PDF daxîne
Transcription
PDF daxîne
·~~":;'ı!!ı'it!\~~...rı HEJMARINO: 177, NiSANIAPRIL1997, BUHAIPRICE: 20 SKR, 4 DM "W8 ji em e rg damezirinin'' ur d. o "Xwiya ye ku we ordiya ku heta niha çi rapor ü projeyen li ser pirsa Kurdi an ya ))Anadoluya başüre rojhilat•• derketin, eriş birin ser hemuyan, niha biryar daye ku programe ve pirse bl xwe ji ew arnade bike. Ji xwe ev çend meh in ku di riya Konseya Ewlekariya Mili re ew, hukumet, parlement, dezgehen dadmendi ü rexıstinen civaki hemuyan idare dikin, niha dest avetin ve pirse ji. Çimki eşkere ye, ji ber ku yen welat idare dikin generalen ordiye ne, yen biryara dawin li ser re ü dirben çareseriye didin ew in u ew weki her mesele di ve mesele de ji tekrif ü peşniyariyen ku werin tehemul nakin ku ew pirs ben munaqeşekirin. Rupe/: 3 ak Sekreteri Gişti ye Partiya Demokrat a Kurdistan-Trane Dr. Sadiq Şerefkendi(ye mile çepe) Cı berpirsiyare Partiye ye Ewriıpaye Fettah Abdulla(ye orte}, berpirsiyare Partiye ye Almanyaye Humeyan Arde/an di 17-i Tlona 92-ande li Beriine di restoranta "Mykonos" de hatibun qetilkirin. Biryara dadgeha Almanyaye: . iv .A. .a rs ''Dewleta lrane tawanbar e!'' erokdadmende Dadgeha Eyaleta Bilind a Beriine Frithjof Kubsch di lü'e Nisan a 1997'an de biryara diroki ya Dawaya "Mykonos" ji raya gişt! re eşkere kir. Dadgeha Berllne li ser ve buyara "Mykonos"e bi teferCıat rawestiyabf.ı; pişti 247 celseyan, bi gelek lekoll n Cı legerinan u bi ifadeyen 176 kesan gihaştibCı we baweriye ku di kuştina Sekretere Gişti ye Partiya Demokrat a Kurdistan-İrane D r. Sadiq Şerefkendi(Dr. Said) Cı bepirsiyarc Partiye ye EwrCıpaye Fettah Abdulla, berpirsiyare Partiye ye Almanyaye Humeyan Ardelan Cı tercCımane w r w 1 w S NAKOKIYA ISLAMlST 0 KEMALISTAN Halim Can di 'Ramana' ve hejmare de li ser nakokiya ku di navbera lslamist u Kemalistan de rfi daye radisweste dinivisine, ku" Kurd ji Kemalizme pir eş kişandine, le partiya ku iro li ser hukim e ew ji diji demokrasi ü mafe mirovi ye ji bo çareserkima pirsa Kurdi tişteki peşkeş nake." u u Rupe/:4 wan Nfıri Dehkurdi de tiliya dewleta İrane heye u ji aliye ve dewlete ve ev kes hatine kuştin. 'J i bo we j! dadgeh cezayen girandan wan kesen ku beşdari ve qatllme bune; Kazim Derabi Cı Abbas Rhajel(ku esle wl Lfıbnani ye) bi cezayen m uhebede, YusUf Arrlln (ew jl ji Lubnanl ye)ll sal Cı Muhamed Atris jl 5 sal u 3 meh cezayen hefse wergirtin. Rupel:s KEWNAME "Li hemi peyvan ü li hemi heyvanen diroka xwe bizivir sere xwe berbi kavilan de bilind bik, da ku di we gumane de hemi guman bilerizin hişe keviran bi marxasi di ser dev re biçe, da ku lilandin zuha bibim, şehid poşman bi bin, baweri talan bibin ü welatperweri lal bi bin ü çiya hew qal bibin." u u u u Rupel:ıı GRAFiKEN SERHAD Weneker ü niviskare Yünani Kostas Laxas li ser grafikere Kurd dinivisine, ku" Serhad, weki weneker grafiker xwediye armanc idealeki ye. Di berhemen wi de bi tevayi kolona jiyane ü miroven ku bi nijada xwe serbilind in hene. Grafiken wi kerektera jiyana hemwelatiyen xwe bi zelali ifade diki n." u u Rupel:ı2-13 1 2 ARMANC, NISAN 1997, HEJMAR 177 Jl bo Annımc6 I helmara 171-172 (13-14) an ya rojnameya we de nivisweke Evindare Farqini bi nave "Nivisakri urustiye dive" hat wşan din. Di ve niivise de E. Farqini rexneyen xwe li ser şend nivis fı wergeren A. Gemas yen ku di van demen dawiyede hatibfın weşan din, diyar dike. Her weha di we nivise de, ez tim bi navkirin ku xwedigiravi heqe min hatibe xwarin. Le rasti ne weha ye, ji her ku; 1. Ez ne wergerwan im. T evi ku zirnane Erebi fı Poloni dizanim, le naye we rnahneye ku ez ji wan zimanan karibim nivis wergerinirn bo zirnane Kurdi. Min bi Erebi fı Poloru xwendiye le mixabin bi Kurdi nexwendiye. 2- Ew wergerin li ser muzike fı folkore ku hatine weşandin, ez fı A. Gemas bi rojan riiniştine gotin bi gotin, hevok bi hevok li ser xebitine. 3- Em bi Kur di di bej in, " Xwar rfıne le rastiye bibeje" fı rasti ji weha ye. Eger ev werger li benda tembeliya min birnana tucar ·nedigigan deste xwendevanan. Keda ku A. Gernas ji bo ewerger fı weşandi- SWEDEN w w w na wan rijandiye, eger ji keda min ne zedetir be ne kemtir e. O ji ber we yeke ji ez bawer im ku mantiqe insafe dibeje ku mafe A. Gernas heye ku nave wi ji li tenişta ye min di bin wan wergeran de heb. Ez di we baweriye de me, ji bo ku rexnegirtİn objektif be fı rolen xwe ye pozinv bi ci bine, dive ku bingeha we fakt bin. wer diyar e ku hevale me E. Farqini lekolin i ser van faktan nekiriye fı ji ber we ji, min xwest ve nameye ji we re birebikim da ku hin rasn roni binin ji ber ku ... "niv!skari durusti di- o Radyoya Mizglniye Li. EwrQpayi XWEŞNAV & Monthly Kurdish Magazine Hejmar, No: 177 Redaktor6 berplrslyar MCirad Ciwan Tel: 063-87358 E-Mail: [email protected] rg Redaksiyon MumtazAydin FarisCan Nihat erı Ehmed Huseyni Hesen Mizgln EminNarozi LayouVpergela rCipelan F.Can NCiçegihan Karademir • Stenbol Tel:212-5306524 Faks:212-5 306473 YakCıp • M. Sait Alpaslan • D.Bekir PK 303, 2100 Ofis Diyarbekir • M. Arı Karaaslan • Almanya Tel. 49-6441-42336 Fax.49-6441-43295 • Teyib Alan Kolçi • Fransa Tel/Faks: 33-1-44630735 • Şert6n abonetly6 Abonetiya SD/elıi Skandinaviya: 250 SEK EwrCipa: 6o DM Derveyi EwrQpaye: 50 $ Prenumeration maqam/myndighet 450SEK Hera Şemlye evare di navbera seat 20.45 ii 21.00-e de ll ser pela navin(MW), 1395 kHz. Anons/llan Niv-rupel-en halv sida 2500 SEK, 500 DM U Tirkiyeyj Box: 15216 16115 Bromma Sweden Adres: Her roja Şemiye ii Yekşeme çvare di navbera seat 21.45 ii 22.00-e de li ser pila navin(MW), 864 kHz. Radyoya Mizginiye P.K.1125 Di xweşiye de biminin. Rojnameya Kurdi ya mehane d. o ak Armano Box15216 16115 Bromma .a D iv H 4- Di wan resman de ku di ruperen 22 fı 23 de hatine çap kirin çend şaşi hene. a) Li jer res ma Mela Mistefa fl gerek wilo be nivisin! Serheng (kolonel) Eli Ekber Xeffari, Mistefa Barzani, Mirhac Ehmed fı Ezzet Ebduleziz. b) Li bin resma Mihedin Mawerani de hatiye nivisin Mahmfıde Eladin çirna?! Ew du resmen di kiteba Xeni BIIıryan Alekok de hatine çapkirin. S) Di rfıpera 27-an de resme Serleşkir Rezmara fı Serokeşiren Kurd- ku li dij Komara Kurdistan tewir girtin hatiye çap kirin. Di we resme de Ebdula Elxanizade ji heye ku bi aşkere fı vekiri ji sitada ertOşa İra ne re kar di kir. 6) Resrna rfıpera 30 le Senendec Kurd dibejin (Sine), nehanye girlin ew resim li meqera Hizbi Demokrati Kurdistan! İran Li Saqiz hatiye girtin. Ew resim di çend kitehan de hanye çap kirin. 7) Di rfıpera 30 de derheqa nav fı wezifa karbedesten Komare de çend şaşi hene. a) Haji Babe Şex ( Şex Baba şaşe) ew serokwezir an Re!sa beyeti mili bfıye b) Muhemmed Huseni Seyfi Qazi alikare serokwezir na, le alikare serokcurnhfır (komar) bfıye. c) Ithanizade şaş e, tl hanizade rast e d) Ehmediyan şaş e, Ehmedeyn rast e e) Haci Mistefa Dari şaş e, Haci Mistefa Dawudi rast e f) 18) Hermini şaş e, Hernin rast e g) fuer Xan Şikaki hem rast e, hem şaş e şikak na va konfedrasyona tşıreıane ev Konfoorasyon ji çendi tşiran pek hatiye mina Evdoyi, Mamedi, Henare, Kerdar .. Emer Xan Şerifi rast e. Heq bU di wexta nivisina naven serdar fi seroken leşkeri yen berpirsiyar ew naven jerin ben qeyd kirin. Mibemed Nanewazade rs evaıen hija; bejmara 175-176 rojnama we ket desren min. Ez pirozbayiya we dikim. Bo derxistina ew bejmara tayben li ser biranina Komara Kudistane, nernaza zehmenyen ku kak Avci fı kak Ciwan bo wergerandina basan kişandine cihe sipas fı qedre ye! Weki di sergotar de ji hatiye qeyd kirin Komara Mihabad pôşineyek d"ıroki ya tev Kurdan e, fı ev pehesyana we ku li ser kornar bi Kurmanci binlvisin bixwe baştirin belge fı nişana we tişte ye. Mixabin di we hejrnare de binek kemkuri (şaşi) hene ku ez di we nemeya xwe de bala we dikşirum ser wan, heke mecal hebe wan rast bikin, ew karek baş be. 1- Nuxta yekem li ser nave Qazi Mihemed'e. Peyva Qazi peyvek Erebi ye. Denge fZJ di sistema fonenka Kurdi ( Kurmanci fı Sorani ) tene dengek fZJ heye, le di zimane Erebi de çar konsorranta fZJ hene. Ew peyven Erebi ku di Kurdi de ten bikaranin bi awayek tebi'i ji aliye Kurdaxev wan re li gor nizama fonenka Kurdi ten telefuz kirin, yani em Kurd çar konsonamen /ZJ cihe yen Erebi yek cor bi lev dikin. Li hemfı Kurclisıane bi Qazi Mihemed bi Erebi dibejin Qazi Mihemed, loma nivisina Qadi Miliommed ne rast e. 2- Ew belgeyen Sovyeti ji aliye Efeasiyan Helimi ji Rusi we harine terceme kirin, heq ew bfı ku nave werger be qeyd kirin. 3- Nivisa Abdulah Merdux di redeksiyona Gzinge de bfıye sebeba munaqeşeyan. Ew tene ji bo hurmet li demokrasiye hatiye bilav kirin, piraniya gotinen wi bebingeh fı bebelgene. Ew dibeje ku Komeley Jiyani Kurd Uiyanewey Kurd ne rast e) Liqek ji komeleya Hiwa, bfıye weke din li ser Qazi Mihemmed ji ne pozinv e. ur "Ez pirozbayiya we dikim" (Seroke heza navendi) Mistefa Xoşnaw, &et tbduleziz, Bekir Hewezi, Xeyrula tbdulkerim, İbrahim Selah, Mihemedi Ratibi ( Hemedi Mevlfıdi) Li ser nave tşiran binek şaşi hene. 4) Begzadeyi şaş e Begzade rast e 5) Geylani ( ne eşiret in ) Şexen Neqşbendiyen Neri (Şemzinan in) 6) tşıra Zaza şaş e, Zerza rast e. 7) Karapapaki şaş e, Qerepepax rast e. 8) Mameşi şaş e, Mameş rast e. tbdullah Kadiri şaş e, tbdula Qadiri rast e Nalfıs şaş e, Nelos rast e. 9) P"ırani şaş e, Piran rast e. Kareni Axa şaş e, Qereni Axa rast e. 1O) Minqfıri şaş e, Mengur rast e. ll )Serdeş! şaş e, Gewrik fı Serdeşt rast e. Kek Ala şaş e, Kakela rast e. 12) Keworke şaş e, Gewrik rast e. 16) Deburgriyen Mehabade şaş e., Debokriyen Mehanade rast e. 18) Feyzulbegi rast e fı Begen Bfıkan fı Sakize Feyzulla şaş e. Eşireta "Begzadeyen Feyzulabegi" li derfı dora Bokan fı Seqiz rfıdinen piraniya serokôn wan hewalbnede kornar bfın, bejrnarek ji wan pişti ruxana komare li Saqize hatin darkicin Ehmed Xani Faruqi fı dubirayen wi li Saqiz fı Eli Begi şerzad li Bokan. 19) Sahandize şaş e, Şahindej(bi Farisi) fı Sayinqela(bi Kurdi) rast e. 8) Di listeya nave n ki te ben li ser Komara Mababade(Kurdistane) de çend şaşi hene. Necef Quli Besyan şaş e, Necef Quli Pesyan rast e. Kirebek beri giring ku di sala 1993-an de hatiye belav kirin: Ew ji kiteba Nuşirwan Emin e ku di jemota rfıpera 12-an de işareya wi hatiye kirin. Nave kirebe wisa ye: Hukfı men Kurdistan, Rebendaru1324-Serrnawazi 1325, Kurd le gerney Sovyen de, Neuşire wan Mistefa Emin, Utrecht-HoUand, 1993. Hevi dikim ev tobiniyen min bi dilek fireh fı vekiri werbigrin. Heserıe Qazi 354 41 Biebertal, Almanya NAlf:O PAŞNAV --'·"""'"·"'·"c''--'"""''""''·•~c·-..