev 1 di gnhe min de 1 dinale 1 ô bi sibeyan re /li ber
sere
min 1gej dikeve" . (Riipel : 8).
ww
w.
ne
te
Bi rasti Nezir, li vir, sergereke mizin
diliv1n e, ew j1 segera hevgihiştine ye.
- Gava peyv guhen guhdar an
Piraniya milete Kurd xwendin e bi zimane
nebin e, hinge ber ba dibe, ô
dayik nizanin, ô hinek ji yen dizanin
di bedengiya aso de wenda
bixwinin j i helbeste tenaginin, j i ber ve
dibe.
yeke, bandôra helbeste, ne tene te
sinorkirin, le pilç ji dibe, çimke gava peyv guhen guhdaran ne bine, hinge peyv
ber
ba dibe, il di bedengi ya aso de wenda dibe.
Ji ber ve sergere, her hel besvaneki Kurd xwe li hemher ve çate - reke di bin
e; ka
bi çi şeweyi we li gel milet baxife ?!. Bi çi şeweyi we ji gel re biıiivisin
e?!. Bi
ziınane ku milet tedigin e, an bi zirnaneki toreyi, huneri il helbesti ?! . Ev çate - rek,
ta !ro, bilye sedeme kji sedemen şôndamaylna helbesta Kurdi. Ev kendal we
neye
derbazkirin ta ku cigehe helbestvan ô rewşenbiran li ba hernil kesan, nemaze
ji li
ba helbestvanan bi xwe nasnebe, iı ta ku qerina Cegerxw1n "ger xwendi
n nebe,
kes naçe peş". di guhan de her zindl nemin e.
Helbesten Nezir ne teneve sergera me nişankiri dilivinin, lehinen ditir berçav
dikin, iı tekiliyen civaki ji xwe redikin mijar, le di navbera nerineke gelempe
r re
wan tekiliyan, nemaze ji evin peşkeş dikin. Nezir di helbesleke de dibeje
: "Li
her wareki 1 di asiman de 1 di derya de /li rekan /li her ciwarek i 1 ez li
evine 1
geriyam 1 li dawiye, 1 pişti ku be bez mam 1 min zani ku 1 evin ... /di
sitava
bijange n welat de 1 raketiya ". (Rilpel: I 1-12).
e,
Evin pewend iyeke mirovatiye, dile du miravan Gin u mer) li gel hevudu
dibestine, iı tekiliyek e civaki ye ji, miravan ber hevudu dikşine, le Nezir nerineke
taybel li eve pewend iye il tekiliye heye. Heya ku evin tekeve bindir çarçewe
ke
mirovati dive pejna welet je were, dive li gel cigeh bete bestandin, lewre
ji
helbestvane me li her dereke geriya, ô daw1 ji evin li bin mijangen welet
de dit.
Pirs-He irnar: 15- Sal: 6- Paviz 11998 Z -2610 K.
17
Ango ev"ına ku le diger e ı1 dipelin e ne yekeke xudi çejneke edyal e (misal1), ku li
ezınanan te ditin, an di pirtı1kan de te pelandin, ne ji yekeke serıneste, ku li ber
peyalen meye te cfltin fl noşin, le yekeke ku taybeliyen welet je ten wergirtin, ll bi
rewşa welet ve te bestandin.
Ji ber ve yeke, gavıı gel u welat bindestbin, evinji, wek pewendiyeke mirovati,
hela we ya giyani tenik (\ qels dibe.
we
.c
om
"Roja me ji leven hev m ey noşand 1 ji we roje de 1 çôroka tibıine /li ser
leven min 1 serxoş katiye". (Rıipel :87). u wek tekiliyeke civald, birindar ı1 ·
bindest dirnin e. "Roja deste min di deste te de 1 mijfil bı1 ..• 1 ı1 ji tiliyen me
heyranok .iariviyan 1 ji we roje de 1xemkeşiya Meme Alan 1 di dile min de diı1
1 ı1 di ça~~ deme de agire evine gur dibe". (Rupel: 86).
ww
w.
ne
te
Evin, li 'lik Nezir, u di tenga nerina wl, ya taybel re, dibe tekereki guhertine,
dikare tişten hey! biguhere, dikare zuirn u zore bişkine, d~are şinan biguveşe u
şahiyan je bidoşe, dikare rewşa tehl u tirş serı1bin hev bike, ı1 ala azdiye u
serkeftine bilind daleqine. Lewre ji bang dike u dibeje : "De were •• !! 1em
kevneşina 1 ku di cane me de ase bı1 ye 1tazikin ı1 ahenga 1 ku di xwtna me de
hev
dil/ di
şikestiye 1 hişyarkin 1ta ku bi kene gupikan 1em
rizgarkin". (Rfipel: 76-77).
EviDek ji vi cureyl, ku dibe
guhertine, dikare pirsen mezin di derı1n
giyana zarokan de ji bilivin e, u wan bi ber
hişyarike, beriya dema xwe de, bikşin e. Ji xwe .._,
em Kurd tim il tim solandina qonaxan j i me re
di ve ft pew!cte, ji ber ve yeke ji, eger zaroken
me pirsen mezin bipirsin, ev gav, tişteki normal
te xuyakirin, ve ca dehsaliya "Siwar"; kurike
Nezir, kend ı1 bendan ji hev dixin, ı1 ve pirsa,
1;;;-.;!;:::;;;;;::;._;;iii
ku ji wan salan mezintir pirsdikin :
HELBEST
xwe
"Bavo 1 çima em zarok 1 bi ziınane
bi
1
sirıldan
il
1
!.
nanivisinin?
il
naxwinin
ziınane Kureli nabijin ?! 1 çima mamosteyen mLe--;-/:-b,:-.K:-:-ur-d::i~n-a_p_ey~iv:-:-in-:?::-!.~(R=ilpe~l...ı.
: 54-55).
U dehsa!Sn Siware biçftk nikarin bersive bidin, ji wan ve xuyaye, ku jiyan tev
ye, evin e, bazdan ı1 stiran e, ken ı1 dilan e. Ma çi dizanin ku mirov hene
zimane mirovan qedexe dikin?!. M<ı çi dizanin ku mirov hen e, heyina mirovan
tune dikin?!. U Nezir ji bedeng dirnin e, bersiva pirsan nail e, "pirsen Siwar cane
min disotinin 1 ez bedeng diminim". (Rftpel: 55).
Ev bedengiya helbestvanS me gunebkarike mezin dide ser rnilen ewan kesen, ku
di bindiren malen xwe de nikarin, an ji naxwazin bi mendalen xwe bidin zanin, ku
ew ji xudi ziınanin, xudi kelepı1r ı1 hebilneke taybetin.
şah!
u
Pirs. Hejmar: 15. Sal: 6- Paytz 1 1998 Z -2610 K.
ıs
om
Bi rast! ev bedengiya helbestvane me bangeke, ciM xwe di guhan de dipelin e,
u nesaxiyeke civakl u heylıll berz u tazl dike. Gelek malbaten Kurd henin, zimane
axiftine di mal en wan de ne Kurdl ye, ev yeka helbestvane me deşln e, ji ber ku
bandfua we li mi !et, nemaze li mendalan, geleki kfu u qereje, çimke ev gava ne
berpirsiyar durbüneke dixe navbera mendale Kurd u kesiti ya milete wl, il hin bi
hin ev gav we wl ji kesitiya mil et hi lke. Eger mirov zanibe ku mendalen miletan
rilye diwaroja wan miletarıin, we zanibe ev kare ne berpirsiyar çiqas bandfuek
qerej li miletan he ye .. ! Ji ber vi nirxbihaye mendalan, helbestvane me di bej e :
"Min li çaven zarokan niheri 1 min dit 1welat te de buye bazeki bi ber fire
ketiye". (Rilpel : 98).
ww
w.
ne
te
w
e.
c
Nezir Palo, di ve berhevoka helbesti de, tiliya xwe dide ser gelek nesaxiyan, u
hewldide ku karibe nedneke taybel peşkeş bike, il we nerine li durveki helbestı nil
siwar bike, lewre hernil helbesten wi
-Gava gel u welat bindest bin,
serbestin, il li dil şopa niljeniye
evin ji, wek pewendiy eke mirovati,
dibezin. Le mixabin ji we de dür
bela we ya giyani tenik (1 qels dibe,
diminin,
u didine xuyakirin he
fi wek tekiliyeke civaki, birindar ô
bergehek li peş wan heye ta ku
bindest dirnin e.
bighinin niljeniye.
Niljeıll, beriya her tiştı, hemdemi
ye, helbestvane nil di çerxa xwe de diji, li gel serger il ramanen çerxa xwe diji, le
bele ne rihet e, ne razi ye, rewşa wl rewşeke be tebate, şahili nik wi keme, hesta wi
tirajidi ye, helbesten wi her il her guhertine ji xwe re dikin armanc.
Niljeni, di helbeste de, nerineke qeşengi taybeli ye, her il her li durv ü şewe, il
regayen huneri nü digere, il wene ü simbol il efsaneyan ji bo derbirine dike alav, il
hewldide ku helbeste li ser avahiyeke nil, bi zirnaneki nü, ava b ike.
Gava mirov helbesten Nezir dixwln e, hesteki be tebat di wan de dibine, ev
yeka ji belkiji xuristajiya na Kurdi hatibe, ji ber ku ew, bi xwe, jiyaneke be tebate.
Mirove Kurd, ji demen dfu il direj de, bi helebatiye hatiye p&çandin, diwaroja wi,
ta roja iro, ne sayi ye. Nezir ji yekeke ji vi gele bextreş, ku ev rewşa ne lihev wi ji
dicil il dihere, lewre Nezir dibeje : "Di ferhenga jiyane de 1ez ji bir bum e".
(Rilpel : 10). Bi vi awayi kirasek tirajidi bi ser we betebatiye de teberdan, il
mirove Kurd urnida xwe ji hernil dostan dibirre, ji her ku ew ji bir dibe, il xwenen
wi beraveti di bin "Xewnen min 1 bi sibeye re berdaven" . (Rüpel : 16).
Nezir bizavdike, ku karibe, wek helbestvanen niljen, weneyen huneri di dest
xwe de bike alaven derbirine, lewre gelek weneyen helbesti peşkeş dike, le ew
weneyan dilen kevneşopiye dirnin in, il didine xuyakirin ku helbestvane me Dikare
zil - zil xwe ji bandfua kilasiki rizgar bike. Eger mirov li nik helbesta "E'frin"
raweste, pe re mijfıl bibe, we bi hesani karibe weneyen helbesti, ku li nik Nezir
xuya dibin vegerine bingehine kevneşopi. "Li bin dareke zeytô.ne 1 xemla
Mkaniye 1 bi ser xwe de berdayi .• 1 ft pore xwe bi Jelava çiyan şedike •. 1 Bi
keskesore çekiya xwe giredide 1 u bi dengeki zelall di!C!şiya xwe 1di guhen
evindaran de dixwln e". (Rupel : 28).
D:--
'O'T . •
-
~,..
C' -•
•
r
.-.
,.
nu
ww
w.
ne
te
w
e.
c
om
, çekiya xwe gire dide". ji
Ev her se wene (Xemla biikaniye, pore xwe şedike
wan di falkilara E'frine de
xemil il xezen E'frfne hatine wergirtin, i\ damaren
a gele w1 de tune dikin, le
jiyan
i\
Nezir
ra
kılrin. Ev weneyan bergehan di navbe
nikarin bibine binekin nfijen.
Nezir, gelekiji hev du de
Hemanen ku weneyen huneri je peydadibin, li nik
ji ber ve yeke jl weneyen
e,
nabln
de
nezikin, ta ku mirov sinoran di navbera wan
min tu dil 1 min dest ji
a
"Dem
nin.
ayl
hel best!, li nik Nezlr, normal in, ne matm
". (Rfipel : 30).
abum
wind
1
de
gul u nergizan berda n 1 ft di bajar e çaven te
yekeki nfijen, ji ber
bikin
yi
wene
vi
in
Ev her du peyven (bajare çaven te) nikar
, ü wan bi ber
andin
daleq
hatine
de
ku li keteka wan (gul i\ nergiz) bi wan
in. Ji bo ve yeke
in
elmis
dediç
wan
di
normaliye de <hkşin in, ü hemane matilliine
yen helbesti, li
wene
gelek
ku
ta
hemane pejnl "'-!]) di wan weneyan de qels dibe,
pedikevin,
Nezir
nik
li
berz
ni k Nezir be p'j n dirnin in. U bel e hin caran fılaşine
. (Ri\pel :
dibe"
teng
de
me
n
pejna helbestvaneki sozdar ji wan te. "şev di linge
dalıolan
kene
ft
1
..
izin
dilev
65). "Ta ku sirilden pesne 1 di birin a leven tirse de
reken vegere talan dike".)Rüpel : 66).
Le bele evan filaşen betz ı1 sozdar Nôjeni, di helbeste de,
nikaribün avahiya helbesten Nezir bikirana nerineke qeşengi taybe ti ye,
avahiyeke nu, ji ber ku avahiya wan
her u her li durv u şewe u
helbestan yekeke vekiri ye, mirov dikare li
diger e.
regayen hune ri
wan zedebüne bike, yan jt tişteki ji wan kem
bike. Ev yeka nebüna durve biyoloci, di wan
cure - durve huneri pew1st ii
helbestan de, teqez dike, helbesta nüjen ji hebüna vi
biyoloci heye, ango helbesta
di va dibine, ji ber ku eve cure - helbeste yek1tike
hevdu cuda peyda dibe, ı1 te
niljen wek gewJeyeki zindi ye, ji gelek hômanen ji
ikin, .çimke gewde ji gelek
avakirin, ı1 ew bernanin cuda- cuda hevdu tewad
eke cuda dike, le ewana il
hômanen cuda benin, ü her yek ji wan karmendiy
zin.
karmendiyen wan tev li gel hevdu jiyana gewde dipare
xuya dibe, carina tu dibini
ki
astaye
tek
li
ne
Nezir
sten
Ji ve pe ve ziınane helbe
xuya dibe. "Roj a ..1 awiren
zirnan li nik w1 geleki nerme, mina axiftineke rojane
raz çinin•./ ji we roje de 1
min sinor a çaven te 1 derba skirin 1 u di kuran iye de
1 disotin. (Ri\pel : 85).
axinen min bi\ne tip 1ft di helbesleke ji hev ketid e
tiji qerin il hawar dibe,
Le lıin carenditir zimane helbeste lıişk il sert dibe, ta ku
helbeste birin dike. "Got inen
i\ dighe sinare axiftineke yekser, il helbestiya
dil u hişe min de bibin e../
helbesten min biçine•./ u tipan ji hev bike 1tişten di
89).
u li dawiye 1min tev helbestan bişewtı"n e". (Rilpel :
bibine, bişewtlne) tevgere di
bike,
hev
ji
e,
(biçin
nı
ferma
Ev her çar lekeren
sleke hinkirine, ne çarçewa
helbeste de tune dikin, il we dixin çarçewa helbe
Palo he ji dav il toren
yekeke huneri, ji ber ve yeke jf te xuyakirin ku Nezir
kevneşopiye rizgar nebü ye.
bibe gaveke bi nişan di
U em bawerin ku ev berhevoka yekem we karibe
di\rbüna 'ji welet we karibe
reveçiln Nezir ya huneıi de, il jiyana mişextiye ii
e.
karinen huneıi ku he di lıindire Nezir de mane, biteqfn
K.
Pin:, - Hei mar~ 1~- ~a1: 6- Paviz /1998 Z -2610
20
Sebri Botani
co
m
1925- 1998
Lİ
ww
w.
n
et
ew
e.
Oslo Payptexta Nerwec, helbestvan,
ni viskar upeşmergeye Barzaniyenemir (Sebri
Botan!; Sebri ye Ehıne Temir), di roja
yekşembe de 25. lO. 1998, çü ber dilovaniya
xwede.
Bi koçkirina wl, sterek geş u çirisi li asmane
KurdistanS rijiya. Bele gelek steren bi ronahi li
paş xwe vexisti hiştin.
Bi ragihandina peyarna koçkirina wl,
evindaren gotinen wl, ev peyarn bi xem u dileki
şikesti pejirandin. Nemaze, ewen ku helbesten
wl bi denge rehıneti M. Şexo , an Ciwan Haco
an Izedin Temo guhdari dikim, wek ve helbesta ku M. Şexo distira:
Ez bume pire xemcivin
Mest u be hest jer nivin
Evina we ez pirkirim
Y ekcar be huş u birkirim
Li dil vabune sed birin
Ji derde w e gula şerin
An eva ku Izedin Temo distira :
Dildarim , dilbirinim
Ne şaşim ez ne dinim
Ez nexweşe evinim
Wek ku diyare, marn Sebri Botani dihat bejmartin yek ji peşmergeyen
Barzaniye nemir. E w Barzaniye ku mrue Kurdan jere wek nan uave bü, Sebri
Bolani ji, di we dibistane de mezin bil, terbil dara wl bi giyaneki Kurdperweri hat
avdan. Veca her dem u gav Mvi u armancen wl , yekiti ü serxwebüna gele Kurd
u
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Paylz 1 1998 Z -2610 K.