·•~..,.,.... _.......,.....,..-c'\"'"'' · .AI>Rl:5; .._,_...:.,..L~,.;....."..,,..,,:....,..~..,..,.,_,_"~'=·,-'·'"''--'·....-'-"-'··'-"· . Tel: +46-8-803135 Faks: +46-8-801825 Hesab: Postgiro: 4972255-6 Sweden Ji bo aboney~ Almanyay6 M. Ali Karaaslan Dresdner Bank- Giessen Konto: 8 838 847 oo BLZ: 513 Soo 40 Utgesav Kurdiska Kultur Huset Ansvarig utgivare: M. Marsil ISSN: 0348-7385 Tryck:APEC • 3 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 "Wi ji em i daınezirini n'' Seddamı got: -Baş e, xem nake. -Piştre, ew hiidiide navbera me ii we bi peymana Cezaire bizzat ji ali Şahe me u Seddamı ve hatibfı qebfılkirin. Dive hfın we ahda xwe neşkinin u dev ji daxwaza sererastkirina hudfidan a ji nuh ve berdin. Seddam ji we re ji got: -Baş e! - Piştre, bi neheqi, ye ku dest bi şeri kir Seddam bu, we gellek zerar u ziyan daye me. Dive hfm zirar Cı ziyana me ji razınin bikin! Seddamı dizanibu ku petrola Iraqe te· ra wi ji fı ya Xumeyni ji dike. Lama ji .a we re ji got: oja yekiti, hevkari fı tekoşine ya karker u kedkaren dinyaye, ı-e Gulane nezik dibe. Bi ı-e Gulane re, şinbfın fı geşbilna xwezaye, ôn fı tesira xwe li ser jiyana civaki ji dihele. Li hemberi zilm, zordari, koleti fı hovitiya sermayedariye, ı-e Gulane dibe rojeke gişti ya berxwedane. Ohana kede di ve roja bi mane de, li ser bingehe tecrube u pemayiyen xwe yen oıroki, li diji cihana sermayedarı u emperyalizme G hemfi. alirandinen wan yen kedxwarin, newekhevi u çewisandine, ji bo jiyaneke serfiraz u dilşad u di riya sosYalizme de, doz fı daxwaza xwe ya tekoşine dixe jiyane. Di mercen dinye yen iro de, ku sazfimana sermayedarı u emperyalizme li hemberi sosyalizma reel bi awaki muwaqet bi serketiye, nişan nade ku sazumana sermayedari fı emperyalizme rast R "Pirsa Kurdi çareser bikin" fı mafdar e. Dive be zanin, ku serketina demi, we weha berdewam neke. "Sazfunana Dinya Nu" ya ku ji aliye emperyalizme ve hatiye peşkeş kirin, ji destpeke de iflas kiriye. Li her aliye dinye, beistiqrari her ku dihere mezintir dibe. Di seri de li welaten kevnesosyalist ku teslimi sazfımana sermayedariye bfı bfın, li her aliye dinyaye tekoşina karker, kedkar u gelen bindest geş dibe. Baweriya ku rizgariya mirovatiye ne di sermayedariye de ye, her ku dihere bi heztir dibe. !sal ji, li Kurdistane ı-e Gulane di mercen şer de tC piroz kirin. Kevneşopi ya şoreşgeri ya ı-e Gulane di nav tekoşi na me ya rizgariya neteweyi de diji. Damezrandina partiya me jl ve naveroke dewlementir dike. Herweha, rasthatina damezrandina partiya me her bi ve roja giranbiha ya navnetewi ı-e Gulane, serbilindiyeke dicle me u daxwaza ku em li sosyalizme fı bihayiyen kede betir xwedi w Daxuyaniya Komiteya Navendi ya Partlya Yekitlya Sosyalist a Kurtlistane ( PYSK) ku bl munasebeta 1-i Gulane hatiye belavklrln. pekenin çlma hat sere ve nlvi$e? Çendeki bere gava xeberek derket ku, eskeren Tirkiye gotine ku, li hemberi terare em bi ser ketin, me zora terore bir ji niha pe ve dora destpekirina çareserkirina pirsgireken civaki, abori, kulturi u bindekari yen hererne ne, li ser ve yeke biryar dane ku programeki ji bo van pirsgirekan ji ew bi xwe arnade bikin. Yani ordiye heyetek daniye ku, lekoline bike u paketa çareserkirine ya generalen Tirk peşki!ş bike. X wiya ye ku we or diya ku heta niha çi rapor u projeyen li ser pirsa Kurdi an ya Anadoluya başfire rojhilat derketin, Criş birin ser hemuyan, niha biryar daye ku programe ve pirse bi xwe ji ew arnade bike. Ji xwe ev çend me h in ku di riya Konseya Ewlekariya Mili re ew, hukumet, pariement dezgehen dadmendi u rCxistinen civaki hemUyan idare dikin, niha dest avetin ve pirse ji. Çimki eşkere ye, ji ber ku yen welat idare dikin generalen ordiye ne, yen biryara dawin li ser re u dirben çareseriye didin ew in u ew weki her mesele di ve mesele de ji teklif il peşniyariyen ku werin tehemul nakin ku ew pirs ben munaqeşekirin. Ki bi teklifeke her bi maquliye were, ki pirse E çfıtin. xusüslyeta trajikomlk a Tirkiye ne nu ye, ji bere de heye. Hin wexta dewra destpeka avabfına Cumhuriyeta Tirkiye, seroken Kemalist en we deme ku pişta xwe dabfın ordiye lı Tirkiye idare dikirin, ne dihiştin ku tu parti an hezen siyasi yen ji derveyi wan, mafe jiyane bi dest xin. Ke sere xwe derdixist sere wi difirandin. MeşhUr e, we wextS pirsa avabfına partiyeka komunist hatibu hole, wan nehişt ku partiyeke wiha ava hibe, çimki ~otin niha ne wexta we ye, ji bo Tirkiye partiyek wiha ne lazirn e. Heke em bigihijin we qenaete ku ji Tirkiye re partiyeke komunist lazirn E fıdaneka rd -Temam! Piştre seroke heyete denge xwe nizim kir, got: -Şerteki Xumeyni ye din ji heye, le ne tişteki maqfıl e, !oma ji em newerin ji te re bCjin. Seddaml got: -De metirsin, bejin. Axir em hatine qonaxeka wisa giran ku dive em guhe xwe bi din hemı teklifan. Seroke heyete domand: -Xumeyni dibeje ku şerte min e dawin ji ev e. Televizyona lraqC ji sere sibe heta evare programen li ser Seddam Husen diweşine ji niha pe ve me dive ku, di şuna we de di televizyone de Qur'an be xwendin. Seddamı got: -De herna ra bin, zu herin ji Xumeyni re bejin ku Seddamı hemii şerten te qebfıl kirine, were em li hev ben. Diplamaten heyete hemili hemberi ve bersive mit u mat mayi li hev nihertin. Gava Seddami ev yek dir, fahm kir ku ji ber qebfılki rina wi şertC dawiyC wiha şaşma yi ne. Loma jigot: -Xem nake, herin wi şerti ji qebfıl bikin. Min re je re ditiye. Ji niha pe ve Qur'ane jl ez e bixwinim. rs iv a ve hfın we bidin me. w • w ' -Herin Eyetullah Xumeyni bibinin bejin, seroke me aştiye dixwaze ka ji bo aştiya navbera her du welatan şerten we çi ne, em arnade ne rlınSn wan şertan muzakere bikin. Heyeta diplamatan rabfı, çii lrane, çend rojan ma fı vegeriya lraqe, derket huzfua Seddamı. Seroke heyete hedi hedi rabii ser xwe fı bi tirs dest bi axaftine kir, got: -Ya seroke payeberz, em çiin me Xumeyni dit. Wı ji dive em dawi li vi şe re beencam binin u li hev ben. ı..e ji bo aştiye hin şerten wi hene. Sedarnı meraq kir, pirsi: -Çi ne gelo? Ka bejin! Seroke heyete dest pe kir, şerten Xu· meyni jirnartin: -Xumeyni dibeje ew girava ku li nava Xelice ye di esle xwe de ya me ye, di- ku Got: rg m.cılgı[email protected] rfınen. bi niyeteka dilxwaziya çareseriye munabike, ya te kuştin, yan meriveki wi re kuştin ya zerar u ziyanek dighije mal fı milken wi, idi kes newere bi hername fı teklifan were. Kes nizane ku hudilden qebfıl u tehamula generalan li ku destpe dike u heta ku dere diçe. Loma ji xwiya ye ku weki wan meselen din en siyasi, en civaki u en li ser demokrasiye, general bi xwe we bi teklifeke werin, di riya Konseya Ewlekariya Mili re wan bi hukumet u parlamentoye bidin qeblılkirin, pişt re we deve insanen Tirkiye vebe fı herkes dest pe bike, bi nave munaqeş< benişte deve genecalan e geni biclı. Çewa ku iro li ser layikiye, cumhuriyet u demokrasiye ev benişt te qeşe MURADCIWAN .o imkeka pekenine ya li ser Seddam Husen heye. Bi heviya ku hinekan ji we nebihlstibe, min dive we çiroke dest bi nivisa xwe bikim. Dibejin ku di dema şe re na vbera Iran fı lraqe de bfı. Heşt salen şeri çiibiin beyi ku aliyek serkeftineka berbiçav bidest xe. Ji her du aliyan ji bi milyanan insan miribiin ii behed gund fı bajar weran bfıbfın. Dawiya dawin Seddam Husen mecbfu ma, gazi hin diplomaren xwe kir, xwest wan bişine nik Ayetullah Xumeyni da ji bo aşti ii li hevhatineke pe re derkevin, geştir dike. Berxwedana gele me ya li hemberi şe re kolonyalist ku Komara Tirkiye bi serhişki dirneşine, berdewam dike. Tevi werankirin Cı zaiyaten mezin yen ku li welaten me çedibin ji, we tekoşina gele me ya ji bo azadi u serxwebune berdewam bike. Li hemberi dilti u şere ku kolonyalist didin pi!ş, beyi tekoşine tu riyeke din tuneye. Di ve roja diroki ya ı-e Gulane de, em disa diyar dikin ku heta pirsgireka Kurd fı Kurdistane bi awayeki aoıl u demokrattK neye çareser kirin, we li Tirkiy€ U Rojhilatanavin aştiyeke bi rasti u istiqrar neye ava kirin. Di ve roja yekiti, hevkariya enternasyonali lı biratiye ya nav gelan ı-e Gulane de, ji gelen ku welaten wan kolonyalist in; ji gelen Tirk, Ecem u Ereb re banga me ev e: :i!.di ji karbidesten xwe u ji siyaseta birevebiren dewleta xwe ya neheq fı wr- be, we ji em e damezirinin, ne ku komunist. lro ji çareserkirina pirsa Kurdi, li gori wan ne lazim e, heke lazİm be, ji bo we ji ew bi xwe we çareseriyan binin. Sed u şest-hefte sal derbas bune ku Tirk behsa pi!şveçfına ber bi dinya medeni dikin, ev hefte fı penç sal in ku li ser avabuna cumhuriyeteka nu te muhewelekirin niv qim e ku belısa bicihkirina demokrasiye te kirin. Gava meriv bala xwe dicle van qonaxen han, bi xemgini fı mixabini diyar dibe ku; hin tişt hene ku ew li Tirkiye qet neguherine wek xwe mane, he gellek salan ji we wek xwe biminin. Ew ji; durfıti fı sextekari ne, tirsa ji rfımet fı dewlemendiyCn insaniyeta medeni ye. dar re, nebin pengav. Li hemberi şere kolonyalist ye xwindar helweste bigrin. Sazgehen dewleten kolonyalist, kevneperest fı nijadperest yen ku iro Kurdistane weran dikin fı dişewirinin u gele me qir dikin; jahre dixe nav nan il xwarina we ji. Dive be zanin ku heta Kurdistan u gele Kurd azad nebe, azadiya we ya rasti ji we pek neye. lro, riya rizgariya gelen Rojhilatanavin ya rasti ji, di tekoşina me ya hevbeş ya li diji van zordestan re, derbas dibe. Di seri de, dive parti fı tevgeren sosyalist, şoreşger u demokrat yen gelen Tirk, Paris fı Ereb xwe ji tesira şovenizina neteweye serdest rizgar bikin u fonksiyonen xwe yen ji bo rizgariya gelan pek binin. Di ve roja bi mane de, em hemU avayi il sazgehen navneteweyi yen sosyalist, şoreşger, demokrat u mirovperwer daweti piştgiriya tekoşina me ya mafdar ya rizgariya neteweyi dikin. Em bi ve bir fı baweriye ı-e Gulane piroz elikin u diyar dikin, ku em de naveroka şoreşgeri ya ı-e Gulane, di tekoşina xwe ya rizgariya neteweyi de bi heztir bidin jiyandin. 4 ARMANC, NİSAN 1997, HEJMAR 177 Nakokiya lslamist ü Ma qey çeliken maran bejahr dibin? yen xwe yen şexsi fı silistimaliyen ku heta nuha kiri- ye veşere, naxwaze 'zewaca xwe' bi rab bike. Erbakaıll re xe- Dlve ev rejim hilweşe! Ev guhertinCn dawiye yCn dinyaye fı tekçfına sistema sosyalist ji nişan da ku wexta sistem hildiweşin ji bo milertan re vedibin ku ew bigihijin mafen xwe yen neteweyi fı demokratik U dewletCn xwe ji ava bikin. Bi tekçfına Sistema Sosyalist a Sovyete gelek dewleten serbixwe derketin orte. Li Bfılgaristane Tirken ku di salen 80·yi de dihatin inkar fı asiınlekirin pişti tfkçfına sisteme iro partiya ku wan avakiriye di moclisa BCılgaristane de partiye kilit e. Di ve sedsala me de du şeren cihane qewimin, Kurd tiştek bi dest nexistin, di dema heri lawaz a cumhfıriyete de Kurd seri bildan bi ser neketin. U dive iro ew ji hewil bidin bi riyen aşti fı demokratik fı legal beşdari hilweşandina ve sistema ku ev 70 sal in ew inkar kiriye, bibin. Kurd ku bi rexistin nikaribin beşdare ve pevajoye bibin, di ve ew ve sistema heyi ji neparhin. Dive ew parazgeren mafe xwe yCn mili fı demokratik bin, piştgiriya we beze bikin ku yCn ku bi rasti dixwazin aıadi, demokrasi fı mafe mirovi li Tirkiyeye bi cih bikin. Di nakokiya di navbera İslarnist fı Kemalistan de ku islarnist bi ser bikevin u sistema ku ew ava bikin, de ji Kurdan re tişteki nU neyne, le de ew wek Kemalizme li hemher Kurdan evqas şoven ji nebin! w w .a rs iv a Kemalist-Tslamist Ev 70 sal in ku cara pfşin e, koalisyona Refahyole ku Partiya Refahe bi dengen xelke batiye ser hukim fı di Medisa Mezin de partiya yekem e; bi uslfıb fı icraata xwe di sistema Tirkiyeye de qulik vekiriye fı di şexse we de islarnist sistema Tirkiyeye her bi xeteriye ve dibin. lldi li Tirkiyeye li gel demokrasi, azadi u mafe mirovi sistem ji tete munaqeşekirin. Di navbera Kemalist u İslarnistan de nakokiyeke eşkere rfı daye. Civat buye du perçe. Ji aliki ve aligiren sekfılatizme u ji aliye din ve ji anti-sekfılarist di her qada jiyane de ten hemberi hev. Aligiren Refahe yan ji grfıben anti-sekulist li hemher dewlete şe ven cilıade li dar dixin, tiyatroyen ideolojik pfşkeşô sahneyan dikin, bi merasirneo dini; bi dua u selavatan avahiyan vedikin, di teriqat u dergeban de li diji sistema heyi dengen xwe bilind dikin. Aligiren Kemalizme u Kemalist ji li diji "şeriatperestan" kampanyayen cuda organizedikin; li gor wan dive dibistanen ku imam fı xetiban derdixin beşen wan yen navin ben girtin, dive dibistana bingehin fı perwerdeye bibin 8 sal; ew ji merasim, civin, meş fı mitingCn xwe bi sirfıda mili ya Tirkiyeye "Marşa İstiklale" vedikin fı digrin" u dibejin cumhfıriyet di xetere de ye, de Tirkiye bi be wek İran Cı Cezayire. Seroktiya baske Kemalizme Ordiya Tirkyeye dikşine; ku ew 70 sal e, cara peşin e direkt Cı bi dengeki bilind tedaxule siyaseta Tirkiye dike u bi wasiteya Konseya Ewlekariya Mili fermanan derdixe Cı peşkeşe hukfımete dike, dibeje; "Pirsa heri ciddi ya Tirkiyeye irtı"ca ye. Ev pirs ji cudexwaziye ji xetertir e, dive hukfımet li dije we redbiran bistine". Hin weziren hukCımete ji ku ji baske Partiya Çillere ya DYP-e ne wek leşkeran difikirin, dibejin rejirna Tirkiyeye di xetere de ye fı ji bo we ji ji wezirtiya xwe istifa kirin. Munaqeşe te kirin ku ordiya Tirkiyeye bi derbe tedaxula ve pevajoye bike. U mixabin hin çepen Tirk ji fı seroke PKK'e A. Ocalan ji ordiya Tirkyeye ordiyeke pôşveru dibinin. w Müxalefet xwe sipartiye Erkani Herb Erkani Herb wek "Şfıre Demokles" li ser hukfımete ye, siyaseta hukfımete ew tayin dike. Ji we ji koalisyona Refahyole li ber ketine ye, rojen we jimartine. u ji ber ku mfıxalefet bela-vela ye ew emre xwe direj dike. Partiyen rast fı xwedigiravi yen ku ji xwe re dibejin "sosyaldemokrat" di tu noqteyan de nikarin ben her hev, tene tişteki w an ye mw;terek heye ev ji ew e, ku ew di bin siya Erkani Herb de siyasete dikin Cı xwe spanine "bexten" leşkeran da ku leşker hukfımete bixinin. U partiya Refahe partiyeke oportunist e fı seroke we Erbakan ji miroveki populist u pragmatist e ji bo ku li ser hukim birnine ew tawizan dide Erkani Herb, le di bine van tawizan de ji siyaseta xwe dimeşine u ji nimeten iktidare sud werdigre. lsti tikçiina sistema sosyafıst, hinek partiyen komunist li Başure Ewrfıpaya navin xwe guherandin ya ji bi nave xwe yen kevn, di civata nu de ciye xwe stendin. U tişteki balkeş derket orte; ev partiyen komfmist hama hama li her dere siyaseten nasyonalist fı nijadperest meşandin ii dimeşinin. Beri nuha bi çend mehan, li Romanyaye hilbijartina gişti çebfı. Partiya komunist a kevn ya Romanya ye di xebata hilbijartine de li hemberi rninoriteta Macari Cı Qereciyan propagandayek nijadperest u dijminatiyeke mezin ajot. Çaxa di sala 1989-an de, komunistan iflas kir u rejima wan ji ortC rabfı tevgerek bi nave "Vatra Romaneasca" damezirandin. Ev revger li hemberi minoritetan siyasetek şovenist ajot Cı gelek provakasyon li dar xistin fı ev rg P .o B Kurd jl KemaliZme pir eş kişarıdin Ev 70 sal e Kemalist li ser hukim in Cı ideolojiya we wek virfıseke ketiye her dere civate. Wek tabuyeke tu cari Kemalizm li Tirkiyeye nehatiye munaqeşeki rin U ku car cama hatibe munaqeşekirin ji ev munaqeşe di nav grfıben çep fı Kurd yen marjinal de biine. Ev cara pfşin e ku bi wasiteya partiya Refahe di sewiyeke weha bilind de ev ideoloji fı sistema we bi weşarti be ji tete munaqeşekirin; berdevken dewlete itiraf dikin Cı bi eşkerayi dibejin ku sistema wan di xetere de ye. Helbet Partiya Refah u islarnisren din yen redikal yen ku diwxazin ve sisteme bigehurinin ew ji bi kirin fı bir fı baweriyen xwe ne demokrat in fı li dij maf u azadiyen mirovi ne f.ı ji pirsa Kurdi re tu çareserkirineke ji peşkeş nakin. Ew dixwazin Tirkiyeye her bi şerqe ve bi bin. U rastiyeke ji heye Partiya Refahe bi dengen gel u bi riya demokratik hatiye ser hukim fı ya heri xerab ji ev parti bingeha we ya xurt qada Kurrustane ye. Herçiqas Kemalist ji İslamistan moderntirin ji le Kurd ji Kemalizme pir eş kişandine fı sistema ku li ser himen Kemalizme batiye avakirin Kurdan inkar, surgun fı asiınle kiriye fı daxwazen we yen "masUm" bi barbari rawestandiye. ABIDE DIYARBEKlRi provakasyonan kirin hustiye minoritetan. Rfıs Boris Gunko di sala 1992-an de xwebi faşist fı nasyonalistan re organize kir. Boris Gunko nUnere "Aliansa sor fı qehweyi " ye. Generale KGB Alexander Sterligov nuha seroke "Tevgera Netewiya Rfıs e." Di civinan de aligiren wi goınleken reş li xwe dikin ku bi simbolen xwe, xwe dişibinin xaca Hitler. Ev rôxistin li Rfısyaye şovenizme fı dijminatiya li hemberi Yahudiyan dimeşine. Vladimir Meciar kariyera xwe di partiya komunist a Çekoslovakyaye de kiribu. Pişti tekçfına sosyalizme ji bo ku Slovaki ji Çekiyan veqetin, wi dest bi siyasetek agresiv fı nasyonalist kir u di ve siyaseta xwe de bi ser ket. Wezire Derve ye kevn e Yekitiya Sovyete Eduard Şe vardnadze bfı seroke Gurcistane li hember mileren din siyasetek bi kin fı nefret ajot. Seroke dewleta Rusya Sipi, Aleksander Lukasjenko di dema Sovyete de berpirsiyare kolhozeke bu. Pişti jiorterabfına sistema Sovyete bfı serokdewlate Rfısya Spi. Lukasenka li hemher heza Amerikaye dixwaze Sovyete ji nuh ve ava bike. N erine Lukasenko di derheqe demokrasiye de wiha ye; " Almanyaya Hitler nişani me da ku di idarekirina civate de dfızan çiqasi pewist e. Ev ji ancax dikane ji ali serokeki xurt de be bi ci anin fı bi vi hawi ancax kare welateki ji krize derxe." Li welaten Balkan ji komunist u generalen kevn, nuha li hemher millet fı aqaliyeten din siyaseten nijadperest, nasyonalist dajon. W ek rninak, meriv dikane Milosoviçe Yugoslavyaye fı Franjo Tudjmane Xirwatistane nişan bide. Seroke Xirwatistane kornuniste kevn Franjo Tndjman di derheqe qetilkirina Yahudiyan de weba dibeje; "Yahudi ji milleren din zedetir ji Hitler eziyet neditin. Eziyeta fı qetliama ku li Yahfıdiyan bat kirin, wan bi xwe ani sere xwe. Yahudiyan nefreta li hemberi xwe geş kirin, çirnki wan dine xwe ye tayberi u adeten xwe yen milli diparas- Kornuniste peşandineke ku i hatina Partiya Refalıi li ser hukim di navbera Kemalist fı islamistan de nakokiyen mezin derdikevin. Ku meriv Kurdan ji wek grubeke cuda le van herdu fenomenan zede bike ev herse fenomen herroj rojeva Tirkiyeye tayin dikin. İslarnist Cı Kurd di cepheyen cuda de li hemher ve sisrama heyi ya ku li ser bingeha Kemalizme ava buye, derdikevin. Partiyen mfıxalefete yen CHP Cı DSP ku li ser bingeba Kemalizme hatine ava kirin fı ANAP di bin siya Erkani Herb de siyasete dikin li gora wan rejima cumhfuiyete di xetere de ye. Partiya baske din ya koalisyone DYP-e ji hemfı bene xwe xistiye deste seroka xwe Tansu Çillere. Çiller ji ji bo berjewendi- -Gelo komunist reng guhartln? rd Kemalistan ü helwesta Kurdan tin." l lomunisten Tlrkan, çi di diroke de u çi ji iro, wan tim ftu tim bi perspektiveke şovenist fı nijadperesti li mesela Kurd nehirin. Wexta Kurd di perspektiveke milli de rnafen xwe yen netewi dixwazin, ji ali komunisten Tirk ve tim mohra nastonalistiye li wan dikeve. Komeleya Sermiyandare Tirkan(TIJSIAD) di derheqe pirsa Kurd Cı demokrasiye de li Tirkiyeye raporek arnade kir. Di rapore de te pfşniyarkirin ku dive Kurd kanibin bi zimane xwe bixwinin fı partiyen xwe ava bikin. Hin çepen Tirk, li hemher ve rapore derketin u gotin ev rapor kare imperyalizme ye. Bere ji komunist tevgera Kurdan wek perçeki imperyalizme diditin. Ma qey çeliken maran bejalır dibin? Le mixabin, hin Kurd rastiya xwe nabinin fı dev ji komfınisren Tirkan bernadin u te..