21
bfl, fl ev yek xweş belliye di helbesleke w1 de bi nave "Zengile Min", ev helbest
Ciwan Haco kiriye stranek:
Zingezinga zengile min, Vay e disa deng veda
Denge doza milete min, dinya girt u berneda
co
m
Zingezinga zengile min, xweş hawar u gaziye
Awaza vi zengile min, ji ferheng a Qaziye
·Her weki:l bir. u birı1ski, xwe gihand şerxa felek
Sed xweşi bo vi dile min, ku min di Kurd bune yek
ew
e.
Mirov dikare bibeje ku gelekanji hunerrnenden gele Kurd, koden tembflra xwe
bi helbesten mam Sebri Botani xemilandine u bi belavbılna stranen w an di nav
gele Kurd de evindaren w1 pirbüne, nemaze di nav evindar ü dildaran de, ü ve yeke
şin qebı1l bike u geleki li
hişt ku gele Kurd peyama koçkirina wi bi xem u keser u
ber oxirkirina wi keve.
Jineni gariya Sebri Botani :
ww
w.
n
et
Sebri Botani; Botfye ji hoza Jelfya ye.
Di sala ı 925 an de ji de u bave re çebuye, li gonde "Lı1de" navça (Eroh : Dihe),
girMaya bajare "Serte'', li Kurdistana bakur.
Li ser deste di ya xwe bii, dema ku tirkan Şex Sefde Piran u hevalen wi li
Amede bi daryekirin. Veca di sala ı 929 an de, ji ber tirs, zilm u zora tirkan, bave
Egit axa
wi "Ehme Temir" mala xwe bi düv mala Resul axa Mihema fl biraye wi
seroke hoza Jeliyen Botan barkir binya xete- Suriye- navce Eyndiwere.
Hinge Derika Hemko, wek bajar tune bü, Eyndfwere, bajar bfl misleşare Fransi
le rfldinişt.
Di sala 1936 an de, di ya w1 ya oldar uji xwede bi tirs, kure xwe Sebri dibe bal
di
melaye gunde "Segirka" ye mala Miro (Niha ev gund tuneye). Sebriye Zirek,
ji
dev
zı1
mele
en
xwestek
u
lirs
ber
ji
le
dike,
nevci
p1roz
demeke kurt de Qurana
ser
li
ere,
Eyndiw
li
fermi
a
xwendin
de
berdi
xwe
bere
u
xwendina Olitiye berdide
ve yeke di peşgotina "Dilistane" de weha di bej e :
" ...Li hezar u nehsed u sih u şeş, bibum mina golek geş, dayka mina
Ez
misilman, aşiqa din u iman, ez birim ber xweodioe ji bo kare din u dine ,.,..
mera
rewşa
Miro
avabu.
Miro
Mala
mişka,
u
mar
e
rekirim "Segirk a" paytext
bu, oimuneye camera bU... Seydaye xwede kurti, kar bazbeud u nivişti, aşiq
bu, rasti derd u bela
mirişk u qiruş, dem u gave şerfiroş. Hema bi nav mela
be agir em di
digotio,
tirse
Dersen
rabtin~
roja
bu. çav li hek ı1 sabtine, heta
d, heta jehat
rahejao
li
bejand
her
desti,
li
e
sotin. Ewe xwede nehişti, darfeleq
kes nedisot,
bi
dil
Wi
.
lerizand
pe
min
dile
d,
veweşand, • patik li mili herişan
l'irs-He fmar: 15·Sai: 6-Payiz /1998Z -2610K .
22
te
w
weşandin.
e.
co
m
dar raki r ô hat ô got : "Hey kure wi seye
piş, ke dit mizg eft ô nivis ? nivis ne
kare meye, diya net yare meye. Tu bati nive
Qura ne,
O weha Sebri Bata ni xwendina Olitiye li paş xwepa xelate min kani ?".
dihele il bere xwe dide
xwendina fermi Ii Eyndiwere, di gel kuren
mala Mira dixwine, ta ku digiheje reza
çaran.
Ji her gelek sedemen çetin dev ji we ji berdide.
Di vi wari de weha dibeje :
" ... Ez giha m reza çare , ne xwezi min bi we
biha re. Min xwen dina xwe heJa,
ji nô ketim ber pela . Be çare ô derb ider, derd
e wela t hate ser.
Ji eşqa wela txan e, min xwe berd a mey dane
... ".
Sebri Botani, biçôkani il xortaniya xwe li
Suriye, navç a Eyndiware il Derlke
derbaskir, t1 di wan salan de çav bi gel ek
welatparezen kurdan ket, nemaze ewen
ku di .civata "Xoy büne " de bün, hem ji xwen
devanen kovara "Haw are" bün, wek:
Resili axa, Egit axa, Abdulkerime M ele Sadiq
, Haco axa t1 kuren wi, Hem ze B ege
Miksi, ye ku we hinge mamosta bil li Eyndiwer
e, Dr. Ehmed Nazi fZaz a, ye ku we
hinge kilinikek li Eyndiwere vekiribô, dibe
ji ku çav bi mir Celadet Bedirxan ji
kiribe, dema ku Mlr bi serdani diçfi Cizire,
il Cegerxwin ... ji xwe di bin bezkirina
helbesten Cegerxwin de, wi helbest huna
ndine. Di destpeke de, wi piraniya
helbesten Cegerxw1n ji berkiribfın. Ew helbe
sten ku di kovara Haware de dihatin
ww
w
.n
e
Mirov dikare bibeje ku Sebr1 Botan! yeke ji
şagirten Cegerxwin yen peşin, hem
ji, mirov dikare bibeje ku, bi sa ya kova ra "Haw
are" giyane niştimanperwer!, di huş
t1 mejiye wi de hat çandin. Di peşgotina "şin
Cı şad1" de weha dibeje :
"... K uro Sebr o. He he Mi pişti iro ez
te n ebinim ha... Hek e eze linge te
bişkinim. W ey babo oo tu dibe ji
qey wi kafir e Cege rxwi n tifldriyıı deve wi
da,
we roja hane li ser berb anga mele Xelile Xello
zirez ira wi diha t ô qirki ribO :
"Pir a Tore " ô "Ey felek".
Li Suriye, Sebr! Bata ni bez helbestan kiriye
il dibe ku nivisandibin ji. Bi texm in
ew di sala I 946 an de çfiye Kurdistana başfi
r il di eyne sale de, li wir hatiye girtin
,
hinge di zindana Milsile de helbest gotine il
nivisandine. Ew bi xwe ve yeke şirove
dike Cı dibeje :
" ... Ji sala 1944 e ve, ez ô şii'r bi hevr e
dijin , le ji sala 1946 de di zind ana
MOsile de jina min di gel veha ndin e dest
pe dike t, dost O heva len min bi
xwen dina şii'ran kefxweş dibOn, le
ji nivis in ô hilgi rtina wan dilgi ran
dibôn ... "
Temene wi dor (20) saliye dem a ku diçe
Kurdistaba başfir, xuyaye li Zaxo
akince dibe il di sala 1957 an de dikanek
wi li Zaxo heye " ... Li sala 1957 e ku
dika ndar bôm li Zaxo , ji nôji :
Lezk e bi lezin e ey qele m .. .
Gele k bon"ne sal ô dem ...
Ev jina Tehi l O derd ô xem ...
Li dil dijen in sed kele m ...
D erke dil jana sitem ...
Da veji'ııiın gurz e Rist em ..."
Pirs - Hejm ar: 15- Sal: 6- Paylz /1998 z -261
0 K.
23
ww
w
.n
e
te
w
e.
co
m
kar ji
P.D .K.l ıi wek kad irek i çeleng fijeh ati
Li başfue Kurdistane, dibe endame
"Eli Esk er" .
gele Kurd re dike di gel hevale xwe
1967 an de li
şa elfine de dike, ta ku di sala
Di sala 1961 e de, beşdariye di şore
a hin
bi
Mfisile de dimine, ve paşiye alikariy
Kerkfike te girlin u pele ked i zindana
...
çiyayen azad u hur ve digihlne
hev alan ji zindane direve u xwe bi sere
Be tirs di nav
şere azad iya wela t ned a ali.
Rojeke ji roj an S. Bolani xwe ji ber
Hem ji
dijiya. Ta ku lle adare 1970 i pek hat.
bazen sere çiyayen Kurdistan€ de
r neda
emi
zani yen
197 6- de kir, ıi qet xwe ji n!çika Bar
beşdari di şoreşa Gul ane ali ...
ur kerwane pen aber an çfi Kurdistana bak
Di sala 1991 e de, ji neçari, di gel
e
text
pay
penabereki siyasi çfi Ewrıipa, li Oslo
Silopi - Cı di sala \992 an de wek
Nerwec bi çi bu.
xelken
i zarxweş u helbesten w1 neziki dile
Ne tene Sebri Botani helbestvanek
ame bi
evaneki jeha ti j1 dihat dilin u gelek rojn
Kurd bU, bele hem ji ew wek roj nam
nU, ii
re
: Birayeti, Teaxi, Eliraq, Rewşenbi
ni visaren wi hatine xemilandin wek
dandina
kan ji dost u hevalen wi, dest bi hun
h.w.d. Hem ji bi navtedana wi, gele
yi li ser
xwe bi nav teda na seydaye Enwere Ma
helbestan kirin, wek ku çaw a ew bi
!e Zibari,
dosten wi: A1 Relıman Mizuri, Xele
hunandina helbestan gur bCı. Ji wan
nemerdiya
h ez hun erm end en gele Kur d di kir u
Dr. Bed irxa n Sindi... Hem ji geleki
kirine stran
ji ber ve yeke gelekan helnesten wi
helbesten xwe ji wan re nedikir, u
ıl gotine ...
re di ser
nexasim jinenigariya wl, mirov nika
Dem a ku gotin be ser S. Botan\,
kiriye
beze
ki
gele
w1
,
Çiko
are" re bi qeveze.
bezkirina wi ji dengbeja kurd "Gu lbih
de gotiye.
u gel ek caran nave we di helb este n xwe
, be w1 çi li ser Gulbihare gotiye :
inin
bixw
wi
nen
Werin em bi hevre goli
iri.
le ji mej e ku ji dur ve min nask
" ... Min Gul biha re bi çav ned iya,
ko
Bel
bes.
ii
e
irtin
dag
e
ku hem ii ji pes new
Nas kiri nek baş. Niv isar en min ne
tu
ça
per
r
"He
.
sine
nivi
ji
e
e u hem li ser w
boz an ji, ji zare w e min veh inan
u
şati
Ezge
e.
min
cera
a bun erm end pen
dixwini, beb na gnle je te". Gul
"
...
nim
dibi
ra
te
in
Kur dist ana reng
speh itiy a bem u dol u niza r u çiya yen
ı1
bi tirs u tali derbaskirin, gelek qiriktali
xwe
ana
njiy
Sebri Bol ani piraniya roje
ew
ku
dibe
ipa,
Ewrı
li
fne
ma Botan ta roja ınir
dijweri ditin, ji roja çebfine li here
, ji
a wl hebeki hatibfi ber, le di baweriya min
behn
ıi
,
çend salen Ewrıipa xweşbıin
jin
dibe
d
Kur
ku
wek
at
wel
bı1n bıi, di\ri xak a
kalemereki wek wi re ne tu xweş
re"
"Xa nike pire xweştire ji birc a mire Cizi
weha goliye :
xwe
n
roje
a
Sebri Bot anil i ser dijwariy
im u mey xan e ye, min ned it, ege r geşt
xan
u
pir
ve
" ... Ege r xweşiya jine dira
boz li sofi
hera rn bit, her wek u goşte bera ze
u sey ran u tena hi ye, disa n li min
u paq ije,
rast
a
erat
ket'
iya jine bez kiri na xeb at u
şimo hera m. U! ege r xweş
tiya tir
bex
u
ir
weşt
e, ez kesi ji xwe kefx
ege r xem dari ya ji bon a wel at
nabinim ... ".
an re :
ı1 ev şlreta wl ye ji keç ulaw
8 Z -261 0 K.
Pir s- Hejm ar: 15- Sal: 6- Paylz /199
24
" Qizino ... lawino herdem baş fi şad bin, da b un tam bebna xweşiya jine
bizanin. Çiko kese ne baş u şad bit biteri xebate ji naye. Her giz xeman ji xwe
re çe nekin, ji bil xema milet u welat u mirovan tiya dinyaye ..• "
Serhem en w'i :
.n
et
ew
e.
co
m
Li gar ku, li paş diwana wl "Dilistan : 1984" Rupele 73 an hatiya nivisandin :
A - çapkiri :
ı- şin
B- JerÇap :
ı-
fi şadl ı 979 Bexdad.
2- D ilistan ı 984 Bexdad.
2-
Dibejin ( ı ).
şin fi şadl, çapa duwem.
C - Neçapkir i: ı- Billira çi ya, d1wana sisyan.
2- Plra gerok.
3- Dibejin ( 2 ).
4- Kuliken Maın Behdin. (Çirak ı1
5- Pak ı1 pls ( Çlrok )
şii'r ji
zarakan re).
Le ji herhemen wl, li gor ku kure wl Beşir Botani ji xelefa Zibari re gatin, di
hevpeyvlneke deji denge Amerika "Beşe Kurdl" raja 28,10,1998.
Çapkiri : ı- şin ı1 şadi.
2- Dilistan.
3- Denge Metin fi Cildi.
Neçapki ri: 1- Kamek çirakiln geıerı.
2- Ramanek li ser gele Kurd.
ww
w
Jelder ô. çavkan i :
ı-
Denge Amerika "Beşe Kurd1", hevpeyvinek telefanil bi kure wl "Kawa Batani
re, raja 26. ı 0.1998.
2- Denge Amerika "Beşe Kurdi" hevpeyvinek telefanil bi kure wl "Beşir Batani re,
roja 28.ıO. ı 998.
(Herdu hevpeyvin, Xelefa Zibari bi wan re kir.)
3- Peşgatina diwana "Şin u şadi".
4- Peşgatina diwana "Dilistan".
5- Gelek pezan1nji mime hatin gatin, ji gelek kesan, nemaze ji Miceti Egit axa,
serakil hazajeliy an li Derike. uji kure Had Dehaıne Mira, ye ku xwedı"yiln
gunde Segirkan Mn.
Pirs- Hejmar: 15- Sal : 6- Payiz
1 1998 Z - 2610 K .
25
.n
et
ew
e.
co
m
Ki berpirsiyar e ?!(ll
astengen nirxandina herhemen Kurdi (beşe latin1) neyina tradisyonen
weşan1 ü çapemeni ne, ku dibine sedemen sergeji il xwewindakirina hezen aktiv di
ware çareserkirina nizimbfına hane
- Mirove Kurd nexwende ye, le
tegihiştinen rewşenbiri de, yen ku bi
niviser e! Nivisere Kurd ji piş bi
renge beserilberiyeke gişti ril didin. Ev
xwendine nake, le niviser e!
nizını bi gelek faktoran ve te giredan,
le berpirsyare direkt, di ve prosese de,
her dimlne niviser il rexnegir.
Loma gotebejen wejeyi, di ware avakirin il peşvebirina kultiireke Kurdiye
demane, heber dİminin ı1 di xizeke (çixz) girti de pikol dikin. Ev beberi il
pikolkirin ne tenha gunehe niviser ı1 rexnegir e, le bare hin hezen dine ji, ku bi
beguhdani hevpariye di berdewamiya ve rewşe de, weku faktaren alikar dikin, ubi
rola rildangeren weşaneke beker radibin. Loma ji, di danı1standin ı1 axaftinen
rojane de, carearan ji li ser rupelen kovar urojnaman te gotin, ku iro roj niviseren
gel u kewden di meydana çapemenlye de pir in, il bi gelek awayan ril didin :
Yek ji
o
o
- Mirove Kurd nexwende ye, le niviser e! . Ni visere Kurd ji piş bi xwendine
nake, ıe niviser e! .
- Nivisere Kurd rez u pergalen avakirinen wejeyi nizane, le niviser e! .
- Ni visere Kurd pergalen rezimen ii rastnivise nizane, ı e niviser e! .
Nivisere Kurd taybeliyen avakirina hevoka Kurdi nizane, le niviser e! .
u, bi vi rengi, gelek "le" yen din!! .
ww
w
o
o
•••
Gelo, çi ji rastiye di nlvisandin il bilevkirina van "le" yan de heye ? . Geloo
çapemeniya Kurdi di realiteke wisan re derhas dibe, yan na ? . il bingehen ve rewşe
li ser çi zernlne hatine danln ? .
(ı) Naverok.a
ve
gotarS, bi taybeti, dihingive niviser, rexnegir fi bir!vebirCn çapemeniya Kurdili
Sfiriy€. Wilo ji, bi gelemperi, dihingive hC:zen din, yen ku beşdariyC, çi morall be, çi ji ebori be,
di weşana Kurdi de dikin.