ı dixwazin bi wan re cebhe ava bikin. Gelo çima komunist siyaseteke nijadperest u nasyonalist dimeşinin? Ma tekiliya nasyonalsosyalizme bi komunizme re heye? Ma ka komunist enternasyonalist bün u ji bo wekheviye, mafe hemfı insanan u Inilletan tekoşin di dan? Pewist e ku analizeke siyasi bere çekirin.! • 5 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 A Dewleta lrani him bi huqüqi ü him ji di wijdani gel de tawanbar e! rg d. o we ji balyozen xwe ji bone şewre ji İrane vekişandin." Rejima İrane dixwaze li diji 24 şirke ten Almanyayil ku di Şere Xelice de çeken kimyayi firotibiın Iraqe, dawa veke il wan bi huqilqi mahkfım bike. Di rojen peşiya me de, de her tişt derkevin hole; ya de Almanya li ser şopa Amerikaye here il İrane wek dewleteke terorist nişan bide il tokiliyen xwe je qut bike yan ji de beje "dadgehen me serbixwe nin" em disa 'dost&' hev in! Bilyer çawa qewlmi bill Ji bo ku beşdare Kongreya Sosyalist Enternasyonal bibin Sekretere Gişti ye PDK-İrane Dr. Şerefkendi, tevi heyeteke partiye xwe di ilona 1992'an de hatibirn Berline. Pişti beşdarbima kongreye, heyeta PDK-İrane di 17-e ilone de li BerIine li restofanta "Mykonos" bi mfıxale feta İrane re hevditinek kiribiln Cı di dema hevditine de ji aliye qatilen İrane ve hatibün gulebarankirin u Dr. Sadiq Şe refkendi Cı hepirsiyare Partiye ye Ewrfı paye Fettah Abdulla, herpirsiyare Partiye ye Almanyaye Humeyan Ardelan il tercfımane wan Nüri Dehkurdi hatibiın kuştin. Ji her ku ev bilyer di restoranta Yfınaniyan a "Mykonos" de qewirni bfı, bilyer wek "Doza Mykonos" hat binavkirin. Li ser biryara dadgeha Beriine dewleta İrane bi tevayi xelke xwe li hemher Al- manyaye seferber kir, bi rojan li hemher Balyozxaneya Alınanyaye ya Tahrane meş ft xwepeşandin orgaıllze kirin, ve biryara Almanyaye "mahkfun" kirin. Seroke dini ye lrane Ali Hamaney peşengiya meş Cı mitingan kir. İran ji bo ku dewleten Ewrüpayiyan bitirsine tatbiqateke mezin yen leşkeriye bi atınanca erişi li dar xist. 200.000 leşkeren reşayf, hawayi fı bahre beşdaren tatbiqate bCın. Kurd bii deng man! Li gel ku pirsa Kurdi di peymanen navneteweyi de hin nebilye pirseke huqilqi gele Kurd U rCxistinen we yen sivil, demokratik il siyasi di vi wari de nikarbiln aksiyoneke berbiçav li dar bixin. Le wexta biryara dadgeha Beriine ji raya gişti re eşkere bü, ew karibCın li Almanyaye xwenişandaneke li dar bixistana; ew heza ku ji bo herjewendiyen partiya xwe bi 1O bezaran derdixst kolan ü stadyilman ya ew ji ber tekiliyen xwe yen bi dewleta kolanyalist ku ji aliye dagehe ve dihat ithamkirin ve, ya ji ji her nezani fı nekamilbilna şufıra neteweyi be deng man, di şüna wan de müxalefeta İrane ü di seri de ji aligiren rexiseina "Mucahiden Xelk" li Beriine li ber mahkemeye bi mitingeke piştgiriya biryara dadgehe kirin. .a r gişti re eşkere kir. Dadgeha Beriine li ser ve büyara "Mykonos"e bi teferüat rawestiyabii; pişti 24 7 celseyan, bi gelek lekolin ü legerinan ü bi ifadeyen 176 kesan gihaştibU we baweriye ku di kuştina Sekretere Giştf ye Partiya Demokrat a Kurdistan-İrane Dr. Sadiq Şerefken di(Dr. Said) il hepirsiyare Partiye ye Ewrfıpaye Fettah Abdulla, berpirsiyare Partiye ye Almanyaye Humeyan Ardelan il tercfımane wan N il ri Dehkurdi de tiliya dewleta İrane heye il ji aliye ve dewlete ve ev kes hatine kuştin. Ji bo we ji dadgeh cezayen giran dan wan kesen ku beşdari ve qatlime biıne; Kazim Derabi fı Abbas Rhajel(ku esle wi Lubnani ye) bi ceza yen muhebede, Yusfıf AnUn (ew ji ji Lubnane ye)ll sal fı Muhamed Atris ji 5 sal ü 3 meh cezayen hefse xwarin. "Ji ber ku pirsa Kurdi di peymanen navneteweyi de hin nebilye pirseke huqilqi gele Kurd il rexistinen we yen sivıl, demokratik il siyasi di ware ve birayare de aksiyoneke berblçav nlkarbiln li dar bixin. Le ev biryar ji bo gele Kurd il tilkoşina we ya adli blryareke diroki ye. Kurd di· ve encamen we di karilbaren xwe yen diplomasiye il propagandaye de baş bi kar binin il je sild werbigrin." ur • Biryara adil Tekiliyen abori yen Almanyaye bi dewleta !rane re gelek xurt bfın fı dadgeh bi hesani karibü ve büyare bincil bikira. Ji aliye din Dadgeha Beriine li ser bCıyareke wilo radiwestiya ku xwediye we büyare li cihane be dost Cı be kes biın ü dezgehen we yen xurt fı diplamarık il Iabiyen we yen bikerhati tunebün. Le disa ji dadgeh hernil riskan da ber çave xwe fı biryara xwe ya adil ü bi adelet stend il dewleta İrane bi huqilqi malıklım kir. Bi vi hawayi bi huqilqi ji ispat bil ku dewleta İrane, dewleteke terorist e, li hemher muxalefeta xwe şid det ü cebire bi kar tine. Rejima islami ya İrane bi kirinen xwe di wijdane gele Kurd fı Farisan de tawanbar bü fı ev tawanbariya we edi bi huqCıqi ji hat erekirin. Helbet ev biryar ji bo gele Kurd il tekoşina we ya adil biryareke diroki ye. Kurd dive encamen ve biryare di karü· baren xwe yen diplomasiye Cı propagandaye de bi kar binin il je süd werbigrin. Gele Kurd ü rexiseinen we yen sivil, demokratik il siyasi bi biryara dadgeha Almanyaye kefxweşiyen xwe anin zimen il daxwaz ji hukfımeta Avusturyaye kirin ku, ew ji di derheqe qatilen Dr. Qasirnlo de dawa ku vekirine dawi bi'nin. Wek te zanin Dr. A. Qasimlo bere Şerefkendi Sekretere Partiya Demokrat a Kurdistana İrane bü ü di dema hevdtineke bi herbirsiyaren hukfımeta İrane re dikirdi 13'e Tebaxa 1989-an de ew ji ji aliye ajanen İrane ve li Avusturyaye hatibCı kuştİn Cı qatilen wi nehatibiln girtin. va k Bilind a Beriine Frithjof Kubsch di 10-e Nisan a 1997-an de biryara diroki ya doza "Mykonos" ji raya si S erokdadmende Dadgeha Eyaleta ftadgeha Bilinci a Eyaleta Beriine di llıdianeıneya xwe de weha dibeje; w "Serkaniya derketina ve bfıyarC fı tCkiliye we bi şoreşa İslami ya İrane ve giredayi ye. Pişti şoreşa İslami hezen mfıxa lefete Cı hezen ku Kurdan temsil dikitin hemü biln ilegal il di derheqe serok ü berbirsiyaren wan ku otooorniye dipa- w rastİn de tatbiqat hatin vekirin. Ew mec- w bur man ku derkevin derveyi welec. Le ji bo ku dewleta İrane wan ji orte rake, ew li derveyi welet ji ji aliye istixbarata İran& ve hatin taqibkirin." Di tespita delilan de Dadgeha Bilind a Eyaleta Beriine şemaya operasyonen ku li derveyi welet li hember müxalefeta İrane hatine kirin, de nci st her ça van. Li gor dadgehe; "Ev oprarasyon li İrane ji aliye komiteyeke tayben hatiye organizekirio Cı bi deste balyozxaneya we ya Bonne hatiye tetbiqkirin; ev korniteya tayben ji Serokdewlete İrane, ji Seroke lstixbarata lrane VEVAK. ji Wezire Karfıbare Derve ye İrane, ji Wezareta Parasıina lrane ü ji Seroke aıni ye İrane pek te." Şere diplomasiye Pişti biryara dadgehe, hukfımeta Almanya ye daxwaz kir ku Balyoze Balyozxaneya İrane ye Bone Musawi 4 personelen din yen sefarete terka Almanyayil bikin. Rejima İran ji bi awayeki diplomatik sefire Almanya ye Tahrane ji İrane "qewitand". Li ser daxwaza hukfımeta Almanyaye hukfımeren dewleten Yekitiya Ewrfıpaye; "Tekiliyen xwe yen bi İra ne re, di her çav re derbas kirin il ji bo D<ıdglrl D<ıdgeha Frankfflnl yl Almanyayi çend meh berl di dozeke de gatlbfı ku, erolnin ku li ser riyen Tirkiyeye re derbas dibin, di firotlna wan de riliya seroka Partiya DYP-i Cı Wezira Karflbarl Derveya Tirkiyeyı! Tansü ÇillerıT heye (karflmtar. Mfısa Kan) 6 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 Stalin, buxrana Şoreşe ü hilweşiyana komara Kurdistane ü ya Azarbeycane w w w baycane re, ku nUnerin Komara Kurdis- rg rd .o ak u 3- Xeraklrlna Du Komaran: Her weki di peş de hat behskirin, we çaxe, di desrpeka meha havine ye yekem de, tevgera karkeran di İrane de teqiya. Qewwam, ji bo ku peşiya pele n şoreşe bigre, paş de vekişiya ku heta di firseteke din de kes bi destan keve u derbeke le xe. Beri kincen azadixwazi fı demokrasiye li xwe kir. Qanfına kar, ku heta dereceyeko li gor qazanca karkeran bu da xuyakirin, ji xwedanmulkan re got ku, dive ji sed115 hasilata xwe bidin cotkaran (ev tene goıin bii fı keseki bersiva wi ji neda). Dexta ser Partiya TIJDEH ii rexisıi nen peşkevtixwaz kern kir u eriş bir ser binek kes u rojnameyen eniya darbeye ii hetta di destpeka meha tebaxe de se endamen Parıiya TIJDEH kist nav kabineya xwe u du kesen ji liberan ji bfın wezire adiiye u ye kar. tdi Partiya TIJDEH di nihayeta xwe ya desthilata rexisıini fı siyasi de bii.(38) U Partiya TIJDEH, ji delva meşandina siyaseteke şoreşgeri, li ser we riye dimeşi ya ku Stalin di nameya xwe de wek tewsiye ji Pişeweri re nivisandibil. Partiye dixwest bi pişıgiriya Qewwam de, we"demokrasiya kem u kurt" bipareze ku bi çfına Riza Şah pekhaıibu. Di xeta partiye de, pişti ternambfına Şere Cihane, erke beri giring ew bi'ı ku careke din agire şer neye vexistin. Madem wiha bii, diviyabfı xebat ji bo "aştiya cihanC" fı "parastina Yekitiya Sovyete" weki bingebe aşti ii sosyalizme bihata kirin. Di we xete de, desthildana li hembere leşkere (arteş) Şahinşahi, di İran i'ı cihane de aşti xist nava ıirse, çunki murnkun bu ku Ingiliz u Amerika ji tekel bibin ii şerek di navbera wan u Yekitiya Sovyete de dest pe bike. Di ve nerine de, xebat kirin fı şoreş weki çikandina çavkaniya şer dihate ditin. Di demeke de ku Partiya TIJDEH di muddete wan deh hefteyen beşdari di destmlata dewlete de, ji bo telandina herekete karkeran gelek hewil da (ji bo ku destmlata xwe u ya dewleta merkezi bipareze). Qewwam mijfıli giredana pilanan li diji Partiya TilD EH u herdu komaran bii. Di dawiya meha ilone de, eşi reta Xuzistane, fars fı navçeyen din en başfire İrane tekelhevi xistin nava welet, doza xwedmuxtariyeke weki ya Azerbaycane kirin. Qewwam tekelheviya eşi- .a 2)Tiyatroya Diplomasi ya Sovyet&: Qewwam, di 17-ye sibata 1946-an de careka din bu serokwezir u roja din bi !ez ber bi Moskovaye ve ket re u bi Stalin fı karbidesten din en Sovyete re dest bi muzakereyan kir. Di 4-e nisane de Qewwam fı Sadçikof (sefire Sovyeteye İrane) peyrnannameyek imza kirin, ku ev xalen han te de bun: "1.Beşen Leşkere Sor ji tarixa 24-e adara 1946-an pe ve, de di muddete meh u nive de bi ternami erde İrane terk bikin. 2. Lihevhatina damezirandina şirketa tekel a petrola Iran u Sovyete u mercen we, ji tarixa 24e adare heta ternambUna we, di muddete heft mehan de ji bo tesdiqkirine de ji bo Medisa 15-an be pôş niyarkirine. 3. Ji bo ku Azerbaycan amireke huuduri ya İrane ye, li gor qanuna mewcild u bi ruhe xerxwaziya muqabili xelke Azerbaycan<:, di navbera dewlet fı xelke Azerbaycane de de tertibeke hemini ji bo islahate be danin"(35). Ev lihevhatina han, riya erişa dewlete a ser Azerbaycan fı Kurdistane xweş kir. Eşkere ye ku diviya bil Leşkere Sor her ji İrane derkeve. Dewleta sosyalist ku xwe nunere çina karker dihesibine, mafe we nine welateki dagir bike. u, li gor we lihevhatine u li hembere "qanfına mewcud" damezirandina şirketa petrole pewisti bi tesdiqkirina meclise bu; ji bo pekanina meclise diviyabu helbijarıin çebuya; ji bo helbijarıine ji dibii Azerbaycan u Kurdistan di bin kontrola dewleıe de be ji bo ku kontrola dewlete hebe, dive leşker çavderiya helbijarıine bike fı ji bo ve mebeste ji diviyabfı leşker vegere Azerbaycan u Kurdistane. Beşe dawiye ye Leşkere Sor, di 9-<: meha gulane de, rojeke pişti nivisandina nameya Stalin, ji İrane derket. Dewleta İra ne ku ji bo derketina Leşkere Sor bi handana Amerika u Ingilistane şikayet li Şu raya Emniyete ya Neteweyen Yekgirıi kiri bu, şikayeta xwe paş de girt, le Amerika ii Ingilistane dest ji ser hilnedan u Şu raya Emtuyete naçar kirin ku şikayete di nava destilra kare xwe de bigre(36). Ji bo cibicikirina xala sisiyan a lihevhatine, gotiibejen dewlete bi nfıneren Azer- retan kir bahane fı guheri. Di nive meha Roja 17-an, ew zabiten ku mamosteye çiriya peşin de weziren TIJDEHi ji kabi- Koleja Eskeri (Danişkedeyi Efseri) ya neye hatin derxistin fi ew wostaderen Tehrane biin ii niha bi hezen Fedayiyan (waliyen) ku terefdaren TIJDEH bfın, ra- re di nav peymaneke de bfın, bi wasiteya kirin u daxwazen eşiretan hatin qebulki- Radyoya Tebrize bangek ji bo esker fı rin. Çend hefte şfın de dest bi bedengkiri- zabiten nava leşker belav kirin ii goıin: na Partiya TIJDEH hat kirin i'ı yekitiya "Beşdare wememuriye ta be yom nebin ... karkeran fı rojnameyen azactixwaz yen Ve ji bizanİn ku serkeftina hezen erişker çep; di eyni wexte de li çend ustanan ida- ji bo Azerbaycane ji xew fı xeyaleke pe reya eskeri hat damezirandin. Çend us- ve ne tiştek e. Hfın baş dizanİn ku çek bi tanderen diji komunizme danin ser kar ii çi awayi be bila bibe, ya ku wi bikar tine, ragihandinan ku helbijartin di meha ka- deste beşer e. Li Azerbaycane ew dest genfına peşı de dest pe bike u di penc rojan lek bi hezen in". Korniteya Eskeri ya de -heta 7-e kanuna peşi 1946 (16ye aze- Tebrize, hedi hedi destfira arnadebfına re)- dive ternam be ii leşker ji bo çavderi- şer dida fı çek u benzina firokan a ji bo ya helbijarıine de be çaneline Azerbaycan firokexaneya eskeri ji Mlyane dianin. il Kurdistane(39). Hezen Azerbaycan<! ber bi navçeya çiyaLi gor lihevhatina dewlete fı ya Azer- yi ya Qaflankuh bi re keıin u heta hezen baycane, qerar ew bfı ku hukumeta Teb- parrizani ji bi kar kirin. Roja 19-an şer li rıze Zincarre bide deste dewlete u dewlet Mlyane dest pe kir. Cebheya başiir, ji xaji Serdeşt i'ı Tikab bide deste hukumeta filbiina fermandere hezeke nu, tfışi şikes Azerbaycane. Roja 22-ye çiriya paşin tine bu u paş de vekişiya. U di cebheya (yeke sermaweze/azer) derna ku hezen bakur de erişkeran wr dane u ber bi Firqeye ji Zincarre derketin, leşker eriş Zincarre ve bi peş ketin. Griibek partizan ani ser u dest bi kuştina hezen terefdaren · j1 gihişt navbera Zincan u Tahistan u piFirqeye ii cotkaran kirin. Qewwam, 1-e ra treneya Qerebulaxe xera kirin(42). kanfına pôşi (lüe mehe) bi Azerbaycan<' lzzete Silernan Bege Derqeleyi ku we da ragihandin ku ji bo çavderiya helbi- çaxe li Tebrize buye, van bfıyeran wiha jartine de leşker di ser Zincarre re bi re neqil dike: keve. Eyni roje hezen fedayi erişi leşkere "Em gr{tbek xwendevanen kurd li ku li Xelxal Cı Herewabad bil kirin ii ew Tebrize bun u me di Fakulteya Siyasi de dixwend. Di we faku/teyil de niizlkl 15 şikandin fı Pişeweri got ku de Azerbayxwendevanen kurd hebUn, ku ji Kurd/scan dest hilde(40). Pişeweri hem bi goıin fı hem ji bi pratana xware hatibun. Em li ser daxwaza tik dixwest hezen fedayi dest hilde u we- Berzaniye rehmeti qebUI kiribUn. ki derna şoreşa meşrutiyeti, Tehran big"Me hergav his bi we yeke dikir ku rin fı azad bikin. Roja 11-ye sermaweze, çiin u hatina karb/desten Azerbaycanii a rojnameya Azerbaycane xeberen Firqeye Tehrane heye, bi hukumeta Qewwam nivisandin ku wiha digotin: "Mirina bi EI-Seltene re rUdinen u gotubejan dikin ... şeref ji jiyana koleti u bi meynet baştir Di meha çirya peşin a sala 1946-an de e". Roja 12-an, rojnameyan ragihandin guhertinek di hernameya fakulteya me ku ve care de bi careke li hemberi dagir- de hat kirin u di hefteye de du roj dibU keran hisekinin ii goıina xelke Azerbay- em hine bikaranina çekan bin. Em percanC ya dawiye ev e: "Mirin heye, le ve- werde dikirin u nave re di fakulteye de gera bin deste dewlete tune". Pişeweri di civin çCdikirin u behsa şert u mercen m1t1ngeke mezin de a li Tebrize wiha di- Azerbaycane dikirin u herroj hez ji Qefgot: "Hukumeta Tehrane hukumeteke lankuhe dişandin hembere leşkere Şahin qatil u perput e; em e ve hukumeti ii orte şahiya 1rane. Di desıpiika meha kanuna rakin u hukumeteke milli di ciye we de peşin a 1946-an de, heyetek ji bo guftudeynin .. Dipnin e li hembere gele me biş goye li Tehranii bu, diyar bu li ser we yeke. Bila ii bira we neçe Settarxan bi çend ke li hev kiribUn, ku leşkere Şah bi nave kesan ve serhilda. Le em ji bo parasıina helbijartine vegere Azerbaycane u pişt re azadiye xwediye hezeke qehreman u re- kar u baren idari bikeve deste azerbaycaxistineke fireh in", wan rojan xelke niyan. Azerbaycan[! roje bi dehan name ji Teb"Em ew kesen di fa kulteye de bUn, seri rizii re dişand/n u amadebiina xwe ya ji li me gej biibii u me nedizani ka em e çi bo desthildane didan xuyakirin. ]i bi/i bikin. Xwendevanen ku xelkii Tebrize hiiza bi rekUpeki ya Fedayf u qizilbaşan, bun, çiibUn ma/en xwe. Grflbek mamoshf!za parılıani ya Babek hatibU damezi- teyen me hatin ba me, kureki xort i bi randin"(41). rek u pek bi wan re bU, navii wi Mehere Dewlete, ji bo ku li navçeyen din peşi (Mihemmed) Birya u seroke sendikaya ya şoreşe bigre, li çend bajaren bakure karkeran bU. Gotareke ge/ek bi hemaset Geylan u Mazenderan hukumeta eskeri ji me re kir, diir direj behs kir ku heyeta darnezirand u leşker roja 16-an (7e ka- Tehrane xiyanet kiriye u tirsoneki daye nfına peşi) ber bi Mlyane bi re ket. Pişe n'işanda. Em dest ji komara xwe bernaweri biryarek ji bo hemii azadixwazan din u dive em hemu bibin eskere parasıi da u got: "Em e erişen kevneperestiyii na komara xwe. Li ser ve, herkesi jii re bişkinin u sofreya wan rapeçin u bidin çepikan le dan u Mehere gotina xwe bi vi hev. Neteweye lrane bi quweıa deste fe- awayi domand: Niha ge/ek ciyen din ji dayiyen me yen qehreman de zinciren hene ku ez biçim, sibe li filan ciyi amakoletiya xwe biqetinin... Em ii to/ vekin u de bin em e heta nefesa xwe ya dawiye de ev tola han xwinavi u bii rehm be. De dijitiye bikin. Em miziki 30 xwendevan ev to/ek wisan be ku li ser destan ben ni- bun, ku di fakulteye de mabUn. Nema visandin u insanin bi şeref pe şad bin". ku roja din sibe em çiin sendikaya karke- rs iv DR. EMiR HESENPÜR tane ji te de bfın, dest pe kir u pişti du ci· vin u gotfıbejan, di tarixa 13.06.1946-an de, ev lihevhatina han a di navbera hukumeta Qewwam u Azerbaycane de, ji aliye Muzaffer Fırfız u Pişeweri hat imzakirin. Ev peyman binek daxwazen Azerbaycan ii Kurdistane di çarçeveya otonorniyeke ser u guh jekiri de qebfıl kiribfın, le re dida dewleta merkezi ku desthilata xwe di nava herdu koroaran de damezirine. Sefire Sovyete ye Tehrane beşdare gotfıbejan dibfı U navberi dikir fı nUneren Azerbaycane han dida ku bi dewlete re li hev bikin. Pişti imzakirina peymane Pişe weri got, eger em bi riya ve lihevhatina han negihljin armancen xwe "tu çara me tuue em e çek bilgirin ii di riya şer re em e bigihin armancen xwe".(37). -2- u e • 7 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 ni wi! biriiski! de, daxwaz ji Qewwam kirin ku destUra leşker bide ku dest ji dijmintl ii şer berde. U ne Şah u ne ji Qewwam, yeke ji wan ji bersiva vi! briiske nedan u leşker, bi sehkirina çekdanina hezen Fedayl, ji nişka ve biin şer; kuştin, qetllam U destdirBjiya xwe doman- din(45). Li gor gotina sefire Amerikaye, ku bi agahdare erişa leş ker bu, "bema- temarıü meya eskeri ya dewleta !ranii beri! ew bu ku tene Miyane bistlnin. Eger tişteki wiha kiribiya, bemarneya iraniyan ew bU ku sebir bikin ii bizanin ka dii çi biqewime. Hilweşandina ge/ek ji nişka ve ya tevgera Tebrizii, bi eşkere ji bo Qewwam, Şah u hemii kesen din surprizeke mezin bii... "(50) ame ii briiskiln ku sefire Amerl- N kaye ye Tehran, Moskova, Paris fı ciyen din, ku ji dewleta Emerikaye re şandine, hewleke gelek zede hatiye dan ku sebebe hilweşandina du koruaran fı piştevaıünekirina dewleta Savyere tehlil bikin. Li gor dewleta Fransaye, Moskova bi Qewwam re li hev kiriye ku meclis peymana petrola bakur tesdiq bike u Sovyet ji dev ji piştevaniya Azerbaycane berde. Allen, di brfıska xwe ya 23-ye kanuna peşin de işareti nerina Fransaye kiriye u nivisandiye ku, hem li gor Şah u hem ji li gori Qewwam, wisan bfı ku Sovyet bi awaki gelek xurt alikariya Azerbaycane bike. Sefir, gotinen xwe didomine fı wiha dinivise: "Li gor wan bel- .a Li Mahabade, di 5-e kanfına peşin de civineke ji deh kesan pekhati, ku Pişewa, Seyfi Qazi fı Sedri Qazi te de bfın, biryara desthilnedane dan. Roja dawiye, ku xelke bajer ji bo biryardana desthildane berhev btm, biryara Pişewa fı Sedri Qaz1 berxwedana li diji hezen dewlete bu, le aşbetaliya Firqeye fı xerabuna ji nişka ve ya Hukumeta Tebrlze, roleke mezin li ser guherandina rewşa siyasi ya Kurdistane kir(46). Li Kurdistane biryara destmldane bu "xwe dayina dest". "Rafa 268 ser- "Di slyaseta Amerika ya parasıina yekperçetiya axa lrane de qet xumam nebiiye, le Iran ji divii weki Amerikayii di we meseleye de şe/ger be. Qewwam ji sefir re got ku li ser we ge/ek rikoyi ye ku di! heta deh rojan Zincane bigre, eger pewist be de şer ji bike. Se(ıre Amerikaye ji ke(xweşiya xwe te da diyar kirin. ]i Qewwam re got, girtina Zincane bes e, Iii bi kimasi destpi!kek e. Qewwam je re got, mebest ew e ku gav gav ber bi piiş de biçe"(49). w maweza 1325 (1946)an, leşker bi sernberiya Şahinşahi, tam pişti saleke kişiya na alaya Kurdistan(! bajare Mahabade girt"(47) w 4) Azerbaycan: Ji Sewiriziw Heta Stalingrada Rojava. Buyera hilweşina ji nişka ve ya herdu komaran, ku ji arıüye keseki nedihat hevi kirin, keseki -ne dost ne dijmin- bawer nekir fı ji ber ve di vi wari de tehlilek nedihat kirin. Heta çar meh pişti derketina Leşkere Sor ji İrane, qet heviyek dewleta Ingilistane tunebfı ku ev herdu hukumet hilweşin. Allen sefire Amerikaye ye İra ne, di biruskek a ji Wezire Derve ye Emerikaye re (28e ilona 1946an) wiha nivisandiye: e "Hinek nişanen firehtir wisan didin xuyakirin ku Ingiliz weki alternatifek li hemberi damandina rewşa iro cihebiina Azerbaycan!! ji lrane dikin, ku ew (ingiliz) ditirsin bibe sebebe we yeki! ku beşe ke ziidetir we/at bikeve nav navçeya (ni- "Sovyet, ji ber berjewendiyen xwe yen hunduri yen Komaren Sosyalist yen Yekltiya Sovyetii, ji ber problema firehtir a siyaseta derve ya (Sovyet) ya li hembere Ewrupaye, ji tirsa rexne ii lomeyi!n Şiira ya Emniyeti! il bir u rayi!n cihane, yan ji ji ber hemü van sebeban bi hev re, hezen çekdar neşandin Azerbaycane, ji ber we yeki! bii ku rejima Azerbaycane ge/ek zii hilweşiya. "(53) Eger dijminen azadiya Azerbaycan fı Kurdistane bi vi awayi ecebmayi mabfın, ji ber hilweşina herdu komaran, terefdaren