Pirs
o
Hejmar: 15 Sal: 6- Paylz /1998 Z
o
o
2610 K
o
26
Di vi wari de pirseke bi seyr xwe dide peş. E w ji ew
e, gelo ni visere bi van pesn
il nişanen jimar ti be, çawa re ji weşandina herhemen
xwe re dibin e?!. Cı weşaneke
ku xwe bispere van xame yen gend u qels,
wl! çawa cihe xwe di prosesa
çapemeniye de bigre u xwe payad ar bi bine ?! .
om
Begoman, li gori raxistina van pirsan, çend hezen
aktlv ro la bingihin, di ware
çareserkirin u revebirina çapem eniya Kurdi de, dileyi
zin. Tekiliyen van hezan, bi
hev re, pileya birgeşi, tegihiştin u rolnaskirina
rewşenbiri dormador dikin O
pepelfika nizml Cı bilindi ya bane rewşenblriya Kurdi
, li gori asoyen xwe, bi çarçev
dikin, O wilo ji berçav dikin, Ev hez jlli se celeben
sereke par dibin :
te
we
.c
1 . Niviser:
Nivlseren Kurd, yen ku bi dOrbina rewşenbiri li
pirsgireken peşeroje dinerin,
erken xwe bi dilsozi dinas in Cı bi berpirsiyari,
bi dileşi u cegerdari hewildan il
bizaven xwe dikin, da pişkdaren sazki rin Cı peşve
birina çapemeniyeke Kurdiye
serwext u resen bin. Le mixabin, ku beşeki gewre
ji xameyen sextebaz helperlnen
xwe, di bin siha nave niviser de, dikin Cı bi rola ziyan
okeran radibin. Bi ser wilo de
ji
ji destdirejiyen xwe re di çapae meniy a Kurdi de,
be kontrol, dibinin!. Ne
tenha wilo, le beşdariya vi eeleb i di bin siwan
a hewadari de te parastin O
propoganda je re te kirin. Bele, rengi! ve
hewdariye çi be jl, eger ne ji
giranbuhabılna herhe m derkeve, ziyan e dighi
ne prosesa rewşenbiriye.
re
ww
w.
ne
2 . Kovar u rojn ame ...
Kovar, rojna me Cı beşen din yen çapemeniye cihe
peydakirina gera çalakiyen
ne. Bi hebılna wan u di ri ya wan re niviser siqa dibe,
praktika xwendin
ii ni visine bi dest dixe u neçar dibe ku bi hemi cOrey
e 11terat0ri ve be girMan Cı
berdewamiya xwen din Cı lixwepirsine bike, da merce
n rewşenbiriye bi dest xine il
bi ro la xwe, weku rewşenblr, rabe il erken xwe pek
blne. Le mixabin, ku di gelek
waran de, ev kovar u rojname rola xwe bi se.ctebazl
pek tlnin O bi naveroka xwe
keveleki pOç O vala diminin. Ew ji ji we yeke der
tl!, ku serkar O revebiren wan ji
piş O ditinen rewşenbiri şOşti ne, wilo
ji di ware zimanzanine de qels il kem in, le
dile berjewendiyen taybe l il kesan e ne. Loma, li
pey nav O nişanen zir O xapandi
digerin.
rewşenbiri
Ji ve yeke ji mirov dipeline, ku çapemeniyeke
beker u neşilngirtl, di gelek
moviken xwe de, te belavkirin, ilişana we dibe
beguhdani ii bi durveyeke
beberpirsiyane te peçan.
3.
Orga nen siyasi, dezgeh u binetaren kulturi, yen Kurdi
, ku bi rola
piştgiri,
navdari O reklami!, di berça vkirin Cı belavkirina weşan
e de, dileyizin O li
Pirs. Hejm ar : 15- Sal : 6 - Payiz 1 1998 Z - 2610
K.
27
te
we
.c
om
werselen kurdewariyô
gori tegihiştinen xwe yen taybeli ji pirsa Kurdi re, di hemi
uweşane de dikin.
de, bi rola xwe radibin piştgiriyeke ebori u morali di warô çap
Wilo jf danasina xwedfxamen jir u zirek,
xwene re Kord li ser texte
xwedan hiş u mejiyen ron, zelal u dürbin
xwex apand ine rôdine , bi
erken xwe dibinin, da realiteke rewşenbiri
milda ni ô şerani li
himbez bikin ı1 peydabfrneke payebilind bi
çapem eniya xwe napirs e, we
dest xinin, da edi desthilat bin, pirsgireken
naxwi ne ô xwe te re na bine
kurdewariye, di hemi waran de çarese r
bikin. le, disa mixabin, ku hinji van organ,
az u nezbin de, yen
dezgeh u bi!Jetaran dikevin bin bandora bin elementen sexteb
xwe pek nalnin urola
ku di psikn'0jiya xwe de nesax u nesaxlem in, !oma erken
Edi dibin gerineken
xwe nanw.i~, wilo ji pewistiyen deme ji hev naderxin.
ken kilaxkore u her
genigolan ..ı her kese qels u behez diqurpinin, dibin babliso
, difirinin. Wilo, ne
kese sivik ıi ':ıerewa, weku kelempenl, li ber baye xwe, çavmiç
eniya Kurdi, di
çapem
!oma
ne,
dane
ten
desbila
eti
ye binavbüyi, ne ji ye berbek
u zanyaran di çe,
gel ek waran de, sergej u çavmiçan li xwe vedihewine, dfui pispfu
, ku reng uq ilafet te
!oma dibe garsina şenln kayinf u bi renge mozayfkeke leylanf
de j i realizma xwe derdikevin, ru di de.
ww
w.
ne
eni de, hezeke din
Pevi van hezen sereke, ango hezen zilanger di tevgera çapem
univiser de,
nivise
iya
serpişk
u
din
teysan
bi nave heza xwene r bi roleke alikar, di
heyber u
ya
bekeri
ü
bikeri
n
pivane
ı1
dibe mifta kontrolkirina çapemeniye
xwe de,
nava
ya
kfuani
di
Kurd,
re
xwene
heyberda bi xwe digre. le mixabin, ku
u
nivise
ri
hembe
xwe
a
hilatiy
nedest
xwe xav ü xil dibine,qels u kem dinase u
ü
mildam
bi
,
rudine
e
pandin
xwexa
niviser dipeline. Bi ser ve yeke de ji li ser texte
zilana
ji
Wilo,
.
nabine
re
te
xwe
u
ne
şerani li çapem eniya xwe napirse, we naxwi
tamdar ranabe. Edi hişe
rewşenbiriye dür diçe u birola xwenere hezdar, tamnas u
bi tfunanbiniye de te
ber
u
de
xwe
wi xilmaş dibe u dikeve bin bandora hoşeyen
iyeke bebing eh
meldar
gera
dikeve
kişandin, !oma ji çerxa xwe derdikeve ı1 bi asani
koran bi kil u
de
şeri
vi
di
ku
ye,
de, ku şere berani pe xweş dike. Hinga arnade
bike.
kopal
dar
bi
iyanji
bawtr
u
neynik bike, keçelan bi kum u kolos bike, seqet
rewşeke beseruber
Demek, li gori raxistina ve panorame, çapemeniya Kurdi di
e xwe berdide ser
moran
u
mij
re, dUri gubdan u lepirsine, derbas dibe, le kone
dibe.
mar
u
tar
tekiliyen hezen zilanger u mirov, di ve navbere de,
her hezeke nas
Eger em karlbin van tekiliyan bi rewani ji hev vewejerin uerken
ji, em dikarin
wilo
le
bidin,
bi kin, higa em dikarin, ne tenha bersiv a pirsen xwe
e axaftineke
dergeb
ü
bikin
behweriyen xwe, di ve bersivdane de, bi zelali diyar
andin, di
danı1st
Ev
vekin.
giring u pewist, di vi wari de, di navber a van hezan de
piraniya
rkirina
çarese
bi
ber
behweriyen me de, we bibe gavavetineke giranbnha
, em
Lewre
çin.
radipe
Kurdi
astengen demane de, yen ku xwe li dora çapemeniya
k
pepelU
iina
nizimb
ser
ı1li
xwe biveneve dibinin, ku bando ra van hezan li ser hev
Pirs- Hejma r: IS- Sal: 6- Payiz /1998 Z -2610 K.
28
il hane çaperneili il rewşenbiriya Kurdi binasin, da çaredilina sedemen hanenizıni ô
şildemayine ne zor il giran bin, da astengen birevebirina çapemeniye çareser bi bin
ô problemen dihevalandina ne durisı di tekiliyen van hezan de bene hilanin. Da
wilo ji ev rewşa gereberdani, di çapemeniya kurdi, be rakİrİn Ci pergal je re bene
danin.
ew
e.
Le, ku ev beş teri alfabela Kurdi dibe, xwe mafdar dibine ku di dergiheki fereh
ve derbasi meydana çapemeniye bibe, da cihe xwe bi dergevani li ber embara pend
u Şiretan bigre ô wan, li gori şelekoriya hiş u
ditina xwe, rez bike u biwerine. Bi ser wilo de
siyasetmedariya Kurdi
ji, xwe di bin siwana hewadari u meldariye de
çapemeniye
weku alav bi
dipareze. Edi, bi xurti, te himbezkirin u
berjewendiyen
xwe ve, ne
propoganda ji nave wi re, ne ji berhem u bir u
yen
milet
ve,
bi
hiştengi
behweriyen wi re, te kirin. Lewre, gelek naven
giredide.
Lama,
dôri
weku çiyan berz di bin, bi ser ku di rast iya
çapemeniyeke resen,
çapemeniye de çiyayen leylani diminin. Le,
bezdar ô hişmend diçe
tişte heri balkeş di çapemeniya Kurdi de, şi yan
u hezdariya rexisıini ye, ku bi desthilati per ô
hasiken xwe diaveje ser uxwe rasper (guardian <r"J) li ser dibine. Ne tenha wilo,
le dikare koviken Parmodi, yen ku her tişti u her kesi behez ô behewes dihelin u
wan bi asani diqurpinin, biafırine. Wilo, her tişt bi hingivtina van rexislinan dize,
te hingavtin, yan ji dimre.
et
Bele, rexistin tim hewl didin, ku piraniya şax u beşen çapemeniye bi xwe ve
giredin (wilo ji dezgeh u birretare kultôri bisiperin xwe), da kontrola xwe deynin
ser hemi maviken jiyane u civake lagir (berferman), li gori ditin u beıjewendiyen
xwe, perwerde bikin, da reşma we di desten xwe de bihelin.
ww
w.
n
•
co
m
Bele, beşeki mezin jİ niviseran bi beker! xwe dikşine gera çapemeniye, be ku
sinaren rewşenbiri ô kewdeniye bizane u wan ji hev derxe.
Sedema ve kontrolkirine ji ew e, ku siyasetrnedariya Kurdi çapemelliye
serkehniya propogandaye ji xwe re dibine u we weku alav bi berjewendiyen xwe
ve, ne yen ınilet ve, bi hiştengi giredide. Loma, dôri çapemeniyeke resen, hezdar u
hişmend diçe u we weku alav bo şere hebôna xwe bi kar tine.
Tekiliyen navbera hezen zilanger, di rewşeke wilo de, forma bazirganiyeke
premitiv distinin u bazaren ser bi ser tene kirin. Ango, niviser kirtfipirten beker
dadixe serfi\radane u seroyandar buhaki arzan pe dide. Le jİ bôçareyi bazirganiya
xwe dimeşinin. Terazfiya we ji dibe çapemeni, lewre ziyan dighe form, şewe u
naveroka çapemeniye bi xwe.
De ka bejin, ki di ve prosese de berpirsiyar e?!!. Bere hatiye gotin: "Arzan kiri,
heban diri !!".
m
Pirs- 0Hejmar:l5-Sai:6-Paylz !1998Z -26IOK.
29
Salvegera Rewşen Bedirxan
Pişti tekçuna Sultan Ebdulhhemid il di 1908,an de hatina Sultan Reşad, hln Mtir
azadiye peş ve çü u effi ji girtiyan re derket. Di we deme de Salih Bedirxan
deh salen xwe di girtigehe de buhurandibO. Bi
we effiye re ew ji hefsa daimi (muebet) xelas M
u ew şandin bajare Qeyseriye. Di roja 1 le meha
Tirmeha sala 1909 an de Sultan Reşat hat ser
hukum. Di we roje de keçekji Salih Bedirxan re
çebil. E w keç bi xwe Rewşen Bedirxan bu. Pişti
ku du salen Rewşene li Qeyseriye qediyan,
malhata wan halin Stenbole; li wir gelek ji
malhata Bedirxaniyan hebiın. Salih Bedirxan ji
Stenbole ji bere xwe da riya şame. Bave
Rewşene tu car nedisekini u bi bez u bi hunem
xwe ji bo millete Kurd dixebiti, li xweşi u kefa
jiyane nedipirsl. Ew li mal u li nav u dengji
nadigeriya. Salih Bedirxan gelek nivis di kovar u
Rewşen Bedir:xıı.n
rojnameyan de çapdikir Daxwaza wl ya yekemin, di jiyane de hişyarkirin u bi
peşxistina milete wl biı. Ew be westan, şev u roj li kar biı.
Salih Bedirxan pişti hatina xwe ya şaıne çendekl be kar ma. Di ve nave de şere
Cihane ye Yekemln derket; mercen jiyane pirr dijwar biın. Ji belçarı bere xwe da
kar u li Zindana Keleha şame kar kir. Le mixabin bi eşa tifoye ket; pirr direj najot,
di 30ye Adara 1915,a demir. Di we demedetemeneRewşenenegihiştibüşeş
salan.
Pişti mirina Salih Bedirxan diya Rewşene ew şand dibistane.ftewşene pişti ku
dibistana seretayi xelas kir çll dibistana mamostetiye (Dar el Muelimat) u ew ji
xelas kir. Rewşen bu mamoste u ji nifşen seyeminen ku li Sllriye dibistana
mamosteti qedandibu te hesibin.
Rewşen Bedirxan di sala 1925 an de diçe bajare KereM (Urdun) u li wir dibe
berpirsiyara dibistane. Di sala 1928 an de vedigere şame, dibe maınoste il
berpirsiyariya gelek dibistanan dike. Di sala 1934 an de dibe endame Komela
Yekitiya Jinan (li Siıriye). Di roja 22.2. 1935 an de bi Mlr Celadet Bedirxan re
dizewice. Bi naven Sinem u Cemşid keç ll lawek ji wan re çedibin. Di sala 1944 an
de li ser nave jinen Siıriye, li Misire beşdari Kongra Jinen Cihane biı.
Jiyana Rewşen Xanirni a niştimani pirr fireh u kur e; ew bi hernil hez il ramana
xwe li diji Qolonyalizma Fransa sekini iı piştgiriya doza Erebl kir. Bitaybeti jl we
doza gele Filistin parası u we di dibistanen Erehan de mamosteti kir u gelek nivls il
ww
w.
n
et
ew
e.
co
m
rewşa
Pirs- Hejmar:
15- Sal: 6- Paviz /1998 Z -2610 K.
311
•
e.
co
m
te
w
ne
w.
ww
•
gotar di kovaren Erebl de weşand. Rewşen Xanim bi qasi ku li dibistane marnoste
btl., ewqas ji di xwedikirina zarfrkan de marnoste bu.
Jiyana we ya ni ş timani gelek giranbuha ye; cihe serbilindi u mezinahiye ye. Di
gel ku Rewşen Xanim Marnoste bU, xebata we di behsa zincianan de, ji bo
rastkirina tendurisli ya keç, jin il pireken besinci ye di hebsan de ji hebfın. Bi ararni
il bihufirehiya xwe dest diavet hernil al aziyen jiyane. Qureti,serşori di ferhenga
jiyana we de nebil. Jina Rewşen Bedirxan neynika jin il danfıstandina Mire Gewre
Celadet Bedirxan u malhata Bedirxaniyan bu. Ew xeleka gihandina diroka milete
xwe ye kevin il nil ye. Ew diroka lehengiye ya dur il direj a ku bav il hapiren we bi
sedan salan ji bo Kurdistane kiri ne. Jiyana we ne kemi jiyana bav ilkalen we bil.
Nemaze di ware dijwari il zehmetiyan de piştl mirina Celadet Bedirxan.
Dibejin li pişt her mere gewre (mezin) jinek gewre heye. Bele Rewşen
piştevana mezinahiya Celadet Bedirxan bil. Piştevana amadekifina kovar il pirtilkil
hernil afirandinen mir bil. Di gel xebaten heja ewe bi xwe ji di kovara Haware de
dinivlsand. Rewşen Xanim di kovara Haware bejmara 27,an de, di nivisek xwe ya
bi nave Kebani il Marnoste de ewha dinivise : "Meren ku qedera miletan di
desten xwe de dibin, li her desten jinan xwedi dibin. Terbiya xwe dielimin,
h eta axa gorinan ji bir nakin il ew tim il tim li wan bukum dikin. Ji Iewre
metheloke goliye : "Kurme şirin bela pirin".
Rewşen Bedirxan kare jina Kurd netene kebani il xwedikirina zarfrkan dibine, li
ba we kare jinan e giring li diji nezaniye şerkirin il perwerdekirina zarakan e.
Beguman di ve xebata perwerdeyi de role welatperweriye ji ji bir nake. Rewşen
Bedirxan bi dengeki bilind il zelal ewha bang dike : "Xweben min en delal,
herweki hiln ji dizanin derde milete me ye mezin il xedar nezani ye. Nezani
nexweşiyek e,ô derınane we zanin e. Nik milelen xwedan hukumat il teşkilat
ve naxweşiye di xestahaneye n xusôsi de derman dikin ô ji wan xestahanan re
dibejin dibistan. Mamoste bijişken wan xestaxanan e".
Em dikarin bibejin ku Rewşen Bedirxan, bi xebat il nivisen xwe di pirsajinan
de çalakiyen heja da ye. Rewşen Bedirxan di gotarek xwe ya di bejmara 28 ana
Haware ya bi nave "Jin il bextiyariya mal e" de ewha dinivise ; "Gelek jin ben e
bawer dikin ku reheti ô xweşiya male bi pere ô dewlemendiye ye. Le ne wa ye.
Sea'det ô bextiyari ne ji dewlemenda n bi tene re ye. Xinciken belengazan
hene ku sea'det ô bextiyari, ji qesra dewlemenda n betir ô çetir te de qerar
digirin il bi rihati cih dibinin".
Rewşen Bedirxan dixwaze ve yeke bi jina Kurd bide reınkirin : Xweşi O.
bextiyari ne pere il qesr ô qonax in; bele xweşi ew e golina xweş, danfistandin, kar
ô xebata ku mirov ji milet u welate xwe re bike.
Xweşiya jiyane ya bi peran diqede le xweşiyajiyane ya welatperweri il zanine
naqede.
Ji bili nivisina bi zimane Kurdi, Rewşen Xanime bi zimane Erebi ji gelek
nivisar u pirtôk li ser Kurdan çap kiriye.
Rewşen Bedirxan di sala 1971 an de beşdari Kongra Seyemin a Yekitiya Jinen
Kurdistan€ (li başfire Kurdistane) bil il bi piştgiriya xwe serketina wan parası. Di
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz 11998 Z -2610 K.
31
te
w
e.
co
m
eyni saıe de rfuneta endamtiya Kor! lanyari Kurd girt fi di we deme de li ser
daxwaza Kor! Zanyarl Kurd çfi Stenbole. Ev çfina we ji bo komkirin fi civandina
destnivis fi pirtfiken ku di arşiv fi pirtfikxaneyen Tirkan de, yen ku li ser Kurdan e
bene ci vandin fi ji Kor! Zanyari Kurd re bene rekirin bU. Bi rast! ji ev layiqi
pesindane ye ku ew di vi kaıixwe de bi zanebun ı1 bi bedengibi ser ket.
Rewşen Xanime di sala 1956 an de, di gel Dr. Nuri Dersim!, Hesen Hişyar,
Heyder Heyderi ı1 Osman Efendili bajare Helebe Komela Zanisti fi Allkariya Kurd
damezrandin. Rewşen Xanim bi bihnfirehi ı1 aramiya xwe li diji hemu alozi ı1
dijwariyen jiyane bi ser diket.
Jiyana miravan bi salan nayi jimartin; ne ji bi mal ı1 milke ku mirov li du xwe
dihele. Jiyan biranina şopeke kamı1rani, qencl, comerdl ı1 mirovatiye ye. Nlm.,e ji
bo miroven xwedi berhem, şop, tekoşin xebat fi kar e. Ji ber ve yeke ez dikarim
hibejim ku Rewşen Xanim nemiriye; ew ji me haydare fi em ji pe haydar in.
Herçiqas we di roja Ol .06. 1992 an de ji nav me koç kir ew di dile me de diji. Heta
roja mirine ji ew ji bo gel uwelate xwe xebiti. Rewşen Xanim di doşeka mirine de
ew tişt ji min re digot : "kore min dema em hebun, hun negiha bün; iro hun
giha ne; le mixabin em nema ne. kore min, ji hev hezbikiu u piştgiriya hev
bikin. Yek bin Kore min, bela wela nebin".
Piştl ku ez hineki' li set rewşa Kurdistana Başı1r ı1 li ser hilbijartinan sekirum,
Rewşen Xanime golina min birri u ewha gol : "Kore min, yekitiya Kurdan bide
min, eze Kurdistanek azad bidim te".
Ev e Rewşen Bedirxan, ya herdem weki bav fi kale xwe eşa milet fi welate xwe
dikişind ı1 qetji bir nedikir. We mezinahiya xwe ji sitfinen Birca Belek giritbfi.
Rewşenbiriya xwe ji dibistana Sor, ji kaniya Cizlri fi Xani wergirtbfi.
Berhemen we yen çapkiri ev in :
ww
w.
ne
1- Biraninen Jineke, weger, ji zimane Tirk1 bo Erebi, 1951.
2- Xerami We Elami, werger, (çirok) ji Tirki bo Erebi 1953.
3- Biraninen Mamosteyeki (se pirtfik), ji Tirki t>o Erebi1954.
4- Rfipelenji Toreya Kurdil954.
5- Nama Gele Kurd (Helbesta- Goran) ji Kurdi weger bo zimane Erebi 1954 Gi
ber bin sedemen siyasi nave xwe li ser ve pirtfike nenivisiye).
6- Nama ji Mostefa Kemal Paşa re, werger ji Tirki bo zimane Erebi (Ev pirtı1k bi
alikariya min hat nivisin fi çapkirin - DZ).
7- Biraninen Min, Salih Bedlrxan, werger, ji Tirki bo Erebi (Ev ji bi alikariya min
hat nivisin ı1 çapkirin- DZ).
8- Elred e'le Elkosmopolitiye, Mehmud Şiniwi, werger Gi ber bin sedeman nave
xwe li ser nenivisiya).
Pirtuken we yen neçapkiri ev in :
1- Biranina jineke ( perçe duwemin).
2- Bave min Abdulhemid Gi Tirki wergerandin. Niviskara pirlUke keça
Abdu1hemid, Ayşe ye)?
3- Biraninen Min.
Pirs. Hejmar: 15- Sal: 6- Paylz
/1998 Z -2610 K.
32
Aboneyen "HAWAR" e
Dilawere Zengi
ww
w
.n
et
e
we
.c
o
m
Di bejmara "14" an de, me nav u ware hin xwendevanen kovar ''HA WAR" e
weşandibfin, A nihaji em birn! dawi ji wan diweşlnin:
7- Iraq : Bexda :
1- Tewfiq Wehbi beg. 2- Eli Hemadi Beydewi. 3- Seid beg Qezaz ( Cigire
kargire hundir ya a,m). 4- Eli Yasin. 5-Ce'fer Muhemmed Silivani (kargire tirene).
6- Naneyi Serkewtin ( Nadi irtiqai el Kurdi). 7- Marif Ciyawok (wezareta
dadmendiye ). 8- Beşir Muşir beg. 9- Kargire kovara Gelawej. 10- Heci Eli
Heyder. ll- E'qid !zet Tewflq beg (serkeşe liqe yeke ye tope). 12- serok Fuad
A'rif beg (serkeşe zabiten paytexte- A'sime). 13- Seroke ewil A'dil Ehmed Raxib
beg. 14- Dr. Fadil Reşid Eqrawi (Misteşfa Mecidiye). 15- Mete Hina Cezrawi. 16Seroke ewil Afram Hindo (dibistana çeken sivik). 17- Elmuhendis Resid A'rif
(xan şehbender). 18- Eli Kemal beg (xan ester Abadi). 19- Mecid beg Mustefa. 20Sema'n Fereco Cezrawi. 21- Muslih Behadin Neqişbendi (kuliya hiqfiq). 22Hemed Seyid Ehmed Xanqah (kuliya hiqfiq). 23- Reşid Baleani (kuliya hiqfiq).
24- Celil Hoşyar (kuliya hiqüq). 25- Mesüd Şex Behadin Neqişbendi (kuliya
hiqüq). 26- Osman Mustefa (kul iya hiqüq). 27- Celal Hamid beg Caf (kuliya
hiqüq). 28- Burhan Hamid beg (kuliya hiqüq). 29- Muhemmed Seid Ihrahim Xelef
(kuliya hiqüq). 30- Taha Mihyedin (kuliya hiqüq). 31- Kaney E,ziz Dizey (kuliya
hiqüq). 32- Ehmed Kerim şerif (kuliya hiqüq). 33- Mukerrem Talebani (ku!iya
hiqüq). 34- Zeyd Ehmed Osman (kuliya hiqüq). 35- NUri Tewflq (kuliya lıiqüq).
36- Husen Hac Hesen (Dar mue,limin ela'liye). 37- Cemi! Reşid E'madi (Dar
mue'limin ela'liye). 38- Sediq Ebdilrehman Etroşi (Dar mue'limin ela'liye). 39Sadiq Behadin (Dar mue'limin ela'liye). 40- Salih Reşid (kuliyet dar elmue'limin).
41- Salih Ebdullah Yüsifl (kuliyet dar elmue'limin). 42- Hidayet Elialı Huseyni
(kuliyet hendese). 43- Mustefa Muhemmed Eli. 44- Muhemmed Reüf şali. 45Derwiş Ebdullah Cebbari. 46- Naib Sediq Seyid Taha (Meclisa niyabi). 47- Major
Edmons (ministry interior).
Kerkfik:
1- Reflq Hilmi beg (nuftişe mea'rif). 2- Celal Qeftan (derman fıroş). 3- Şex
Ebdilkerim Berzani. 4- Sema'n lati Cezrawi. 5- Şex Ebdilqadir Muhemmed beg. 6Ebdillah Se'id beg. 7- Ehmed Kemal beg. 8- Muhemmed Eli beg. 9- Hac Ehmed
beg E'qrawi. 10- Muqedem Emin beg Rewandozi. ll- Muqedem Şewket Osman
beg. 12- Eziz Ebdellah. 13- ReüfEhmed. 14-XeyriSalih. 15-EliEbdileziz. 16Eziz A'rif. 17- Celal Muhemmed Balti. 18- Fettah Şali. 19- IsmetMecid. 20Hemid Tahir. 21- Celal Qadir. 22- Rustem Efrasiyab. 23- YüsifMuhemmed Eli.
24- Ebdilkerim Qasim (Ji hejmar 12- ta 24 an giş Zabitin bi ritba Mulazim e~
25- Mostefa Feqi. 26- Colonel (kolonel) Lyon (political officer Kirkuk).
Zaxo:
1- Mamoste Muhemmed Ebdilqadir. 2- Hisni Reşin. 3- Mamoste Xelil Reşid. 4Hakim Yüsif E'wni beg. 5- Haşim Nicim. 6- Hişyar Hazim beg. 7- Ihrahim
Pirs- Hejmar: 15 ·Sal: 6- Payiz 1 1998 Z • 2610 K.
33
.n
et
e
we
.c
o
m
Remedan. 8- Seid Heci Yusif. 9- Xelil Hidayet. 10- muhemmed Sei'd. 11Ebdullah Sel' d. 12- Sami Muhemmed Hincis. 13- Xalid Hesen. 14- Şakir Seid. 15Nicim Haci Ebdilqadir. 16- Xelil Hoşyar. 17- şefiq Ihya. 18- Ebdi Axa Cemi! Axa.
19- Ebdullah Ehmed Bicir. 20- Dr. Wed[' Cezrawi. 21- Haci Axa Şemdinan.
Erbil ( Hewler ) :
1- Fetalı Reşid Beg. 2- Sebri Reşid Beg. 3- Mulazim Osman Beg. 4- Mulazim
Xesro Haci Axa. 5- Salih Beg Miran Reşid Beg. 6- Ebokat: Muhemmed Tahir Şex
Ebdulrehman Etrfışi. 7- Ebokat : Musıefa Muhemmed Ele'ziz. 8- Wenekeş :
Ebdulrehman Mukuryani. 9- !smail Şe'ban. 10- Miran Osman Beg Qadir Beg. llHaci Axa Çiqil Axa Dizeyi. 12- Xurşid Nfıred1n Reşld Axa. 13- Kemal Osman
Axa. 14- Qimi Nafı Reşid Axa. 15- Reşid Ebdulqadir. 16- Tahir Reşid Axa Dizeyi.
17- Cewher Husen Mele Axa Dizeyi. 18- Mecid Çoqil Axa Dizeyi. 19- Nasih
Reşld. 20- Se'dedin Şerif. 21- E'ziz Xurşid Axa Xoşnaw. 22- Enwer Muhemmed
Emin Dizeyi. 23- Yehya Muslim Al Hidayet. 24- Mehmud Mehemmed Axa. 25Tahir Silernan Çelebi. 26- E'ziz fetah. 27- Nafı' Yusif. 28- Xidir Hesen. 29- Cemal
Cemile mameste.30-Rife't !smail. 3 I -ümer Eli Axa Dizeyi. 32- Hizni Mukuryani.
E'madiye:
1- Salih Ebdile'ziz Axa. 2- Ehmed Haci Ebdilletif. 3- Tahir Reşid. 4- Yfuıis
Emin. 5- Hesen Mustefa. 6- Ese'd Ehmed. 7- Muhemmed Reşid Hesen. 8- Ehmed
Haci Şe'ban. 9- Şe'ban Xalid Emin. l 0- Ebdilrehman Hesen. ll- Sei' d tahir Axa.
12- Hesen Xelil. 13- Sel' d Resul. 14- Sel' d Emin Ebdillah. 15- Nu'man Emin. 16Muhemmed Haci Şe' ban Axa. 17- Cemi! Behadin. 18- A 'dil Hirmiz. 19- Ehmed
Beg Haci Reşid beg. 20- Sel'd Şex Behadin Neqişbendi. 21- Şex Xiyasedin
Neqişbendi. 22- Tahir Şex Mezher. 23- Ebdullah Xalid. 24- Şex Beşir fahir. 25Se'dellah Sediq Axa. 26- Tahir Muheıw:ned. 27- Şex Beşir Şex Ebdilrehman. 28Mele Enwer Şex Tahire Mai. 29- Taha Şcx Mehere Neqişbendi. 30- Metran Hinna.
31- Mamoste Şemiln, Mamostaye Dibistana Kani Masi. 32- Mamoste Ehmed Haci,
Mamostaye Dibistana Kani masi. 33- Neclb Eli Beg.
Sil~mani:
ww
w
1- Haci Tewfiq Beg. Piremerd ( xwediye rojnamaya Jin ). 2- Hamid Qerec Beg.
3- Eli Cemi! Said. 4- Muhemmed Ebdilqadir Xelef. 5- Sami Muhemmed Emin. 6Eslan Muhemmed Nasir. 7-Şukri Muhemmed Eli. 8- Ebokat Ebdilqadir Axa Hac
Me1e Miledin. 9- Zel' m Şex Mehmud. 10- Nfıri xwediye kutebxana Elmea'rif. 11Ebdilrehman Xidir, xwediye kutebxana Azadi. 12- Muhemmed Kerim Axa. 13Muhenuned Ferec Şali. 14- Muhenuned NUri E'la. 15- Cemal Ibrahim Axa. 16Selim Beg Emin Baban.
Ranye : Fewzi Reşid Fayiq. 2- !smail Serheng. 3- Kemal Resul Beg Baban.
Mfisil:
1- Public re1ation Seetion British Konsulat. 2- Major Mac Nearnie Assistant
political offıcer. 3- E'ladin Sei'd. 4- !smail Seid Axa Doskl. 5- MulazirnTaha
Mustefa. 6- Mulazim E'bdilrehman Teybe Mifri. 7- Ehmed Mustefa. 8Muhemmed Şahin Mirza. 9- Remedan Muhsin. 10- Muhenuned E'bdilqad1r
Pirs- Hejmar:
ıs-
Sal: 6- Payiz /1998 Z - 2610 K.
34
Enneqaıll.
I Dihok:
11- Hesen Taha Kitani. 12- Mele Ehıned Goyi. 13- Ebokat: Ebdilmec&l
Reşid Beg. 14- Ebokat: Şahin Mirzaye Sofi. 15- Mele Ese'd.
8- İran:
et
ew
e.
co
m
1- Muhemmed Salih Cibrail. 2- Sebxetullaye Mufti. 3- Isınail Seid Axa ye
Germadi. 4- Nur Muhemmed Şex Al Şex U'bede Birifkani. 5- Zeynela'bidin Şex
Nüri ye Birifkaıll. 6- Şex Memdübe Al Şex NUri ye Birifkaıll. 7- Si\id Axa Diwali.
8- Ehıned Haci. 9- Mele Xelil. 10- Xüri Yüsif. ll- Mele E'bdilhadi..12Ebdilmecid Kemekey. 13- !smail E'yan. 14- E'li Husen Kawi. 15- Muhemmed
Salih Husen. 16- Ni'met Ehıned Sultan. 17- YüsifMirxan. 18- E'bdullah N ebi. 19Muhemmed ümer.
Sincar: 1- Dr. Ce'fer Muhemed Kerim Beg.