rizgariye ji, ku ji hezen gel agahdar bfın, sed car ji wan zedetir tuşi sergejiye bfın. Mamoste Hemin, ku tekaşereki Hukumeta Kurdistane bu, di sala 1973- an de wiha nivisandiye: "Hukumeta Azerbaycan ji ya Kurdistane mezintir, bi heztir, dewlemendtir fı terçektir bfı... Azerbaycan, bi we dewlemendi, terçeki, leşkere bi rekfıpeki, perwerdekiri fı fermanderen zana ve, ji bo çi bi wi awayi zfı teslim bu? Pişeweri, z1rek, şoreşger, miroveki xwedi tecrube, m&xas u seroke Azerbaycane hemfı bfı, çima wisan bi \ez baz da? Ev ew pirs in ku heta niha keseki bi temami bersiva wan nedaye fı ez ji nikarim bidim. U ez erıün im ku eger fedayiyan dest hildabuyan fı Firqeye dijiti kiribfıya, ne tene pe leşkere belawela fı ji halketi ye Tehrane li Tebrize nediket, hemfı ew qetliam ji nedikir u belko de bieşiya fı ne mumkfın bu ku ne di seransere İra ne u ne ji di Rojhilta Navin de niffiza emperyalizme ev qas qahim bi be ... Rast e, Kurdistan pişti girtina Azerbaycane fı dev ji berdana we peymana bi hez, ji hemfı milan ve ket bin ablukaye, rast e, beşek ji eşiretan guhe xwe ji silave geyen ku li ber dest in, em dikarin bejin ku karbidesten Sovyeti! di destpiikii de meseleye bi temami xerab meşandin. Ew alikariyen di saliin bori de dan rejima Azerbaycan!!, heta dereceyek rezi/ane bU ii çene/edaneke zi!de kirin. Wan, azerbaycan/yan mecbUr kirin ku bi qimeteke zede genim, ceh, eşya u pewistlyen din bistlnin. Di muqabile vii de miqtareke berçav tivi>tgen otomatik, fişek u eşyayen sivik dan wan. Qet çeki!n giran di nav de tunebUn. Serokkonsolose Savyere ye Tebrlzi! di ciyii riinlşandana rejima Azerbaycan< de, beyi lemaviitin, kontrola re girtibfın D) DU XET 0 DU ÇARENIV•S Nameya Stalin çi ronaye dixe ser problema herdu komaran? Ji bo çi Azerbaycan teslim bfı? Ji bo çi Pişeweri baz da? Ji bo çi Kurdistane dest hilneda? Hem penci sal beri niha kifş bfı u hem ji iro zelal e ku sebebe hilweşandina du koruaran ne bi xurtbfına dijmin bii. Rewima Şahinşa· hi li gel ve ji, hilweşina herdu kornatan bi xwe ve giredaye ku buhrana siyasi ewqas kfır bu ku nedikari deschilata xwe xurt bike. Li gel ve ji, Amerikaye ji sala 1942-an şfın de bemarneya hôzkirina leş kere Şahinşahi da domandin, Şah ji tirsa seribildana xelke fı ji bo parasıina ruhe xwe, tae u texte xwe berda fı di tebaxa sala 1953-an de bazda çfı Bexdaye fı li wir ji nesekini, baz da İtalya ye. Giringiya ve bfıyere di ve de ye l<u, serokanya rejima paşayeti, di ekse netina Stalin, beyi rd .o rg ji ber çav wenda bfı fı Tebrize bi radyo fı brfıskan hedi hedi destfıra paşvekeşana hezen fedayi dida. Roja 20an Birya fı Cawid di rıütinge de dan xuyakirin ku Firqe bi vegera leşker razi ye. Roja 21-an Cawid fı Şabfısteri (ji revebiren deste raste ye Firqeye) brfıskek ji Qewwam fı Şah re şandin fı te de nivisandin ku "iro bi alikariya axaye Şabfıs teri me karibfı em axaye Pişawerl fı hevfikren wi razi bikin ku dev ji dijmintiya dewlete berdin fı ew mebest ji bi xizmeta axaye Seyfi Qazi hat ragihandin." Di ey- Di belgeyen neheni yen we deme de, wisan dixuye ku qasek şfın de Amerika, Qewwam fı Şah han dicle ku bi piştgiriya Amerikayil erişô Azerbaycane bikin. Dewlet fı leşkere şeperze, penc meh pişti deketina Leşkere Sor ji lrane he ne xwediye raqeta şer nebu. Allen di brfıska 8-e çirya pi;şi de ji Wez1re Derve ye Amerikaye re nivisandiye ku di hevfıdu dirina wi ya bi Qewwam a we roje de, je re gotlye ku: 23ye kanfına pôşi de wiha nivisand.i'ye: ak u Pişeweri w • ku Qewwam destura i!rlşe ji bo Azerbaycane derxist, berpirslyariin siyasi yen Sovyete bi resmi destur dan Pişewerl ku nabe hi!zen çekdar en Azerbaycan< li hemberi hezen dewleta merkezi dest hi/inin ii pi!şniyar kirin ku, tene çend kes ji revebiren Firqeyi! penayi! axa Savyere bikin. Plşewerl ge/ek bi tundl li dijl devieberdana ji desthilanlni! ii xwe dayina deste hezen dewleta merkezi bU, te ge/ek mixabin, ew rlya ku li ser meşıyabU di wan şert ii mercan de tu çareyek ji bi/i sertewandina li hemberi ve destUre pe ve nedida.. "(44) xwe bi awaki be şermi nlşan dide ii bi wi awayi Pişeweri ji piştivaniya urf ii adeti a berçav ku ji rafa yekem a rejima xwe de hebU, biipar dikir. "(51) Smith, Sefire Emerlkayi! yi! Sovyeıe, di briiska xwe ya 27-e kanuna pişiya ku ji wezire derve ye Amerikaye re şandiye, wiha dibeye: "Bila em wisan bihesibinin ku rejim (a Tebrlzii) xelke dilsar kiribU, he ji we ji ecebtir, Yekltiya Sovyet!! ya Komariin Sosyalist di wan ustanan de hezeke wisan riiknexistibii ku eger pfiwist be ziidetir ji azerbaycaniyen Sovyete (pi!khatiba), dest li hembere pişveçUn, ceribandin u tirsonekiyen lraniyan berdin, "(52) Alleni, di briiska iv ku bi çek dikirin, hatin belavkirin fı di ciye ku çek ji bo wan be dayin, ew kezen çekdar ji hatin jiçekkirin. Roja 20-an ji nişka ve bi careke ye desthilaıün bfı paş vekôşi fı xwe dayina dest. "Eyni ew roja (Uza) Sovyet!!. Wisan dixuyi! ku fikra wan ew e ku baştir e perçe seve a rizi fekin ku heta hemii sev nerize. Dema ku min do bi se(ıri! ingilizan re axift, wi got ku his bi we dike ku pewistiya sereki ew e, sinoreki yekcari di navbera komari!n Yekltiya Sovyete de biin danin. Ew hisa wi! yeke dike ku hewle berdewamiya hukumeta Tebrize ji bo Azerbaycan< beşe ke !rane bihesibine, bi waqi'iyete re li hev nake ii neticeya we rewşeke şimitoki (mushy) ya wisan e ku qet sinoreki roni di meydane de nine. Sovyeti dikarin nifUza xwe li ser Tehrani! bitlaminin u ber bi başur ve biçin. Wisan dixuye fikra wi ew e ku Tehran bi qet'i dest ji hukumeta Tebrize berde u hezeke eskeri ya bi bez li seranseri sinare fran-Azerbaycane be bicikirin .. "(48) rs ran, bajar ji seri heta bini va/a bUbU u hemu dikan, girti biin, li pi!şiya sendikeya karkeran li Kulana Sitarxan, neziki 300 kes wir bUn, kesen çekdar u be çek, hemii xelkii han didan ku berhev bibin ii çek ii cebirxane ji wan re bii ... "(43) U ew 300 kes fı bi bezaran kesen din şerkirin bi welaten derve re U tene bi ser· bildana xelke di şert fı mercen buhrane de le qewimi fı je derbaz bfı(58). Her wiha vegera Şah a bi derbeyek Amen"kaye fı siyaseta reformisı a Parrlya TUDEH, ew siyaseta ku gav bi gav di muddete duwanzdeh sal xebata gelen İrane de tfışi şi kestine bfı. Ukolina blıyer fı belgeyan eşkere dikin ku sebebe heri peşin e hilweşina du komaran ew bfı ku, Yekitiya Savyere fermana aşbetaliye dan revebiren Firqeya Demokrat fı Parrlya Demokrat, wan ji ew ferman cibici kir. Di we aşbetaliye de, sebebi! derve (siyaseta Sovyete) fı sebebe hunduri (qebulkirina aşbetaliye) wisan tekel bun ku ji hevfıdu nayen cihe kirin, ki bepirsiyar e? Kijan sebeb sereki ye? V&a ji ber ve ka em peşiye li sebebe derve binerin. Stalin, di nameya xwe de lome li Pişeweri dike fı je re dibeje ku nabe bi \ez here dive hedi hedi tebikoşe u bi "piştevaniya me'newi" ya dewleta Sov· yere piştsitir be. Pişrevaıüya me'newi ya dewleta sosyalist ku xwe "bingehe şoreşa cihane" heseb dikir çi bfı? Stalin eşkere dibeje ku eger Pişeweri u Azerbaycan bi jiri hereket bikin, bi piştivaıiiya Yekitiya Sovyete dikarin daxwazen xwe yen heri kem werbigrin. U ev piştivaniya me'newi ya dewleteke sosyalist nine. Stalin, belısa teoriya buhrane ya teoriya siyasi ya Lenin dike, le xaleke giring a we teoriye daıine mileki. Lenin gotibu ku, li gel we ji ku buhrana siyasi li Rfısyaye fı li welaten din en rojavaye zede bun, le şo reş gelek kem bfıne. di~ "]i ber çi wiha biiye? ]i ber we ku her hat kirin, rast e, xezineya Komare virrlvala bfı u hemfı ji bo tutfıne hatibfı dan u he nehatibu firotin u di arnbaran de mabfın, rast e, ji hemfı alikariyen derve hevi batibii birin, le ez li gor bir fı baweriya xwe di we qeneete de me ku, eger desı bildan çebfıbuya u tecrubeyen me yen şoreşgeri hebuna, diroka Komara Malıa bade bi wi awayi le nedihat."(54) Di bruskeke 17-ye kanfına peşi de, Allen dinivise ku Meclisa Şadi ku di 16-ye kanuna peşi de pekhat, "Şah, axaftineke rewşeke şoreşe nabe şoreş; şoreş di rewşeke wisan de serihildide ku ew guheriniin objekti(ı yi!n behsa wan hatin kirin Uçaveriya xerabiye ji wan (binere gotini!n Lenin en jore) bi guheriniin subjekti(ı re tekel bin, yani imkana çina şoreşger ji bo wi kare cemaweri şo reşgerl ewqas xurt bike ku bikarin hukumeta kevin bişkinin (yan jl ciyi! piyi!n wi! bileqinin), ew hukumeta ku qet, heta dema buhrani! de 'nakeve' /azim e ew be hi/weşandin "(59). Di wan salan de çend partiyen komunist U karker bi pe xeta sertewandine ne· ketin, le dijitiyeke wisan ji -di ware teori fı ideoloji de- li dij1 xeta reformist nekirin. W ek misal, Parrlya Komunista Çine, pişti ternambuna şere dije faşizme, xebata xwe domand u di sala 1949-an de bi Sefir, ev ji nivisandiye ku endamen ka- · serket. Di meha tebaxa sala 1946-an de, bineye fı karbidesten dewlete yen weki ew dema ku Parrlya TUDEH dixwest Sawezire şer, wezeri darayi (maliye), seroke lih Cihan! bipareze fı sefıre Sovyete riya bankaya milli, seroke mecrısa dawiye fı aşbetaliye xweş kiribfı, rojnamevaneke yen din, hedi hedi seri li sefarete didin, ji Ameriki Anna Lois Strang, ji seroke Parbo ku sipase Amerikaye bikin ku Azarbaycan da İrane."