Bes ra : 1- Muhemmed Axa Zade Tutunci. 2- Ehıned Muhemmed Axa Payeşar.
Kiwesinciq:l- Ziyad Axa Xefilri. 2-Ebdulrehınan Haci Es'ed.3-Ebdulhemid Haci
Tewfiq. 4- Kaka Haci Mehınüd. 5- Bazirgan E'bdulrehman. 6- Sabir Haci Ibrahlm.
Rewandoz : 1- Şex U' bedilla Zeyno. 2- Marif Beg Şex Xerib. 3- Kutebxana
serkewtin. 4- Mitran Mar Yüsif.
E'qra : 1- Mustefa Beydawi. 2- Mele Sel'de Qadi. 3- E'bdulrehınane Eliye
Ermexaıll. 4- Sami Sebri.
Celilla : ı- Mulazim Nacl Hesene E'madi.
Diwaniye: 1- E'qid NUri Muhemmed Beg Baban. 2-Mulazim Zahld Muhemmed
Salih.
Xaneqin : 1- E'bdile'ziz Fewzi NUri Muhemmed.
Hebaniye: 1- Macür Ziya. 2- Melek Yaqo Melek İsmail. 3- Mulazirn Casim Beg.
Zibar : 1- izet beg "Ebduleziz. 2- Mustefa Xoşnaw beg. 3- Muhemmed Salih
Şe'ban. 4- Mele· Mustefa Barzani (Barzan), 5- Şex Ehıned Barzaıll. 6- Şewket
Nu'man.
ww
w.
n
Kermanşah:l- Edare Darayi SW!man Xan behrami. 2- Dr. Ebdulkerim Se' di. 3Sileman Xadim. 4- S ileman Xan Behrami.
Hemedan : 1- mehrnüd Kurmanc. 2- Kak Tewfiq Aminan. 3- Mehınüd Sltanyan.
4-Sei'd E'ziz. 5-Kak Ebideri. 6-Haşim Ce'fer Zade. 7-Xfilr Yüsif. 8-Xesro Araki.
Senendec : 1- Şehabedin Mihe. 2- Şex Muhemmed Mihdi Ayatullah Mirdoxi. 3Xane Esale Sitwan xularn Eyüb. 4- Salih Eqlidi. 5- Muhernmed Sehihi. 5- lzetullah
Şüca' Erdelan. 6- İmam Cume'. 7- !stad Resmi. 8- Nasir Azad Por. 9- Sediq
Mudir. 10- Seyid Mecid Behıneni. Seqiz: 1- Ihrahim Med Nijad.
Qesir
Şerin: Rehınan Halim.
Mehabad: MarifKokey.
Rewanşer : Haşirne Beresed, bi deste Seyid Tahir mir Zade Haşim beresed.
Senqer gelayi : Edare maliye Ebdilselam mu'temid.
Tehran : 1- Reşid Yasimi. 2- Şah Riza Koçe Enwer. 3- Nasir Xesro. 4- Serçeşme
Xiyaban Nizantiye Koçey Ahinciyan bitewesit !smail Xan bixefi Ibsan NUri Paşa.
Pirs- Hejmar: 15- Sat: 6- Pay1z /1998 Z -2610 K.
35
Hevpeyvinek li gel
Pro. Dr. Celile Celil
co
m
re heja Dr. Celile
kovara "Pirs"e roja 24.06.1997 hevpeyvinek bi navda
stan€ ji kar u
Kurdi
serf
seran
Cel11
Dr.
Cel11 re birin seri. Beguman, navdariya
ware
xebata wi der te. Ewl weku pispor, di
Kurdologl de, xebateke be westan, di demeke
direj de, berdewam kiriye. Loma li ba her kese
ku tekiliyen wl bi pirsa Kurdl re hebin nas ü
navdar e, nemaze li ba Kurden Sôriye.Dr.
Celile Celil xwe pir bi kurti da nasln, dibeje :
Sala 1936 an, di roja 26 novembere de, li
Erlvane, ji dayika xwe re büme. Ez ji malbala
Casime Celil, ya navdaı, im. Min xwendina
xwe ji Erivane standiye. Min Salen 1954-1959
xwendina Universlte, Fakulta diroki, bi dawi
aniye ô diplom bi des\ xisitye. Paşe çôme
Leningrade u sal en ı 959- ı 963 li ser doktora
xebitim. Mijaıa xebata min "tevgera azadiye di
Prof. Dr. C- Cel1l
salen ı850-l880" yi de bU. Min doktora te de biri ye.
Jnstituta rohilatzaniye,
nde
kaıme
büme
u
Piştl ve yeke ez li Erlvane vegcriyarn
para Kurdologi.
folklora Kurdl de çap büne.
Gelek pirtilken min, di waren diroke, leteratôr u
heti~e we~gerandin u. bi zirnanefi ·
M~n- di se~ (~O)_pirtilki r_e ~eşan~iye. h'~ji wan
,ı
ı tı Kurmancı) hatıne weşandin.
Rusı, Erebı, Tırkı, Ermenı, u Kurdi ( Soran
a
rsitey
Unive
li
u
sorim
profe
Ez
Vega, ez li Viyenaye me -bi mevani-.
.
dibim
ve
re
bi
Viw nay di Kudo1ogiye ı1 kultfua Kurdi de xebate
e" bi herhemen xwe bidin
irs -Dr. Celil, eger hün karibin, xwendevanen "Pirs
pirojyen peşeroje de.
ware
di
naskirin.Ji wan,yen çapkirl,yen li ber çape ı1 yen hina
pirtüken min yen çapkirl re,
!Dr. Celil 1 -Belki Kurden Suriye biltir min, direy a
ô bi wergera xwe ya bi zirnane
nas dikin, j i ber hin ji wan hatine wergerandin
Erebi belav büne.
hene, U ji ber probıemen
Nuka dora cı 0-12) pirtôken min ô Ordixan li ber çape
rawestiyane ô hina bi desten xwendevanan şa ne büne.
1 eborl (mali)
dinivisim, ı1 min gavin baş di
· Nuka ji, weke proje, ez Kataloga destxeten Kurdi
v kirine) ô seva ve yeke ez
vi wari de avetine (min dora 250 destxeten Kurdi berhe
~ime SUriye.
Kuri" çi ye ?.
·~- Bibuhurin Dr. Celil, mebesta we ji "destxeten
ww
w.
n
et
ew
e.
Nfiı'ıeren
.i
Pirs- OHej mar: 15- Sal: 6- Payiz 11998 Z -2610 K.
36
-
IDr.
w.
ne
te
we
.c
om
Celil ı
Destnivlsen Kurdl, yen kevnar tani salen 1945 an, projeye
nivlsandina min e. Yek ji armancen vi Icari jl ew e, ku ez belabfuıa (ıildana)
çaviyen rewşenblrl ii zanyariye, bi deme re, berçav bikiın, ii ez wan Ii ser karta
hebiina Kurdan tesbit (bi cih) bikim. Bill ve yeke, gelek armancen din jl ristika vl
karl dixemillnin.
·
~-Dr. Celll, hiin dikarİn hinanji van armancan, bi kurt!, berçav bikin?.
~ -Bel e, ji wan: Danenaskirina navdaren Kurd yen di dlroka kultfıri de
winda, naskirina keşana xeta (xeza) Kurdl, naskirina jimar ii rengen tlpan,
naskirina şeweye pekarıina nivlsadine il ....
~ - Dr. Celll, hiin dikarin, li gorl dltinen xwe, rewşa Kurden Sovyetistane,
beri u piştl Mrivandine, bidin ber hev ?. u gelo, heviyen çareserkirina problemen
Kurda eti, yen rudayl, piştl rewşa nu, ya vi welate herivl, çi ne?.
r. Celi - Meseleke Kurdlheye (ew jl ya Kurden Sovyete ye) dibeje: "Em çiin
biıil çekin, me çav li ser kir". Bele, dema pristroyka serbest!, azadi il serxwebiin
ani, em Kurd be war biin. Pişti hukrne Mosko rabô, ne tenhametiştek bi dest
nexist, le bi ser we de ji, dewsa axaki 20 axa rablin u her _yek bi şi va xwe tajo.
Rewşa nu taybeliyen nu bi xwe re anln. Bere çfulÜ hatina Kurden Sovyete, bi
hev re, gel ek bil, le aniha ew tekili di bin siha sinoren cuda re dimeşin. Ango,
dema Kurden Ermenistane, Gurcistane, Azerbeyjane u Kazaxistane li hev dipirsin,
gurnrik heye, slnor hene.
Gelek Kurdan, ji ber sedemen ebori, dev ji gunden xwe berdan il li bajaren
mezin rôniştin. Ere, ji ber giraniyajiyana ebori ya !ro, Kurden me gihiştine besta
Sibirya ye ... u ez vi tiştl ne baş diblnim.
Gereke di rewşeke wisa de Kurd li xwe xwedi derkevin, da bi kemani hebiina
xwe winda nekin. Ev j! şerte beri sivike di rewşeke wisa giran de.
~ - Dr. Ce lll, rengen xebata Kurden Sovyetisıana bere, di waren Kultfıri,
civaki u siyasi de, çawa biin i\ niha çawa ne ? .
Celil ı Ji ber siyaset ya dewlete bu, kes! nikaribı1 ji derveyl ve yeke
derkeve. Loma kare Kurden Soviyeti ji di ware siyasi de tune bil. Anuka meydana
siyasi, ji her kes! re, vekiri ye, le mixabin ta nuka ti organizasiyoneke
(rekxiraweke) Kurdi tune ye, ku bi rast! vl bari hilde ser xwe, (belki hin komik ı1
organizasion li Rusiyaye hene, le bi rast! he kare wan baş xuya ne buye, ı1 bi ser ne
ketiye.
Meydana kultüre bere xurtbu, u bingeheke baş li Ermenistane hebô. Bele, hefte
du caran "Riya teze" derdiket, pirtüken mektebe (Dibistane) çap dibiin Gi
xwendekaren heta sefa "9" re), pirtüken niviskar u şairen Kurd çap dibfin, lekolln
li ser Kurdan çap dibun, le ji ber dewlet allkariye nade, aniha hemu sekinine, u tu
organlzasion tune bi vi bari rabe.
Di ware civaki de, ci vaka Kurdan weke civata dewlete, ew civatji hev keitye,ji
herivandİna çe bu.
-
ww
IDr.
Pirs- n Heirnar:
15- Sal: 6- Pavlz 119<>•
z
-2610 K.
37
w.
ne
te
we
.c
om
~ - Dr. Cem, begoman. pişti hhivtina welata Sovyete geıoA __
koçberi welaten biyani bftn, il tu ji keti bin bare ve koçberiye. Gelo, sedeme.
ko~eriya te çi ne ?. il projeyen te di vi ware nil de, çi ne?.
~- Celiij- Gava me got : "civata Kurdi ket ... " civata rewşenbiren Kurd jipere
ket. Gelo, çima ev ketin ?.
Ji ber herivandina welaten Sovyetisıana bere u çebfina gelek komaren serbixwe,
jiyana rewşenbiren Kurd jl ber bi çetinbfine çfi, ew alikariya dewlete ji nema,
qiıneta rewşenbiriye daket, u taybeli ya rewşenbiren Kurd, loma gelek rewşenbiren
Kurd warguhez bt1n, uez ji yek ji wan bfim. Le, koçberi ya min ne reva siyasi bU,
ne ji ji bo aboriye bu, loma ez dibinim ku ez bi mevandaıi Mwiri Awropaye bfime,
da ez karibiın kare xwe ye kurdologi bimeşinim, ji ber min li Rusya yan li
Ermenistane nikaıibt1 bi vi karl rabim.
~ - Dr. Cem, we weke miroveki rewşenbir, tekiliyen renge reng, ji zt1 de, bi
Kurden SUriye re kirine. Ma hfin Kurden SUriye di waren rewşenbiri, civaki u
siyasi de çawa dinirxinin ?.
eelili - Ji sala 1982 an de ev çar caran ez halime SUriye. Gelek gaven xıırt
hatine avetin, gelek pirtfik hatine weşandin il re li peşiya wan vekiri ye. Wilo ji,
gelek kar hatine kirin, le weke rexne, eger hevpirsyara rewşenbiriya Kurden SUriye
hebt1na, we rewşa wan baştir bilya.
~ - Dr. Cem, hfin nivisevanen Kurden SUriye di hemu beşen wejeyi (Roman,
çirok, kute irok, helbest, şano, gotar ... u y. d.) çawa dibinin ?.
r. Celi - Tevi peşveçfina xuya di ve meydane de kemani pirin. Kareki pir
dibe, le gelek qelsi te de heye, nemaze di kultUra çapkirine de. Diyar e beri
nivisandin tekeve bin çapide tedqiq nabe.
~ - Dr. Cem, çapemeniya Kurdi, bi taybeli beşe latin!, li SUriye kevnar e.
Hfin awa ve çapemeniye dinirxinin ?.
r. Celı -Ez peşeroja nivisandina Kurdili seranseri Kurdistane elifbeya latin!
dibinim. Helbet ev eliibe he kamil ne buye, nfiavakirin je re dive ji bo bersiva
xwesteken me bide, u ev nfiavakirin gereke bi desten pispor u zanyaren bilind bete
çekirin.
Tipen Sorani ew ji parçaki kevnare ji kultUra me. Jiyandariya we ji
bidomine çiqasi xelk pe binivise ...
~ - Dr. cem, hfin çi probleman di çapmeniya Kurdi de dipelinin, il riyen
çareserkirina wan, li gori behweriyen we, çawa pek ten?.
Celiij - Ez kemaniyeke mazin dibinim, ku rewşenbrren me bona ni visaren
xwe zimane devoki ye herema xwe wek zimane literatfiıi bi kar tinin, heta ku
hinek kes ferhengan dinivisin, le devoken heremi di wan de rt1 didin. il hin cudati
di nav tipandeli Awropaye uTurkiye çebftye, u ev tişteki pir ne baş e.
~ - Dr. Cem, hfin kovara "Pirs"e, bitaybeti li SUriye il bi gelemperi di nav
çap~meni}Kurdi de (beşe latini) çawa dinirxinin ?.
r. Ce - Gava min bejmara 7-8 an ji kovara "Pirs"e dil, dile min him şa bil,
him ji eşiya. şa bu ji ber ku kovareke geleki bi rek u pek, bi şerten çapkirina
IDr.
we
ww
IDr.
Pirs-Heirnar: 15- Sal: 6- Pavl•
/1cı<1117. - ?.610 K.
....
Ewropi çap bübü. Dile min
~iya,
gih~te/esten min ü haya minje
rewşenbin
ku kovareke
çe biı.
wa heja pir dereng
te
w
e.
c
om
ir - Dr. Celil, hiın xweş dizanin, ku Kurden Sovyata bere, herhemen heja (di
ware zime!l ii rezimen de, di ware zargotin ii diroke de, di ware helbest il çiroke de
... ii di gelek waren din de) afırandine, le ev afırandin bi tipen kftifi ne. Gelo, ti
projeyen we, yan ji mirovintdin hene, ku van berheman biguherin tipen latini
Kurdi ?. Eger nebin, hiın çi peşniyaran berçav dikin ?.
~r. Celi~ - Weke ez diblnim peşeroja tipen kirili tnne. iro, ew ber bi ınirine ve
diçin. Hin serhişken kevneşop xwe bi wan tipan girtine. Hin ji wan berhmen ku bi
tipen kirlli hat! nivisln, hedi hedi tene guheztin ii bi tipen latini der ten.
~irsl - Dr. Celil, hiın weke ıniroveki pispor di ware Kultura Kurdi de, çi
dixwazinji ni viskar il xwendevanen kovara "Pirs"e re bibejin ?.
~r. eelili - Weke ez dibinim "Pirs" kovareke yekemin e di SUriye de, ku wa bi
delali ii hejati çap bil ye.
Daxwaza min a mazin ew e, ku hemü xwendevanen Kurd ve kovare bikirin,
bixwinin il ni visaren xwe yen heja je re bişenin.
ii ji kovare re jiyandariya direj il guhdariya mezin dixwazim, ku şaşiyen zimen
il tlpan di kovare de kem bin.
ww
w.
ne
Tebin : Rediksiyana "PIRS"e leborine ji Pro. Dr. Celile Celil il xwendevanan
hevi dike, ji ber ku ev hevpeyvln j i zü de bübü, le ji ber niren taybet geleki bi
derengi hatiye weşandin.
Tebiniyek:
Kovara "Pirs"e lekolina Dr. P. Berwari (peşveçüna bizava ... ) ya ku di
bejmara (14) de hatiye weşandin, bi payebilindi dinirxine, le xwe neçar,
derbari ronikirineke sivik li ser kovara "Ster", dibine. Ew ji bi kurti :
1- Jimara peşi ji kovara "Ster" destpeka sala Kurdi - 2595 der çfi - Ango
buhara sala 1983 an.
2- "Ster" jijimara 1.1983 tanijimara 14.19891i gori formaten 32 x 21, le
jijimara (15) tani ya (20) li gori formaten 21 x 16 derçt1 ye.
3- Pişti jimara (20) "Ster" jlli gorl parçebüna partiya Hevgirtina Gel, li
St1riye, bfi du parçe. Yekji wan piştijimara (21) tevl1 kovacine din "Pirs"
damezirandin (li peşgotina "Pirs"e ya jimara (1) veger e). Yekjl piştijimara
(24) an rawestiya t1 tev11 kovara "Bihar" bfi, li peşgotina "Bihar" jim (1) ..
veger e).
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz 11998 Z -2610 K.
39
Hevpeyvinek li Gel Hunermande
Yus if Bekir
Teşkili
ww
w.
ne
te
w
e.
c
om
Jiyan tabloyeke, her mirovek, di afradina
we de, xudl par i\ hevpişke, her miroveki
nerinek heye, dixebite da karibe şopa xwe di
we tabloye de bide xuyakirin. Hunermand ji
miroveki · xudi hesteki tenike, li gel bi\yer&ı
jiyane dide i\ distlne, i\ di goşeyeke taybel re li
wan bi\yeran meyze dike, i\ hesten xwe bi
alfkariya alaven hunerl (peyv, awaz, ii per O
reng) werdigerine.
Yi\sif Bekir yekeke ji gelek hunermend!ıı
Kurden Si\riye, per i\ reng di desten wi de
alaven derbirine nin, hesten wi, nalin i\ axintn
Y. Bekir
wi,armanc i\ heviyen wi, ji pere wi dadirivin, di
ren~~re diherikin,i\ li ser kaxez i\ cew nigar dibinl'Pirs"e ev hevpeyvin pere he bi\.
i - Ji ber ku dezgeyen Kurdi ninin, i\ yen henin, ji ber hin nlren taybet, qels
i\ ajeqorin, afrinendeyen Kurd li nav gele xwe nebatine naskirin. Vecaji neçare em
de ve hevpeyvlna xwe bi penaslneke dest pe dikin, i\ bej in : Ji kerema xwe ger
dikari xwe bi xwendevanan bidi nasin.
IRersiVI : Li gunde Şexbila, ye ku li ser eniya çiyayen Kudaxe paldayi, rojeke ji
roj an, zike di ya min ez avetim ser riwe zemine. Li wi gundi ez bi çarlepan meşim,
ta bi ser nigan ketim, pişt re ez çi\m bajare Helebe, fi bi\m şagirte (navenda Fethi
Mihemed) ya ku min te de hunera teşkil! xwend, i\ di dfi re ji çi\m şarne, i\ min
xwendina xwe li Koleja huneren bedew (Kuliyet El Funi\n Eljemile) kuta kir. Ez li
lıin şanogehan, li gellıin h evalen hunerrnend hevpar bi\m, i\ min lıin şanoyen ditir,
bi tenha, arnade kirin, çi li Helebe uçi li şarne.
~ - Tabloyen te bi çi rengi distiren, ango çi reng li ba te nazike, fi cihe xwe di
tab,yeNe de fire h dike u cihe yen ditir teng dike ? .
ers· : Gunde min, weki hemfi gunden Kurdaxe, bi zevi ô daran dorpôçkiri ye,
min ji yekemin car çaven xwe li we devera ciwan vekir, lewre keskayi ô şiniya ku
wan çiya u newalan diçerçiwin e, ucilen jinen kurd, ku sibehan diçin nav dexl fi
rezan, dixemiline, min ber ve xwe de dikşin e.
~_:_Reng ô deri\n, çi tekili evan herduwan li gel hevdu dibesun e?.
~ : Derôn li peş rengan di ser hev werdibe, ô dilerize. Bandi\ra rengan xwe
herdicle lıindire deri\nan, ô geleki di wan hukar dike.
~- Tuçawa liv i\ bizave di tabloyen xwe de digerini ?.
-~ : Ez dibinim ku ev liv di bingeha mirove Kurd de heye. Herdem
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz /1998 Z -2610 K.
40
liva wl ber bi peşe, ı1 dilaneke geş ı1 genn peyda dike udigerin e.
~Tu çawa live di rawestine de di bini ? .
~ : Dema tu miroveki rfurişti dibinl, kerbünek, belivinek wl dorpeç dike.
Le di hindire wl de bezari, xemxwari, şoreş, ı1 dilan ı1 sema dikelin, ülivek nexuya
di yar dikin. Ev cura - liv çaveki jir di ve, ku karibe we bi bine ubi d~gkirin bide.
Huner yekeke ji cureyen zanine. Tu çawa ve peyve bikarttiıı ? .
~ : Di berbanga zanistiya ademizyad de, mirov tegiha ku xwe bi awaye
weneyan, li ser lat ı1 zivingan, bide xuyakirin. Huner weneki rastir bUji diroka
nivisandine. Di dema niha de hunennend kari hem u nerin ı1 ditinen ramanl, xişm u
betaran di tabloye de xuyabikira wek nimüne Pikaso li ser xlşma gunde "Gemike"
'k:aribü bi hest u tegihiştina xwe, bi tabloya "Gemike" bete naskirin, u di dil u
malen Ispaniyan u cihane de hibe şaneke berze.
Huner ne tene cureyeki zanine ye, le ew ji ho xebata mirovane ji alaveke
ker~ati ye. lu çawa ve alave, di xebata xwe de, bi kartini?.
ersiv : Dema ez tişteki çe dikim, qeşengiyeke di çaven ınirov de şindikim, ew
mirov li peş tabloyeke radiweste, dibine te de zarokeki belengaz digri, hlnge dest
daveje berika xwe, ı1 perena je derdixe ı1 dide zaroke tabloye. Ev büyer dide
xuyakirin, ku we tabloye heste wl mirovi keland.
Merg, kelepfu ı1 pemayen gele Kurd li ba YilsifBekir çinin ?.
~ : Bingeha tabloyen min ji kelepfua gele min diherik e. Kelepfu
çavkaniyeke, ku rengje diherikin, ez perediçim utem. Kulamen şivanan, çiroken
kalepiran, ı1 pirjinan, dastanen evini wek Meme Alan, ı1 Siyamend ı1 Xece, ı1 yen
lehengi wek keleha Dirndime, ı1 efsaneyen Kurdan, ı1 şoreşôn şex Se'ide Piran ı1
Barzani uh. w. d. Tiliyen evan tiştan gişkan li ser tabloyen min diyarin.
Daren zetüne ı1 çinare li dorhela çeme E'frine, çawa bira te yahuneri
dilivinin ?.
IBersi~ : Te got E'frin, ı1 dara zetüne, ı1 çinare. Maçima nabeji ewan daren ku
me naven xwe, u zaroktiya xwe li ser koken wan dinivisandin, ü digot: Ez hej te
dikimdaye.
Jin, jiyan, huner, çi radeyen wan di dile te de henln ?.
~ : Ez her seyan di hev de dibinim, .her se di giraveke de dijin. Jin çiyaki
dil erme, sere xwe datinim ser singe we, da hezekje bibim.
E:-":.::L--;Te çi ol urebazen huner, daneber xwe ?.
ersi : Min ji kilasikiye de dest pekir, ü min gelek ol xwendin, da karlbirn
xwe, di nav wan de, nasbikim. Min xwast taybetiyeke bi elim hunera Kurdi, ı1 kfu
pe de herim.
Rewşa netewa Kurdi, ı1 kar ü baren hunermendan, di nerina te de, we
çawa bin?.
IBersi~ : Dixwazim bibejirn, ku huner neynika şaristaniya her ınileteki ye, lew
re dixwazim hunera Kurdi her peşkeve. Le mixabim rewşenbiriya huneri li nik
gele me pir jare.
om
li'i!SJ-
ww
w.
ne
li'i!SJ -
te
w
li'i!SJ-
e.
c
li'i!SJ -
li'i!SJ-
li'i!SJ -
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Payiz
/1998 Z -2610 K.
41
Teqina Derd ô Kulan
e.
c
te
w
.......·
...... .
·
om
Ax .... !
Hesir ü xwtne
ji janami n tevilihe vdibin.
Penüse min je vedixw e,
u xwe daveje
xweday en helbest e,
belkil
ordiyen peyv (l wateya n
bibin aligir.
Bi bombey en ramanb ihez
peyvan bikim şervan,
bo şereki giran
je agireld gur
bibarinim
sere Mhişan jekim.
ww
w.
ne
Ey reribva nen helbest an i..
Hôn baş
birinil janen min
dinasin.
Dilhera min
di navben a
neynôken deweld de ye.
Cane we, ye gewr parçe dike,
dide ber didanen guren har,
goşte min dixwin ,
xwina min dimejin ,
ü he dimejin ...
Nasnameya Mihem ed
Ndıi Xdrşit:
eyan de,
- Ew helbest vaneld Kurd e, bi Erebi berhem en xwe di kovar ô rojnam
anji dayik bôye.diweşine. - Ji gunde (Marate ), ya herema (Kurda x)e, sala 1957
e, beşli edebiye ta
Xwend ina xwe bilind ji zaninge ha (Heleb) e Fakôlta (Edebiy at)
vanen lise
Erebi, sala 1983 kuta kiri.- Li bajare (Heleb) e edebiye ta Erebi, xwende
(Kengl,
nave
dide xwendi n. - Li meha t"ırmeha 1997 an, berhevo ka wi ya bi
ndin.
nave te aşkere bikim) derxist. Ev helbest a ji berhevo ka wi hatiye wergera
Pirs- Hejıiıar: ıs- Sal: 6- Paylz 1 1998 Z
-2610 K.
eze
42
om
Mirin
te
w
e.
c
Di helbesta min ya daw! de ... .
Li her cobarekji xewnan ..... .
Min darek bi çuk nivisand .. .
Pir neına ....
Dar mezin bı1 .....
Pir neına
Çiviken rengin
Ji ezınane giyan ..... .
Li ser danişin ... .
Ostiran!!
ww
w.
ne
Di helbesta min ya daw! de ...
Pirnema ....
Mindil ku:
Neçlrvanek ... .
Ji.. ... .
Peyva .. .
Dawl ... .
Derdikeve ...
Li mil
· Tivingek biker
Di destan de ...
Laşeyen çivikan
Çiviken rengin .. .
Çiviken giyan ... .
Pirs- Hejmar: ıs- Sal: 6- Payiz
1 1998 Z -2610 K.
43
om
te
w
Ji nişkave
Ji pala pesaren vine
kerek dihat
bilindibfl
diziziki
dihat
Odi cerga rojamin de çikili
birinen bindir axivin (1 keliyan
li xab ket deve geliyan
Dilaneke
e.
c
Şikestina
ww
w.
ne
Ari ya sedsala cenge bfr bablisok
Soz u qewitiyen piran
direvandin
Okujtaran
Biraninen xwe yen kevnar
vegerandin
Osehen hesli kevej
li ber !aten ''xwekujiye"
gireza xwe nisilanidin
Şeve disa
Sawen xwe herdane deve penceran
Dilan uho!kan zarokan
şi kestin
Findiken cejnen çivikan
velistin
Dema hawara dadiye
bihistin
Li başür ... li başür
Xak li ser termen xwe digri
Li başür !!!
Pirs- Hejmar : 15- Sal : 6- Payiz /1998 Z - 2610 K.
44
ww
w
.n
e
te
we
Bese dilher dipirsim ez
çi payetiy tl qapane
Dile min va te sotiyyi
je derte ar tl dtlmane
Birinen min te kur kime
çiheviyye çi derınane
Dinalim ez şev tl roj an
mi ah tl qir tl fixane
Ji qapana xwe dakev bes
li nek te ew ji insane
Delal tl dil bijoke ew
ebide herdil levane
Du leven te jiyana dil
bi wana tim seranser te
Ttl lindek pir bi ronahi
xwe le digre hertl her te
Di çerxen asiman esmer
di şense wi timi fer te
Bi sed rengi eger bave
mkevra timi dilher te
Ku ax b' desWSeyyid be
dibe qey vaye cewher te
Ji xwe Dllber gulokek zer
li himher va sertlser te
Sertlser xweş teraziJ ye
jiyane xweş di meşşine
Ktl dergaki fireh vedbl
xweşl hemmu li pey wine
Eblde xwe tu azake
merkana bi ci bine
Li nav baxe. bihişre Mem
li nek Zine ti wi dine
Bi hilma nergiz u !ala
mhiskan le bigerri ne
Himez bik dilbijoke xwe
di ware dil guneh nlne.
m
uDilher
.c
o
Ez
Pirs- Hejmar:
15- Sal: 6- Payiz 11998 Z -2610 K.
1
.(
45
(Ji Kovara Kurdi re ... ) :
ww
w
.n
e
te
we
.c
o
Ey "PIRS"e tu na pirsi KELEŞ ka li kil maye ?.
Wendaye, bela wi girline lew ne xuyaye.
·Eriş birin ser wi, il kirin qeyd il kelemçe,
heft rojen Temiizil ew di zindane de maye.
Hale wi niha pir çetin il zar il giran e,
ve germa havine niha seyda hiliya ye.
Wijdan va nema ye, ji vi kal! çi dixwazin ?.
Kovare çima heta niha te deng ne daye ?! .
Ka rabe ji xew "PIRS"e bo Seyda bike dengi,
Seyda va li zindana tene bil xwedi maye.
Ey "PIRS"e hewara me maye li min bipirse,
ban kovare Kurdi ke, ma qey naıni\s nemaye.
Wek hovan pelendar bi\n, li hundur kirin gere,
her tişt kirin vaji, il li raste wek xwe maye.
Ev bexçe il baxen me birin tev kirin talan,
'(:içek il kulilk tev perilandin ev buhaye.
Eriş birinramani l şiyari, ev çi hale?.
Ev kufir il ziyanaeşkere ka li ku maye ?!.
Ajanji me Kurdane il em wan tenin ser xwe,
ta kengi erne wa bin, me namusa xwe daye ?!.
Deste me li kare me kirin si st illi ser hev,
hew zanimji kil destpe bikim, li dest çi maye ?!.
Ey "PIRS"e tu denge xwe bide bajar il gundan,
Kovarame kurday:l çima bildeng tu maye ?.
Bawer me dikir ku te bi xurti dest hiline,
va iroj dibinim te li ber xwe qet nedaye.
Gazinde dikim, ne ez tene girti il bend im,
pir Kurden welatparez di zindana de maye.
Leman ez dikim ji kovaren Kurdi bi carek,
denge wan ji bo KELEŞ li der de ne xuyaye.
Ez dostil kovaran tevanim bi rast! il rohni,
dostayi ne waye, va iroj bi min xuyaye.
W ek ba il biriisk im li neyare xwe dixinim,
ez ç~ bikim ku serdeste neyar li ser me maye.
Heft caranme paldayeli zindanaji bo ke ?.
Ka kovara Kurdi we li derheqe me çi daye?.
Me !ing ı1 seren xwe xiste dolabanji bo ke?.
Tevger kaji bo çi kuji bo me deng ne daye?.
Seıjer ku em daleqandin kehreb ku didan me,
m
Zindan
Pirs-flelma r: 15-Sai:6-Pa viz /1998Z -l610K.
46
m
.c
o
kovaren me Kurdan ve nebejin ma çewaye ?.
Her yek ku ji bo gel tekevi zindane dijmin,
kovaredi ve bejeva soza xwe te daye.
"PIRS"e tu bipirse, tu kovara gele Kurde,
ger ku tu ne pirsi ka deste me çi maye ?.
Hevi me heye ku te bibi derınane derdan,
zanim te bi xurti des! hiline ev wihaye.
Heqe me heye ku ji şewate ve di bej in,
kemayi ne baş in illi ser me ev buhaye.
Bare me nema girane em hatine meydan,
Kurden me we tev bibin piling il ejdehaye .
.n
e
te
we
Kes edi nikare bibeje sika we xware,
sere me bilind bilye gihaye ber xwedaye .
Enfalan ji Kurdan Mi kes nilcare çeke,
doza me ji zilve ev bil, ev bo me buhaye.
Gel tevde dibijin va gele Kurd hate hole,
herkes vaye deste xwe didi me bi me şa ye.
Kes edi nikare me bilirsine bi zindan,
ey Kurdo bese rabe tu kemayi nemaye.
Desten xwe bidin hev illi her der bikne govend,
mizgtne didim Kurd va tu be xwedi nema ye.
Desten xwe didin me hinera xurilir ji herkes,
we ki karibe bej e gele we paşdemaye.
Xwena me bere sibe bil rojava diki derbe,
fında me bi ave veketi arınane xuyaye.
Em iro dikarin bi xurti denge xwe rakin,
kes edi nikare be Kurda gufta te wa ye.
Linge xwe li erde xin cihane bihajinin ,
piş~me qewin bilye li ve derna niha ye.
Ev dem ku nehata we neyar em bi xwarana,
hale me li deste wan nema bil ev xuyaye.
ww
w
N eyar ketine hev illi h ev tev kerr il gej biln,
reçek ji bo çare va li ber wana nemaye.
Heyfa xwe bi deste xwe erne rabin hilinin,
xefka xwe li ber dijmin ji zilve me vedaye.