(57) Dfmıahilc r. :uı bi metih ii heta binek bi şermoki (55) behsa alikariya me kir. Hinek kesan gotin ku Azerbaycan 'Stalingrada demokrasiya rojava' ii 'hafi!n pelane li dijl destdirejiya Sovyete di seransere dine de ye. "(56) 8 ZINARSORAN lll- PROGRAM 0 DESTURA PDKT Damezrandina PDKTye, di tevgera neteweyi ya Kurdistana Bakur de, xwediye ciheki gelek giring u ıaybeti ye. Be ku em çalakl u xebaten "Civata Azadiya Kurd" u "XoybUn"e ji bir bikin; bi damezrandina PDKTye, tevgera neteweyi ya Kurdistan• Bakur pişti demeke dfu direj, gihaş tiye programeke siyasi' bixwe. Gava peşin fı rCxistineke ser- a giring ya birubawe- bi damezrandina PDKTye ketiye jiyane. Eger em bixawazin damezrandina PDKTye u programa we ya siyasi şirove bikin; dive em zahmetiyen ji destpekirine dihatin, şert il mercen we deme, tegihiş ıin il qonaxa ku şiyarbilna neteweyi gihaşıibilye, dfuçav nekin. Ne bi metodeki weha be, em e nikaribin bi awaki objektif giringi, ereni il kemasiyen bilyereke weha diroki ra ve bikin. Program il destilra PDKTye cihe cihe nebatiye arnade kirin. Bi pôşgotine il 7 peşin daxwaz U armancen Partiye ji hünandin fı prensiben r&xistine hatine diyar kirin, arınanca Partiye di nav sinoren "Misaqa Milli" de, bi riyeke "aşiti, demokrati, mirovani u komelayeti" bi- destxistin fı "naskirina mafen siyasi, alıo ri u kulturi yen neıeweye Kurd" bu. Beguman ji bo neıeweyeki bindest fı welaıeki koloni, ew daxwaz geleki mutewazi bfin. ı.e gava rnirov rewşa we deme ya Tirkiyeye fı Kurdistane dide ber çavan, bi nasmeya Kurdi, bi daxwazen neteweyi fı demokratik fı bi rexistineke serbixwe w w w ya Kurdi derketina qada xebaı fı tekoşi ne, gaveke geleki giring fı diroki bfı. Li gor ideayen hinek agahdariyen tayberi, berpirsiyaren PD KTye difikirin ku di peşeroje de, gava rewş fı merc bene stewandin, weke partiyek eşkere (i legal derkevin qada siyasi il bixebiıin. Loma ji, bi van daxwazen mutewazi ku li gor berpirsiyaren Partiye ji "mafen heri basit" biln, derdikevin qada xebate. Ji bo pekanina arınanca xwe, PDKTye di ware xebat fı tekoşine de, du alternatif daye pôşiya xwe. Di pôşgotine de hatiye diyar kirin ku Parti tekoşineke ku şere nav neteweyan pewist dike naxwaze. Armanca we millete Kurd ji weke millete cihane azad fı PEşGOTIN Millete Kurd, milleteke tarixi Cı kevn e. Ew xwehiye medeniyet Cı dewlet bO. Ev rastiya dirokı naye veşartin. Di jina milletan de dewren keti ü tari hene. Van dernan de carna millet hinda dibin, em di rupelen tarixa de wan milletan dibinin. Bindestiya milletan ne hindabüne, lewra hindabOn: Tarixa milli, Eziniya milli, Harsen milli Cı Zimane zikmaki birvekirine. Millete Kurd xwe hinda nekiriye Cı sitüne wl yen milli di dda ne. Lewra millete KURD DUl. Le bele ev jiyan ne jiyaneki sertiraz O azayiye. Kurd, iro bindest in. Heqqen mirovani Cı milli je hatine sitandin. Daxwaza me: Millete Kurd, wek milleren dHAN~ azad Cı serfı raz bi. Ji bona pekanina ARMANd: (PARTIYA DEMOORATA KURDISTANA TIRKIY~) hatiye danin. Xebaıa Partiye, rexeki AŞTI, Demoqrati, Mirovani OKomelayiti dimeşe. Parti, pa rastiye "Misaqa Milliye". Lewra Parti baweriye bi yekiti Obirayiti Cı hember'iya Kurd OTirk'a tine. Parti, alikare hemi milleren esir e. Parti yekiti Cı himberiya hemi milletan qebOidike. Hevketina Milletan de aşti dixwaze Cı baweriya Felsefi, DIN"ı ü fikri de, herkes aza ü serbest digre. Parti, bi "PEYMANA MILLffiN YEKBÜYI" ve, giredayiye. O bi her awayi xvvinmejiye (sümürgeyitiye) naxwaze ü red'dike. Parti li ale nizama HUQÜQi ye, le beledi gaspa heqqen insani Cı milli de, ber'rabün Oşüreşiye nişan dide. (Mohra Partiye; "P. D. KURDISTAN T. *E.S*") Madda: ı- Nave Partiye: "Partiya DeKurdistana Tirkiye". Madda: 2- Daxwaz Cı dozen PARTIY~: Parti, dixwaze li CumhCıriyeta Tirkiye"da, heqqen Siyasi, lqtisadi Cı lanyari (kültürel) ji millete Kurd' re bide naskirin. Madda: 3- Ji bo pekanina van şertan: a) Lazime di ANAYASA Tırkiye de, bi d bibe ku: "Dewleta Tırkiye'ye ji Kurd ü Tırk'a çebCıye Cı ev herdü MILLET di her awayi de wekhevin." b) Di Parlemana Tırkiye de, ligora nifüsa xwe Kurd tene temsil kirin Cı di HEY'ETA WEKiLA de d bistinin. c) TixCıben Kurdistana Tirkiye be kifşkirin ü di axa Kurdistane de tü mihacir neyen bi ci ki ri n. Naven g unda ü bajaren Kurdan neyen guhartin ü yen kü hatine guhartin ji, naven xweyen kevin bistinin. ç) Di heremen Kurdistane de, Wali, Sereken idari, Edli ü giş memur ji Kurdan çebin. Tor Cı adeten Kurdan di qanüna de bi cibibin. d) Di Kurdistana Tırkiye de, zare resmi bi Kureli bt e) Di Bihistanen Kurdistane de, xwendin bizare Kurdi bi, le Tırkiji be hinkirin. Unuversita Kurdistane be danin. Xwendayen xizan ji aliye dewlete ve bidine xwendin. f) Li Kurdistane de Radyo ü Telewizyon bizimane Kureli vebin. g) Kitab, Kowar ü Rojname bi zimane Kureli ben çapkirin. moqraıa .a rs iv ak nivisandin. Tevayiye ve program u desture ji 51 xalen esasi u 2 xalen muwaqet pek hatiye. Ev destur u program bi kurdi hatiye nivisandin. Bi qasi ku ıe zanin, li .• Kurdistana Bakur ev, destfu u programa yekem e ku bi kurdi hatiye nivisandin. Ji bona armanc, nerin fı perspektiffn PDKTye nişan dicle, ez peşgotin u 7 xalen peşin u 2 xalen muwaqet yen ve progrm u destilre weke ku hatiye nivisandin, cuda dinivisim: Arınanca PDKTye ne damezrandina dewlete serbixwe bil il ne ji avakirina otonomiya Kurdistana Bakur bU. Weke ku di peşgotin u madeyen li jor ji hatiye PARTIYA DEMOQRATA KURDISTANA TlRKiYE serfiraz be. Parti dixwaze ku bi riyeke aşiıf, demokratik (ı insani mafen siyasi, abori fı kulruri ye millete Kurd be naskirin. Ew hevalbende nizama huqiıqi ye; le bele, ji bo bidestxistina ma- fen neteweyi Cı rnirovi yen gaspkiri ji, tevgereke şoreşgeri fı serbildane alternatif nişan dide. IV-KUŞTINA SEROK~ PARTIY~ AV. FAiK BUCAK Damezrineren PDKTye ji destpeke de texmin dikirin ku di wan şertan de fı bi wan imkanan, hU.nandina rfxistineke weha veşarıi ne ewqas hesan e. Ew di zanebuna giranf (ı zahmetiya we wezifeye de biln. Loma ji du xalen tayberi u muwaqet li destfua Partiye zede kiribiln ku ger mercen kongreye çenebe, heta penc salan kongreye necivinin. Pişti damezrandina PDKTye, komek insan bi evindariyek mezin dest bi xebaıe kirin. Bir u baweriya pewistiya xebaıa siyasi u rexisıini di nav gele Kurd de roj bi roj beıir belav dibfı. PDKTye di nav gel de, reh fı rôçiken xwe berdida. Li gelek h) Ji zanyari (ilim) ü ibadeta DiNi re mela ü iBADETXANEY~N lazim bi deste dewlete, be kemayi ben pekanin. Madda: 4- Parti dixwaze: Dewlet, azayi ü serkeftin ü peşveçCına Kurdistane, bi lez Cı bi be~ri destpebike. ur xalen yen siyasi hatine diyar kirin; di bin sernivisa "Honandina (Teşkilata) Partiye" de d. or g riya pewistiya xebatek siyasi ll rbcisrini, Jl BO P~KANINA VA: a) Ji gundiya re: Xani, erel, tov Cı qiredi pek bine. Çandin Cı fırotina titüne serbest bike. b) Ji bo karker Cı cotker Cı pala re: Şuxul ü kar peyda bike. c) Ji esnaf Cı bezirgana re: Qiredi zede veke. d) Bidkirina koçeran li deşt Cı zozanan. Teminkirina <;ere Cı debare ji terşe wan re. Madda: 5- Çekirina re, sed, baraj, fabriqe ü sineten giran O nexweşxanan. Madda: 6- Petrol Cı meden ben derxistin Cı di welate Kurdistanedebe tasfiye ki ri n. Madda: 7- Petrol Cı medenen li Kurdistane derten, lazime% 75 kara wan li Kurdistane be xerekirin. Madde' en Müwaqqet: Madda:ı- Heta Civata Civina Mezin, hemu wezife Cı selahiyeten Koma Navkom Cı Civina Mezin di deste damezrandowan de ye. Madda:ı- Heta 5 sala ye ku Parti damezrandine, dikann Civina Mezin kom nekin. (Kilişeya"PAR11DEMOQRA11KURD/5TANTIRKIYE") SEREK Zinar MUHASiP Evindar e We/at SEKRETER Peşmerge Welat AZA AZA AZA Dümas Jirek Bende e Welar gund iı bajaren Kurdistane komiken Partiye dihatin ava kirin. Partiye,bi tayberi di nav gundi, esnaf fı memfuan de piştgi rf u sempatiyeke berbiçav digirt. Rewşenbiren ku di medreseyen oli de xwendibiln ku gelek ji wan di mizgefıen gund u bajaran de meleti dikirin, di p<şkeıin, belavbfın il hfınandina Partiye de roleke mezin dilistin. Li gor agahdariyen ku berpirsiyaren bere yen PDKTye didin; karbidesıen dewleıa Tirkiyeye ji ve peşketin fi berfirehiya Partiye geleki nereheı dibiln. Ji bona peşiya ve peşkeıine bigrin, dest bi haziri fı planen tayberi kirin. Hedafa peşi seroke Partiye Av. Faik Bucak bfı. lsıiq barata dewleıe ji nakoki, berberi Cı dijitiyen heremi fı eşiri ji isıifade kir fı li hemberi seroke PDKTye Faik Bucak, komployek arnade kir. Di 4e tebaxa 1966an de, li benzinxaneyek neziki "Karaköprü"ye keıninek li peşiya seroke PDKTye Av. Faik Bucak danin. Di ve erişi de, Faik Bucak ji linge xwe birindar bfı fı ew rakirin Rewşa nexweşxaneya Rihaye. Av. Faik Bucak ne ya mirene bil, le karbidesten dewlete di nexweşxane de ji, dev je bernedan. 9 ARMANC, NISAN 1997, HEJMAR 177 menfaeten welatii we ke· te ortii, derden xwe bi awaki eşkere bibejin. Eger partiya we li derden we xwedi derneke· ve, bi ciwanmiiri istifakirine bizanibin. Kijan partiya dibe bila bibe, hurmeta me ii wan re heye. Ew organiin demokrasiye ne... Partiyen ku ü ser derd ii ku/en me rane· westin, ji bana reyen me bigrin ben ber deriyen me, kiian partiya dibe bila bibe, heta partiya we be ji, bizanibin wan biqewirinin, hin bi· bin, dwanmer bin, li şexsiyeta xwe xwedi der· tene disekinine, deriye texsiye vedike U direve. w .a Kuştina Av. Faik Bucak derbeyeke gelek mezin li Partiye xist. Ji bo partiyek weha ciwan, wendakirina serokeki weke Av. Faik Bucak beşansiyeke mezin bfı. Di ser damezrandina Partiye de, hin salek derhas nebfıbfı. Parti, di qonaxa xwehfınandin fı berfirehiye de bfı. Pewistiya we bi beşdariya rewşenbir fı kadiren din yen ku ji derveyi Partiye mabfın hebfı. Di vi wari de, yek ji wan kesen ku beri hevi je dihat kirin ku dikaribfı wan bikşine nav Partiye, Av. Faik Bucak bU. Di we deme fı wan şertan de, dagirtina dewsa serokeki weke Faik Bucak ne hesan bfı. Pişti kuştina seroke Partiye Av. Faik Bucak, Korniteya Navendi ya PDKTye bi taybeti dicive i'ı biryar digre ku cihe seroke Partiye Faik Bucak vala bihelin i'ı Sait Elçi weke sekretere partiye lidertiya partiye bimeşine. Damezrinereki PDKTye, li ser ve civene weha dinivise: w w "Rahmetiye Faik Bucak di sala 1966!!, di meha Tirmehii da hate şehfd kirin. Civiniin Koma Navkom (Qomita Navendi) wek herearan civinetı xwe berdewam kir. Civina ii bo kuştina Faiqe rahmeti, bi taybeti ii bo ka pişti vii buyera zor ii bextreş w e parti xebaten xwe çawa bimeşine u va/ayiya Seroke bii hempa tiie bike. Di nava wan qerar u tedbiran de yek ii ew bu: Me biryar girt ku pişti Serok Faiq em wezifa serokiye nedin kesi u serokii me u hemi Kurda Seroke Netewi ii bi nav u nişan Serok Mela Mi.stafa Barzani be. Pişti vii yeke Parti ii aliye sekreter ve hat meşandin Sekreterii Parti Seid Elçi'ye rehmeti bU. Yanii; ne bi paya serok, bi paya lider u sekreteri xebat hat meşandin ... " (16). V- HINEK XEBATEN PARTIYE Ü ÇEND BÜYEREN GIRiNG Pişti damezrandina PDKTye, himda- ren Partiye dest bi hi'ınandina rexistiniye " Ez ne endame tu partiye me. Ez ne dost u ne ji diimine tu partiye me. Hiin kesen ku endamen ge/ek partiyan ne; piişniyaz ii rica min ji we, di nav tengasi u sofitiya partiyan de neminin. Hun endamiin kijan pariye dibin bila bibin, gava u firsete geriyane. Di şerlin ku tirk mexlub bitne de, ve care ji bi lranii re bitnin yek ii li tirkan xistine. Di şere cihanii yi! yekem de, ermeniyiin ku bi tevayi ixanet bi me re kirin, eger bi awaki hov gele Tirk yen ciwar qir nekiribitna ii kurden ku li çiya u gunden asii dijiyan ji ve qirkirinii nefilitibitna, we iro li wi/ayeten ku piraniye pektinin weke