Kurden qehreman derba wi xweş hatiye ber wi,
kaşo va bi deste wi ye, dem je ve xuyaye.
şing!ne we je bine eger ku ki li ser be,
kina sede salan va di zik de vedaye.
Em xwarin il xurt bı1n illi ser me bilne paşa,
!roj dive verşin vaye Kurde me giha ye.
Baş zanin ku Kurden me we reça xwe bibinin,
hew karin welate me bixun, xwedye wi vaye.
Pirs- Heimsıır ~
l!'i -Sı~l ~ ll-PAvb: /1QQR.., ~'2f\10K.
Çirokek Folkilori
m
"Mar dôve xweyi qut ji bir nake''
we
.c
o
Çi he bil, çi line bu ....
Şivanek he bu baş li bilCıre dide, pezil xwe di nav belanek fıreh u mezin de
diçôrand, li dor quçek ji keviran, di we quça keviran de marek dijiya. Her roj
şivane bilfirvan ji wi mari re li bilfire dida, mar jl herevar zilreki zer dida şivful.
weha demek direj bi vi awayl derhas bô.
Rojeke şivan li ser reye, ku here bajarekl dCır, bang li kure xwe kir u jere got :
. Kure min, mar di nav we quçô de heye, hal u hewale min u wi eve, ... Her roj
zilrekl zer dide min, qet tu neziki wi mari nebe .... u wiha pir şlret li kure xwe kirin.
Piştl çfina bave, kure şiven şiina have xwe girt, u bu şivan, u wek ku bave wi
şiret le kirbiin weha dikir, her roje ji mar re li bilfire dida u zilrekl zer ji xwe re tani
mal
Rojeke di\dill bu, di orta xwe u nefsa xwe de, got; Çirna ez vi mari nakujirn u
we xezine tev ji xwe re nabirn male?.
Rojekji rojen bihara rengin, pişti koçkirina zivistana xemgin, mar bi kefxweşiji
qula xwe hat der u li hemher şivane biçfik rawesliya, da ku li bilfira wi seh bike, di
we bislike de şivane biçfik, ew kevire ku ili deste xwe de veşartib(l, ji nişkave, u bi
bez avet sere wi mari. Bi we avetina kevir re duve mar hat birin, le mar bi dilôşi li
şiven vegeriya, ü pheda u ew kuşt.
Evari pez be şi van vegerl mal. Dema di ya şivful dit ku pez be şi van hat, rabü
xeber da mirov ü cirana, wiha li şivful geriyan ta ku dı"tin va şi van miriye, u mar pe
veda ye, rabi\n ew anin mal ü di mezele gund de veşartin.
Pişti demeke şivane mezin zevirl mal, bihist ku niar bi kure wi vedaye, (\ ew
kuşliye. Ew gelek li ber kure xwe ket, pişti çend rojan bere xwe da qüça keviran,
ya ku mar re da"dijl, ü bi dilôşeke xemgln li bilfire da, le mar z(\ bi z(\ xwe ji qula
xwe neda der, ta ku roj qulipi dane evare, hinge ji n(\ mare birindar u düv qut sere
xwe ji qule derani, ü li şivane meze kir, (\ zilrek bi serdaavet ü jere got :
• Bira li car din neye vira, ji ber ku ne tu kure xwe ji bir dike, üne ez düve xwe
. ye qut ii bir dikim.
ww
w
.n
e
te
e.
Pirs. Hejmar: ıs. Sal: 6- Paylz
/1998 z
. 2610 K.
48
m
1915
ww
w
.n
e
te
we
.c
o
1915. Du caran yek e. Her careke bi nave yezdan e dilovan. u se caran se-se
careke bi herse pirtükan, cara din bi herse peximberan, (i cara paşin bi nave
nıiletan. Le di daw\ de penc in. Qalüç di deste xwede de, li her zeviye zer sekiniye,
bi her avetineke re penci seri difirin ü careke din xak di xw\ne de te gevizandin.
1915. Dirokeke reş e mina riwe xweda. Sala şermiye ye di eniya babliska histan
de, xw\şka mezin e ji sala 1988 an re. li eve dere em du caran, di nav bera heft u
nehan de, di bin sika herse seyan, u yeki din de, hatine şewtandin. Di roja ku, bi
nav gund ket, di ro- nivro de, seg newin. "Ev yeka ji nişanen roja heşer- meşere
ye". kale- meren ho le gotin.
Pişti ku, çend malen peşi biri bün, di gedüka mala me de ket. "şeş roj il heft
şevan ji xewa giran şiyar nebü·Di se rojen peşi de, kes ji gundiyen me nemabii ku,
tiliya xwe di mesele venekiribü, le be süde. Ew ji xewa lirs ü kuşline şiyar nedibü.
Dawi ye de, pireke gund fermana jegera w\ da u got: "Eger heft çilpiken xw\ne yen
di sipika çaven w\ de ziwa nebin, ewe ji xewa mirine şiyar nebe".
Heft- heft pirtük, heft qaten ezmen, heft pirtüken qurane, tev şeşen şewitandi;.
Osmen fermana kuştina wan da bu. Heft rojen hefteye, il heftiya mirine. "Bi hefte
ü heft xweda il bi pisika bi heftcana egerev heft çilpiken xwine ziwa nebin, ewe
şiyar nebe".
Eve golina pireka gund, ü tev ji dizanin ku gotinen we ji yen xwede ne; cihe
piroziyene.
Pişti "şeş rojan u heft şevan" ew şiyar dibe. Xwe di nav komekjin O.merde
dibine. "rih büye bost le dijınin e ne be dost". Li der dora xwe dinere. Heft
çilpiken xwlne di nive ode de ji çavan di weşin, u heft termen zaroken ser- jekiri
şin dibin.
Di we şeve de civakeke fereh li ode digere, heya denge mele u dikan ji, nikarin
ewe civake ji hev bexin. Re il reçik pirbün, diroka hererne tev hate hilweşandin u
tevdan. Le mevan e me be deng dima, kesen rünişti çend caran xwestin wi ber ve
xwe bikşinin, le dest vala vedigerin.
Gava wan bawer kir ku, rünişlina wan beker bori bu, refbi refbelav bün. minji
xwe di qunceki ode de lüskiribü; ez bi çaven mevane me dirarnim ku, çawa yek
dikare çaven xwe carina kesk bike, cara din şin ü carina ji reş, u di nav bena her
çendeki de kevokeke je bifirine.
Dema nivro ji xew şiyar büm, min mevane xewar li mal nedit. çend caranji
diya xwe pirsim, le we bi kurtili min vedigerand "mevanek b(l u çu gunde xwe".
Pirs- Hejmar: 15- Sal: 6- Paylz 11998 Z -2610 K.
49
.c
o
m
roja heftan de winda
Eve bersive ez ter nedikirim. Mevanek şeş rojan raze, udi
bi be!
ew ji bir dibe,
Bist u yek sal di ~er halin uçi'ıyina mevane me ye xewar re diçin;
wi danin zimen,
le carina mina çiroka Erebe tirkiri gundiyan ew mevan u xewa
daren ku, bi
heft
wan
nemaze di demen ku, yek daketa kaniya jeri gund i'ı xeleka
bav u bav li
çend
bu
ev
be,
deste wi hatibi'ın çandin bidita. "sed rihme li tirba Agop
vir biçlne.
li
u
blne
i
şiqinek
rojeke
vi gundi çun u halin, le kesi ji me bir nedibir ku,
ku li ser
demen
di
xasrna
,
dikirin
hev
ji
!ome
Em mileteki ziwa ne". gundiyan
ii li
anin
ku
ji
Agop
il
nizanib
kesi
ku
yen
de
çinare
kaniyc, di nav sika heft daren
vir çandin, ri'ıdiniştin.
bikim. Yekje
Di dil vansal en dfu- direj de, eze pir tiştanji zarokiya xwe winda
ben. Hinge
hev
pergi
erne
yek,
çiroka Agop, le di rojeke sar de ku, heft şurik bi'ıne
.
bubfun
cih
bi
civine
min xwendina rojnarnevaniye kuta kiribil ü li
e lMa. Gava
Di sibeyeke zivistane de beri ku, ji mal derkevim zengile telefon
hat. Bi kurti
evan
rojnam
mina
hevala
denge
din
aliye
min xist ber guhe xwe de, li
e
(Mit) Tirkan hate
fl dengekeki tiji hesir got: Hevaleki me rojnamevan bi deste
kuştin.
ww
w
.n
e
te
we
sibe vexum, min
Bi desteki sar u dileki kiziri min telefon girt u beyi ku, qehwa
nav kiribü. Bi re
bi
re
min
ji
ku
cixareyek xitse nav levan ü derketim çfun goristana
wl ji bo Kurdan
ku,
karen
e
nemaz
borin,
re
ve pir wene ü biranin di ber çaven ntin
ez gihiştim ber
ku,
Pişti
dikir.
tazi
Tirkan
len
de dikir, fl çawa hovitiya cenera
nebiri ü re
gore
ser
ya
amede
fı
n
veşarti
soza
min
ku,
deriye goristane min bir bir
kenişte bi
kijan
ü zanibim ewe ji
nemabfı ku, careka din teH\fone je re vekim,
derkevin, lewra divyabü li benda wan biminin.
ntin bi wi ketin,
Di keliya, ku ntin xwest ez herim di teksiye de rOnim, çaven
Tipe mirove
dideav
we
gulen
fı
e
kale- mereki hefte sali, li ber her goreke disekin
deste xwe je
ku
heşt,
berikin
xwlne
çem
du
rojhilal xüyaye- dema wl li min nihiri
vekir .
min
ber
li
ne
gorista
deriye
hat
ve
min
bi
re hilinim, ew berkeni bfı, ber
i jehr e". Ji
çiqwas
jiyan
zanibe
ku
da,
e
nasbik
we
yek
ve
di
. - "Mirin tehl e, le
e jeki".
weder
ji
ileke
kfuaniyeke be bini gotinen wl der diketin. "Tu karl qurnef
r fı
direjki
lan
qumefı
e
Gava dit, ku ez dest vala halime, tiliya xwe ber bi hevzoy
gote min.
ku ez xwe ji bir
- "Te sipas dikim, derketina bi lez ü ev nfıçeyaji nişkeve heşt,
cil bikim.
bin
re
wl
fı
xwe
i
gulanj
baxe
be
ya
bikim". Min xwest ez hatina xwe
min".
- "Şina dawi be lawe
- "Ne bawerim".
a de, e biheşta
- "Ka em herin hundir". Kuştina minroveki; di bajareki Ewrop
mirov bi behite.
ku, ezji nuh ve
- "Tu bi tena xwe diji". Ev tişteki pir normal bü, le min xwest
fırand, nemaz e
wl
çaven
ji
klekan
hecile
refek
deziye axaftine bikşinirn. Pirsa min
dere.
ve
pişti ku pe haybfı çima halime
xwe dijin". Ev
- "Ev bü bist ü yek sal ü heft meh kem se roj, ku ez bi tena
heye.
wl
pey
diroka hfu heşt bi min bide naskirin, ku çirokeke dür- direj li
- "Xüya y e ku tu ne siw8sri yf".
Pirs- Hejma r: 15- Sal: 6- Paylz
/1998 Z -2610 K.
so
_: Tu ji, w~ki ~in i. ,Naye veşartin, ger em çiqas ji kurken wan li xwe bipeçin,
nırıneke h ur lı çaven yekı Jı me, tu ye nasbiki katina rojhilal di dile wi dedileke le
na".Beri ew rılne ber bi qunceki ode ve çil; du piyalen mey- vexwardine anin. "Di
roj ek mina iro de, tişt bi keri mirov ten: Pirek il enbit". Bi gotine re wi piyalek
ww
w.
ne
te
we
.c
om
dani ber min.
- "Hejmartina roj an jiyaneke tehl e". Qurta enbite gewriya min kizirand.
- "Eger mirav lawe mileteki, ku. melyon il niv melyone miravan di navbera roj il
şeveke de winda bike, be.
Ewe li benda rojeke be lı teneyen tizbiya diroke bejmere. Le mixabim xilyay e
ıemeneki bi tene ne bese yeki ye, ku bigihe we roje".
Piyala enbiıe ji ser le van vala vedigere. "mirove Erınen ji bo tişteki tene diji; ji
bo ku biriya wi neye ziwa kirin".
. Pişti demeke ji bedengiye il çend piyalen enbite, wi dest avet hundir sandoqeke
u solek zarakan dani ber min. "Salen we di saıen koçkirina mileteki deye. Tu
dizani, ku eşa mileteki nişan dide.
Ev teka sola zare min e beri hi çlıke, ew mirase min e bi tene ye, ku li şuna
malbata min mayi. Ji beri, ku meleyen wan bang bikin ew ketibun gund il xwestin
ji beri, ku ranahi belav dibe emji gund derkevin.
Kesi nedizani ewe bere me bidine kil dere. Heft zaren min heblın, le iro solek.
Me gote wan, ku sultan have me ye Gstüye me jere kopri ye, le gotina me be ker
bil. Bi re ve çend siwar rasti me halin il pireka min birin; ez il heft zarakan sewi
heştin, le pişti çend gavan u giriye pireke vegerin il zare, ku sola xwe ji min re
beşliye birin. Wilo çetirbü, wan nexwest ku ez bare xwin il kuştina wan ji hilgirim;
bineki xaçe min sivik kirin.
Bi reva zike şeş zaren min e mabiln qelaştin, le zer di ziken wan de ne diditin.
Her ku min digote wan zer di zike min de hene,ew dikeniyan il digotin hün Erınen
pelewan in, tu wilo nakl.
Eger zer hebin we di zike van zaroyan de bin, fi keren xwe elişandin nav roviken
wan. Min heya bi demeke tem nekir çirna ez nekuştim, le gava ez bi xwe re birim
(Van) e il desten min xistin xeleken zincira, ku heyabi (Bon) e diçe min nuh tem
kir, ku em ezingen dojeha wan in. Bist il yek sal il heft zaro kem se mil et ki dizane
ew çi ye? "Be!L diroka soleke ye".
Golina wi bi giri ü lerzina !aş diçe seri. Mine biheşta ew deve kani fi şikeften
ku, bi çemento girline hilweşine, ü mar il dfipişkanji singe xwe bi revıne. Le dilina
wan çilpken, ku yeko- yeko ji sola di nav tiliyan de dadirivin ser singe wi, heşt ez
ber bi wi ve herim ... fi herim beyi, ku karlbirn gava di nav me de bibirim fi bigihem
wi.
Ez ji ode, derketim. Sibeyeke sar e. Di welateki be xem il solen birindar de, ka
miroveki kuşti; miroveki tazi, xewn windakiri, we çibike, ji bill ku li benda rojeke
bi mine.
Bist ü yek sal, ji beri ve diroke ez hine zaro bfim; di şeveke sar de, mina iro, ez
di qunceki puxare de rılniştibfim fi min li çaven mevane me dinihiri, belki evbü!
Pirs- Hejmar: ıs- Sal: 6 -Payız
/1998 i -2610 K;
sı
Goristana Welet!?
ww
w.
ne
te
we
.c
om
Sibehe meçe çiye ezinga! va denge qupe qupa tifeng u temetika te!. uderve ji
pirr.'sare işev, ku ez ne şaşbim ev şev şeva ber!e ye! Pira Menco berikuraz e ji
Birhc re gotı.
Bi sehara sere sibehe re, şiyarbu u berikupir a Menco şiyarbe u niska sibehe
jere peşkeş bike, u hinek mewij u beniye tıejira berde bine ture wi, weke her
sibeh!. Rabu ubere xwe da çiye ku barek ezing bine ü bibe bajer bifroşe!?.
Birhe di payiza dawi ji temene xwe deye, le hlna bi dar ü bere, weris ü turik li
mil e wi e çepe ne ü di deste raste de j1 bivire wi ye, ku bi salan herdiwan qeysa
xwe tede çekirineı.
Ji gund dfu dikeve uber bi çiyaye bav ü kahln xwe de diçe. Berf hür hfu dibari
ü xwe li poze Birhe dida geh li rast ü geh li çep.
Gaven xwe sivik kirin u di ber re ji lawiki xortani : - ( ... Bave Fexriya sware
Genco torine male, dinya ewre .. e .e. U nabe Sait.. Hawar delal ... U midi li bave
Fexriya rabfi bu Tabura Serte se A'layi!..) bi kef di got u di lezand, beri berfxake
•
bigre.
Kete n ava çi ye u re k li xwe fitilandin u j i xwere got: !ro eze ri ya xwe
nezikbikim (i eze herim wi rexe jori, ji mej ve min ezingji wede naııine!. Çend
dare hişkbı1yi li wede hene!. Çaroxa linge wi pele weşandiji dara diperçiqandin, u
li robari kelema.iı berxwedan dikir da lingen xwediye xwe ji brindari ye bipareze!?
Ji nişkave çaven wi li dilopen xwine diketi n!.
Di cihe xwe de rawestiya ü bi tirs li hawir dora xwe neri u hedi hedi dilopen
xwine ku li ser pel en dara hişkbuyi dihat, ralıişte peleki dedwa u li pey şopa dilopa
çü, dilopen xwine hin bi hin · gelektir dibün!. şineke kfu kete dile wi de u bi sisti
gaven xwe bi peş ve didan ... Di we gurnane de nalinek hate guhe wi!, gelo ev
nalina keye!? ji xwe re dibeje. Ber bi pejne de çü .. Herze meraniye di damare enya
wide ci h girlin u bi \ez riya xew di nev şax u pelen darare vedikir u li pey xwine
diçu!. Li ber tateki mezin Birhe laşek di nav golek wxin de dit!. Bej na bi şal ıl şap,
Rext u. fişeka giredayi, ji xwine sor bılbil ... Bi lez xwe gihan ber sere wi .. Deste
xwe di ser çav il enya wi re bir ku xwine ser wan b ide all!.. X win hişk bılbü!. Til
kiyi u nave te çiye? Kala je pirsi. Bi zareki sist u cemidi... E .. zim .. W. E. LAT ..
kure .W .. E .. L.. A..T .. !? O bi van herdil golinan rezare wi nema liviya! uew
giyane pakrewan diyari Welate xwe kir!.
Birhe çaven wi girtin fi bi melılli li berqefa Iate je re gorek kota fi ew te de bi cih
kir!..
Bivir, tfuik fi weris avetin ser her du milen xwe fibi valayi vegeriya ber bi gund
ve. Bi dil şikesti digot ... Wey Axa ... oo!.. Wey Axo .. oo!.. Yekje Cemile Seydaye
we sale belok mihü dikirin çawiş davetin ave oo .. !?
Eze bi sime miqre bi kurra bangoke bi xopana tinate dikelim ji evara xwede da
bi hej1ra!.. Bejna welate delal, bejna şalan ıl şapika, rexta fi zinc1ra ...
Pirs · Hejmar: 15- Sal : 6- Pay1z 1 1998 Z - 2610 K.
52
Rupele Zarokan
Mendal~n
delal ...
om
Kovara "Pirs" we ji ve hejmare u pe de rfıpeleki ji we re veke, ev rfıpel we bi
penusen zarakan bete dagrtin. Di ve hejmare de, hevale we (Salar) we hin
çalskiyen xwe ji we re peşkeş bike. Va ye nameya wl ji kovara we re:
Serkaren kovar "PirsH
w.
ne
te
we
.c
Silaven ger il heviyen peşketine ...
Nave min Salar e. Ez yazdesali me. Ezji pola pence derbasi pola şeşe bılme.
Dixwazim bibim endarne kovara "Pirs"e. Eze gelek tişten xweş ji "Pirs"e re
rebikim. Ez gelek tiştan zanim, le bave minji soz dayemin ku alikariya min bike.
Dlse rez (ı silav il hôviyen peşketine.
Ji çalskiyen Salar:
1- MiiUli:
Ki di kare se caran li ser hev beje :
A- Heft teşt tijl ması.
B- Rovi li re fitili, Re li rovi fitili.
C- Kere boz li zirde zir!.
2- Metelok:
A- Dostani germa germa, dijminayl nerma nerma.
B- Ne sala du bihar, ne pirabi guhar.
3- Tederxistinok :
ww
A- Se nig se do, çar nig pe-do, du nig hat u hingek le do, çi ye?.
(Eger w e tedernexist, li jer bin erin).
-~e ,....,~,. 'S~>v"~
-D ı.< n/J
ç_,.,.
-
~
.
.
rırı) ·
.
niJ = çiJ<,. f' P( ~rrdll)
t-J_,'rov (
Se-ı;a--
_ S<.do= B;~a51k.
_ J-/in(J = k; f, ( k;/.,ndi'la tn~şl<i
Pirs. Hejmar: 15. Sal: 6- Payiz 11998 Z - 2610 K.
53
Daxuyani
Li Ser Damezran dina Xelata "Osman Sebri''
om
Di roja 09.01.1998 de seminarekji aliye hin wejevan, rojnamevan il hunermenden kurd
ve, li mala Osman Sebrlli şamô pekhat, daku büyera buhartina 93 salan di ser rojabiiyine
re, ya helbestvan, zimanzan, wSjevan a tekoşere kurd Osman Sebrl careke din were
pirozkirin Uavakirina şl!wazeki riımetiye jibo kesayetiya Osman Sebri bete gottıbejkirin .
• Paşe peşinyaza damezrandina xelateke bi nave "Xelata Osman Sebri, ya rezdar" hat
kirin. Ev xelat de her se salan careke jibo keseki were pSşkeşkirin, ye ku xizmet ı1 xebaten
giring ji bo gele kurd, di ware ziman, weje, dirok, huner, şaristani, politik yan
heja
mirovatiye de kirine.
Ev peşniyaz ji aliye hemii beşdaran ve bi dilşadi ı1 bextiyari hat pejirandin. Jibo ve
yeke biriyar hat girtin, ku komıteyek ji hel\ kesan, bi serokatiya mamosta Dr. Jemal
Nabez, bôte avakirin. Dema ku komite pewend1 bi Dr. Jemal Nebez re li Beriine kir, wi
peşniyaza komite zor sipas kir U arnadebUna xwe ji bo vi karl di yar kir. Beşdaren şahiya
damezrandina xelate ve diyariye ji bo kesayetiya Osman Sebrl layiq dib1nin,ji berku
h~:koşere kurd Osman Sebri wek helbestvan, zimanzan, ni viskar Opolitikvan xebaten xwe
bi niştimanperweri, lehengi, dilsozi li bi rastiyeke nirnfınedar, him bi gotin ı1 himji bi
kiriyar peşkeş1 gele Kurd dikine.
Jiyana Osman Sebri, yan ji Ape Osman, ye ku cemawerô kurdjibo hezkirina xwe ya
rnezin je re "APO" digotin, rezeke direj Udijwar e ji fidakarf Otekoşfnen bi serbilindi U
baweriyeke rasteqin j i bo netewa kur d, ya bindest.
Em dixwazin beşekiji ve jiyane bi awayeki kurt bi din naskirin :
Osman Sebri di roja 07.01.1905 de, li gunde Narince, gireday1 navçeya kaxıe, li bakurô
Kurdistane bfıye. Bave wl seroke eıa Merdesiya bU. Dema ku Osman Sebri hen zarok bfi,
have wi sala ı 915 çü dilovaniya xwede. Ew li ba ape xwe, ye ku bii seroke ele, mezin bü.
Dema ku Osman Sebri I 8 sali bii di dibistana Rişdi, ya leşkeriya Osmanide dixwend,
wl welatpareze Kurd ye nasdar lsmay11 Efendi nas kir. Bi ve naakirine re Osman Sebr1 teri
niştimanperweriya resen bıi, ya li diji serhişkiya malbati, elperesti, navçepresti fi
tengditina partiyeti. Osman Sebri di sala 1922 de xwendina xwe li dibistana Rişdi qedand.
Pişti rilxandina şoreşa kurdi bi serokatiya robere Kurd ye mezin Şex Seh1d P1ran,
Osman Sebri ji digel herdu ap<1n xwe Şukr1 ı1 Nuri sala 1926 ji aliye zordesten tirk ve hat
girtin fi zindankirin. Herdu apen Osman Sebri si zindana Amede de hatin daliqandin. U
Osman Sebr1 du salan di zindana Denzile de, di bin kotek ii ezihandine de ma. Pişti
efılyeke gişti, sala 1928, Osman Sebri serbest bii.
Sala 1929 careke din Osman Sebri digel 26 seroken elen kurdi hat girtin uew ji aliye
dadgeheke leşkeri ve li Meletiye , li Bakure Kurdistan<, bi siice amadekirina şoreşeke
kurdi ya nu hatin darizandin. U Osman Sebri, ve care, zı1 hat berdan, ji ber ku c1gire
dozgere gişti, HusSn Husni ye kurd, alik.ariya wi kiribfi ü gotibfi : "Ez dizanim, ku ez
wezife il j iyana xwe dikim bin rizikoyeke mazin, le disa ji ez dixwezim allkariya te
bikim, ji her ku ez bawer dikim, ku tuye kanibixizme ta gele me bild".
Texmina Husen Husni raat derket ii daxwaza wi pekhat.
Di 24.12.1929 de Osman Sebri direve Suriye, ô du salan dibe endame Partiya Xuyibiln
ya Kurd1. We çaxô Suriye di bin nire koloniyalista Fransi de bil. Di Ol .07.1.930 dç (\sman
Sebri vedlgere Bakure Kurdistane, da ku ew alikariya şoreşa Agiri bi serokatiya General
lhsan Nuri Paşa bike. Pişt re ew neçar dibe, ku xwe li ba elen Jnizan li ser s1nore Tirki-
ww
w.
ne
te
we
.c
o
Pirs- DHejmar: 15- Sal: 6- Payiz
11998 Z -2610 K.
54
Stiri veşere, heya ku karibfı dawiya saıe ji we hererne derkeve fı her bi giren Barzan ve; li
Başüri Kurdistnae biçe. Le ew li we dere ji bi ferrnana koloniyalisten Britani di gulana
kovara "Hawar" U'~Ronahf' de dikir.
.c
om
193 1 de le girtİn O li MOsil O Bexdade te zindankirin.
Di hizerana 1931 de Osman Sebri te berdan. Le ew naçar dibe, ku xwe be ereben
rewend li tilgele veştlre, Piştre ew diçe Aman (ı Felestine lı heya sala !935li wedere
dimine. Sala 1936 ew verligere Suriye.
Le koloniyalistôn Fransi wi digirin il sirgünl girava Medegeşker dikin. Sala 1937
Osman Sebri te Libnane O sala 1938 ew careke din vedigere SUriye Udest bi terbUna
zimane kurdi li klüba Selahidin li şame dike. Nave klübe beri we deme "KlOba Kurdistan"
bu. Di vi wari de Osman "Sebri heyabi sala 1941 xizmeten heja peşkeş dike.
Heya sala 1943 Osman Sebri digel hin rewşenbiren kurd, wek Cegerxwin, Reşide kurd,
Dr. Ehrned Nafiz, Qedri Can, Memdüh Selim OCeladet Bedirxan beşdaridi weşandina
Sala 1954 Osman Sebri alfabela kurdi ya latini weşand O hin pirtOk danin, mina Baboz,
Derden Min uÇar Lebeng. Pir helbesren wi, yen ne çapkin ji hene.
Sala 1956 rnamosta Jemal Nebez hat serdana Osman Sebri li şame, da ku ew bi hev re
ew
e
hin liforman texin alfabeta Kurdi ya latin i ı1 careyeke ji bo rastnivise di zimane kurdi de
gotfibej bikin. Ev xebat gaveke giring bil ji bo bilevkirina tipen larini li gori dengen kurdi.
Her wiha ew li ser bingehen avakirina civateke zanisti ya kurdijiji bo daweroje peyvlbfin.
Di sala 1957 de Osman Sebri di gel hin
beşdarl
niştirnanperweren
Kurd, bi awayeki çalak
di damezrandina "Partiya DSmokrata Kurdi li SôriyS" de kir, Uew w ek sikritere
ww
w
.n
et
Partiye hat hilbijartin. Osman Sebri ev berpirsiyari pir salan rakiri bu ser şane xwe .
Di dema yekiti ya Suriye OMisire de, bi serokatiya Jemal Ebdilnaser fi li gori ferrnana
kolenel Ebdilhemid Eserac sa la I 960 Osman Sebri te girlin il h eya sala I 962 te
zindankirin. Pişt re ew direve Berilte il heya sala I 963 li we dere dimine.
Di şeva 23.05.1964 de Osman Sebri di gel h in hevalen wl di Paritye de li Helebe te
girtin u heya dawiya we sal e te zindankirin. Di 24.06. I 969 de, pişti ku disa fermana
girtina wi te dayin, ew hewil dide, ku derbasi Bakure Kurdistane hibe. U mixabin
derketina w i j i SUriye ne mumkin bü. Piştre, heya ku çii dilovaniya Xwede, ew tim di bin.
rünişiina zordariye, kontrola pelisan il çavderiya karmenden parasıine de mabft ..
Bi şeweyeki kurt em dibejin, ku Osman Sebriji sala 1926 heya sala 1973 hijde caran
hatiye zindankirin. Wi betiri 12 salan ji jiyana xwe di girtigehan de qedandibô. Du caran
fermana kuştine li diji wl ji aliye dewleta tirk ve derketibO. Ew sirgünl girava Medegesker,
li Afrika bibil, dema zordariya koloniyalista Fransi li Sfiriye. Karbidesten Sfiri ji re
nedabiln Ape Osman, ku kare xwe ye sakar di büroya zade de (mekteb elhibüb) li Cizin!
bidorn!ne. Ew sala 1948 bi ferrnana wezire hundiriji kare xwe hatibfi dOrkiiin.
Ape Osman pir giringi dida filrbiln u filkirina zimane kurdi. Wi pir nifş ji xort O keçôn
kurd lerizimane kurdi kiribü. Ew zirnan e ku ji demeke dür ve qedexekiri ye.
Apo ev reya xebate, di bin hemü mercen dagirkeriye de, didomand heya ku bü 89 sali u
xizmeta gele kurd betiri 70 sali kir.
Roja duşeme, ı 1.1 O. ı 993, Apo çfi dilovaniya Xwede. Ew li gunde Berkevirô, nôzikl
bajare Dirbesiye, bi ahengeke mezin ji cemawere kurd di tirba xwe de hat raketin.
Silav fl xweşi ji bo roja bOyina Apo u ji bo roja çfiyina wl. Ew pir serbilind bft ft
xweşewist bü li her dilan.
Komttaji bo Xebata Osman Sebri
Benm sala 1998.
Seroki Komite
Mamosta Dr. Jemal Nebez
Pirs- Hejmar : ıs- Sal : 6- Payiz 11998 z - 2610 K.
55
e
Tôrik e Pirs
.c
om
Xwendevan Univiskaren biriz!
Dema we xweş be:
Careka din, "PIRS"-a we bi we re ye, hernil herhem il nameyen we wergirtine,
rez bi rez il tip bi tip ew xwendine, nerln il rexneyen bo peşveçilna we di durv fl
naveroke de ketine desten we, il bi tevay!, cihe rez il sipasiye bfln, Mvidare ku ew
tekil1 ii evina di navbera we ii we de mestir ii geştir bi be.
ew
e
- Narney ek ji helbestvan Ferhade Içmo ii ni viskar Kone Reş gihiştiye kovare, bi
zarzimaneki xweş il berpirsiyar li ser berdewamiya derçiina "PIRS"e nerim'in xwe
anine zimen, eligel hin rehiniyen giring, wekl direjbilna gotaren we, fl peşiniyarek
bo derçüna kovare her du mehan, ii hin ditir. "PIRS", sipasiya herdil birayen rezdar
dike, u de hewil bide ku hin bi hin kernasiyen xwe kemtir bike ii dibije: "Ez kovara
hemu Kurdan im, rupelen minji herhem il penı1sen hemu nivlskar il helbestvan u
çiroknivlsen Kurdan re vekiri ne", dlsa sipas u em bendeware herhemen we ne.
et
- Helbesleke wegerandi ya "Nizar Qebani" digel nameyeke ji xwlşka Bewar
Ihrahim · gihiştiye kovare, helbest we di bejmara te de bi cih bibe. Di nameye de,
Beware hin bir u baweriyen xwe sebareti direjiya gotaren "PIRS'\1 anine zirnen.
Sipas ji xwişka Beware re, ı1.Mvidarin ku tu bi kovara xwe re berdewam bl.
- Buyereki seydayl Cegerxwin ji birez Jan Dost gihiştiye kovare, sipas ji kak
Jan Dost re u em bendeware herhemen te ne.
ww
w
.n
- Helbestek ji birez Şünday bi navnlşana (Tupişa Reş!) gihiştiye kovare, em
sipasiya te elikin digel heviya herdewantiya nivisandine.
- Helbestek ji birez "Bave Raman" bi navnlşana "Pesne Pirse" gihiştiye kovare,
te de weha dibeje :
( •. şeş sal bô.me xwendevanjnô. ez bin bôm li zimanjsezde bejmar min
xwendiııfmin ne dizani çendin).
Sipas ji Bave Raman re, il heviya peşveçô.ne jere dikin.
- Çtrokeke niljenji birez "Baran" bi navnişana (Zerdeşt) gihiştiye kovare, te de,
xorteki Kurd bi nave Zerdeşt, nave xwe ji bir kiriye, radihe li nave xwe eligere,
digihe cem cendirmeyekl u pirsa nave xwe je dike, ( ••• keneki b@mires girte sere
cendirma ô got: -W ele, kôçikeki c!rane min heye, muk ji te bemedaye, nave
wi çewto ye... gereke ııave te jt çewto be ... !!).
Sipas ji Baran re, digel ciwantirin silav bo we heıniyan.
(PIRS)
Pirs- HeJm•~' 15 -Sal: 6- Paylz 1 1998 Z -2610 K.
56
m
e.
co
te
w
w.
ne
ww