kiimati bijiyana. Le ger ew sedi sed piraniye pek binin ;;, li navçeyeke Tirkiye xeyala damezrandina dewletii, we her xeyal bimine. Weke xeya/a yewnaniyan ya Bizansii, xeyala er· meniyan ya damezrandina Ermenistana Mezin ... ]i bona ve yeke, beri sere millete Tirk di belaye xine ii ew bi xwe ii mahf nebin, bila biteqizin ber.in. Bi ku de? Dile wan ku dere dixwaze, çaven wan ku dere dibine, bila harin wir. Bila herin lranii, Iraqii, Pakistanii, Hindi.stanii yan ji cem Barzani. Bila muracati Neteweyiin Yekgirti bikin u ji xwe re Ü Afrlkaye ciwarekf bixwazin. Bi/a ji hevnijade xwe ermeniyan bipirsin, hin bibin u hişe wan be sere wan ku nijada Tirk geleki bi sebir e, Iii gava dewe wi tirş bibe u kef bide, weke şerii şahan kesek nikare xwe ü ber bigre. gave ewqas... " (19). d. o ve Isınet Tüntürk ji, di nivisa xwe ya di kovara "Milli Yol"e de, redbir i'ı operas· yonen leşkeri yen Hekkariye bi sere xwe ter netitiye fı daxwaz kiriye ku kirgizan ji Asya navin bine fı di nav kurden Hekka· ur "Av. Faik Bucak ye ku ne tenii hevaliin wi u ge/ii Kurd iii hez dikirin, herweha diimin ji qenciya şexsiyet u qerektera wi dipeiirand, di 4ii tirmeha 1966an de bi desten kesen tari, di kemineke bi bebexti u pitşıi de hate şehid kirin"" (15). kirin. Rexistiniya Partiye, li gor desti'ıre bi awakiilegal fı li ser bingebe konıan dihate hfınandin. Her endame Partiye naznaveki wi hebfı i'ı li gor desti'ıre divyabfı tenC endamen korna xwe nas bikira. Bi riya berpirsiyaren konıan i'ı Şıfreyen tayberi, peywendiyen koman bi hevdu re dihate danin. Partiye di demeke kin de, li gelek bajar i'ı gunden Kurdisrane komen xwe yen rCxistini ava kir. Bi vi awayi; hem di ware şiyarbi'ına neteweyi de, hem ji di ware tegihiştantin i'ı zanebi'ına rexis· tİniye de, di nav kurden Kurdistana Bakur de ji pôşdiketineke berbiçav çedibfı. PDKTye li gel xebata xwe ya ilegal, nedixwest ji xebata eşkere fı demokratik ji be par binıine. Li gor rewş fı mercen we deme, heta ji dest dihat, Partiye dixwest di nav xebaten eşkere i'ı demokratik de ji cih bigre; rol i'ı wezifeyen ku di wi wari de bikeve ser milen we bi cih bine. Di hilbijartina 1965an de, li cihen ku welatparezi le xurt fı geş bfı, Partiye teşwiq kiriye ku welatparezen kurd xwe weke namzeten serbixe nişan bidin fı piştgiriya wan kiriye. Li binek deran ji alikariya namzeten TIPe (Türkiye Işçi Partisi) yen kurd kiriye i'ı di deneİstina binek parlamenteren ji wilayeten Kurdistane de, roleke rayberi listiye. Partiye bi Tire fı binek parlamenteren kurd re tekiliyen germ i'ı tayberi daniye. Di nav partiyen siyasi yen we deme de, tene 11Pe di propoganadyen xwe de, bi hindiki i'ı sergirtl be ji behsa pirsa kurdi dikir. Tire, di çarçeweya kedxwarina karker i'ı kedkaren Tirkiyeye de feqiri, perişani i'ı kedxwarina karker, gundi fı kedkaren kurdan ji aniye zimen. Ji ber ve helweste, PDKTye ji aliyeki xwestiye ku nizikaye bi Tire re deyne; le ji aliye din ji, ji bana TIP di Kurdistane de zede cih negre, hemberi· yek siyasi ji, ji dest bernedaye. Sekterere Gişti Said Elçi, di axaftina xwe ya mitinga sewerege de, helwesta xwe ya li hemberi partiyen siyasi yen li Tirkiyeye weha aruye zimCn: ak Dr. Sait Kırmızıtoprak ji li ser kuştina Av. Faik Bucak weha dinivise: Seroke PDKT Faik Bücak Di tebaxa 1966an de, Mehmet Ali Aslan li Ankaraye bi nave "Yeni Akvı" dest bi weşandina kovareke dike. Kovar bi tirki fı kurdi dihate weşandin. Di hejnıara pôşin ya ve kovare de, niviseke Isınet Tümtürk ji kovara "Milli Yol" i'ı nivisek Nihai Arsız ji kovara "Ötüken"e hatiye girtin fı weşan din. Ez de di'ıre li ser van herdu nivisan i'ı hUyeren ku bi xwe re anine rawesrim. Kovara "Yeni Akiş" tene çar hejnıar derketiye. X wedi fı berpirsiyariya se bej am· ren kovare, Mehmet Ali Aslan fı ye bejınııra çaran ji, Abbas lzol kiriye. Av. Mehmet Ali Aslan fı Abbas lzol ji ber berpirsiyariya kovare fı ni visen- xwe fı Kemal Burkay ji ji ber nivisa xwe ya di ve kovare de hatine· girtin. Mehmet Ali Aslan di derheqe kovara "Yeni Akış"e de weha dinivise: iv "Büyera heri xemgin ya meha çiiyi, bii g(iman ji ber dijminatiyii kuşfina Av. faik Bucak bu" (14). kevin .. " (17). rs Di texsiye de Faik Bucak fı du kuren wi hebfın. Texsi te gulebaran kirin. Faik Bucak birindar dibe. Bi dfı re, Faik Bucak li nexweşxane wefat dike. Pişti çendaki şo fere Faik Bucak ji te kuştin (13). Kuştina Av. Faik Bucak, di kovara "Yeni Akış" de ji, weke bfıyereke giring ci h digre. Di sernivisa "Mirineke Xemgin" de, bi kurtayi li ser jiyana Av. Faik Bucak hatiye rawestandin U di ware awaye kuştiııa wi de ji weha hatiye nivisandin: uji bana alikariye hatine ;;, her gav li kes rg Di ware kuştina Av. Faik Bucak de, nerin fı baweriyen cihe hene. Weke ku li jor hate diyar kirin, li gor berpirsiyaren Partiye, Av. Faik Bucak di encama kompleyeke istiqbara dewleta Tirkiye hatiye kuştin. Di ve koploye de, istiqbarate dijminati , herberi fı nakokiyen mebeli i'ı eşiri bi awaki hostayi bi kar aniye. Mustefa Remzi Bucak ji di vi wari de weha difikire. Li gor wi ji Av. Faik Bucak bi wasita Mtfe (Milli Istihbarat Teş kilatİ) hatiye kuştin. Li Rihaye, li mintiqeya Qerekopriye bi deste Mtre keminek te danin. Gava ku texsiya Faik Bucak nezi kemine dibe, şofere wi texsiye "Di 1966an de, di nav me ii h evalan de munaqeşeyek hebit. Bi gişti dihat gotin ku meriv nikare mesela Kurdan bi awaki /ega/ (eşkere) munaqeşe bike. Min bi xwe tam ekse we digot. Divii me ev bi· ceribanda. Min bi nave Yeni Akış kovarek derxi.st. ]i her ku min ceza dabit ber çavii xwe iidi ji bo min tu sinor nemabii. O cara peşin li Tirkiyeyii mesela ge/an bi her awayii xwe ve hate raberkirin. Me heta heimara çaran kovar derxi.st, di bejmara pencan de ez hatim girtin ii kovar ji nema derket" (18). A-NUADPERESTIYA KOVAREN "ÖTÜ. KEN" Ü "MiLli YOL·~ Nijadperesten tirkan ji ve şiyarbi'ına neteweyi ya kurdan i'ı xebaten dihatin kirin geleki nerehet dibfın. W an ve nereheti fı dijitiya xwe bi her wesileye dianin zimen. Nihai Atsiz di kovara "Ötüken" de, li ser ve rewşe weha dinivise: "Ere... E ger dixwazin ji bo na ku Kurd birninin di ber xwe bidin, bi wi zimanii xwe ye iptidai ku ji çar- penc hezar golinan pekhatiye bipeyivin, weşanan derxinin, dewlete çPbikin, dikarin koç bikin, herin. Me ev erdan bi xwina xwe ya we· ke zembi/ii herikiye, bi qelandina koka enneniyan, gurciyan U roman girtiye; herweha li hemberi şerkeren şovalyeyiin xaçperestan bi xwina xwe ya weke şuri ke herikiye parastiye. Kurdan heta sala 1839an /eşkeri dahi nekirine. Gava xwina tirkan ii Wiyanaye heta Yemene weke zembilii diheriki, ew ü çiya u gunden ku Iii dijiyan, bizinen xwe çPrandine ii her ku kes ditine, bi diziye u ıalankirinii jiyane. Di dema şere ku me bi lranii re kiriye riye de, ciwar bikin: · "Hiizin artiişe u cendirmeyan vala lin· gen xwe ü erde dixin u tiştek nayii guherandin. Yen ku wan deran baş nasdikin, ve rewşii beçareti dihesibinin. Dibejin ku mercin av u hewayii, rewşa çiyan, rewşa riyan u hwd vii rewşe çarenits dike. Ew erd li ser nexşeye ye me ye. Le ne di rasti· ye de. Li wan deran ne tenii nizamen dew/etii, herweha tirkayeti ji biyani ye. Ya rasttir weke ku tuneye. Ew derlin req u ritt, kaş u çiya tenii pere dewlete dix· win u be sebep dixwin. ]i wan ne hezkirin, ne alikari u ne ji bez ji dewlete re te. Le be/e çareserkirina vi! rewşe heye. Çareyek weke şur bi tesir u weke heka Kristof Kolombo zelal heye: Ev ji li we dere teva çeken wan bicihkirina penaberen kazak u kirgizan e... " (20). Xwendekar, rewşenbir fı welatparezen kurdan, li hemberi van weşanen nijadperesti bedeng nenıan. Ji çar aliyen Kurdistane telgrafen protestoye hatin şandin. 19 korndeyen xwendekaran yen ku li ser naven bajaren Kurdistane hatibi'ın ava kirin, bi belavokeke hevbeş, ew nivis fı bir fı baweriyen nijadperest protesto kirio. ttBINI 0 ÇAVKANİ (13) Annanc, mijdar 1986, hejmar: 66, r. 7. (14) Yeni Akış, tebax 1966, hejmar: 1, r. 11. (15) Dr. Şivan, Kün Millet Harekerleri ve Irak'ta Kürdistan ihtilali, Stockholm, r. 10. (16) ji agahdariyen tayberi yffi ku dame:zrinereki PDKTye bi awaki niviski ji min re Şimdiye. (17) Kaseta mitinga sewerege ya 2. 08. 1967an.ji arşiva tayberi ya min. {18) Yen ku ji kovara Ikibine DoYu,lstenbol, no: 33 {16- 22 Tebaxa 1987), r.33 girriyc-: Mahnisanij U Malımüd l..ewndi, li Kurdistans Bakur UTırkiyeye Rojnamegeriya Kurdi (1908-1981), wepneııJına Nü, Swed- Aciara 1989, r. 169. (19) Kovara Öriiken, hejmar: 40, r. 6, nisan 1967. Kopiya ve nivise di pimiica Malınisanij iı MahmUd l..ewm· di de hatiye weşandin. Binere:: b.n.d, r. 174. (20) Ye ku ji kovara "Milli Yol"e girtiye,lsmail Beşikçi, Dojtu Mitingleri'nin Analizi (1967), waşanen Yurt Kitap, Ankara- Mart 1992, r. 66. HEJMARABl OPERASYONA 19611-AN OMAH/CEMEYA ANrALYAYl 10 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 Kalik ü Bapir Çirisken Rizgariye Ev herhem di ware romane de di nav Kurdan de hem wek ceribandineke nfı ye u hem ji di awayen rexisıini u xebata şoreşgeri de bi taybeli ji di rewşa şere çekdari ye diji dagirkiren kurdistane de bi xwe re binek pôşniyaren cuda ku heya niha di nav Kurdan de nebatine ceribandin, rine. Roman ji seri ve bi zirnaneki herek hatiye nivisin u bi binek huyeren sansasonal ku li metropolen Turkiyeye ji bo dagirkire Kurdistane ye mezin begavi ser maseya aşıiye bike ten kirin, hatiye xemilandin. Bes ji nive romane upeve rewş diguhire umirov bala xwe dicle ku niviser ji ber tesira şere Xelice fı bfıyeren başüre Kurrustane rahuye bere xwe daye wir fı qada xebate fı giranya we he behıir xistiye hela başfu ii hinek tevger ii hevli- .a w w w Nüdem Termov.52 176 77 Jaıfıilla/Sweden NO dem Mustafa Aydogan -NOdom te de te diyar kirin fı bi ve re di nav xetan de rexne hem li Kurden ku bi Kurdi nanivisin te kirin u hem ji yen ku nivisina bi Kurdi ne bi rek fı pek le sfıkane digirin ji, ten rexne kirin. Berhem ji aliye Mustafa Aydogan ve hatiye nivisin fı di sala 1996'an de li Stockholme di nav weşanen Nudeme de hatiye çapkirin. Çirlsken Rizgariye Newro2 Bokförlaget Hjulsta Backer 22/6 163 65 Sp.inga/Sweden Newroz Bokförlaget Mehmed Dehsiwar Çlnlsk~n B~riklrln~ Newroz Fl!rlaget bat li wir honye fı heya ku je hatiye herdu beşen Kurdistane pekve gihiştandiye yan ji xwestiye bigihijine yek arınane uyek encame. Roman ji aliye Mehmed Dehsiwar ve hatiye nivisin ı1 di sala 1995'an de di nav weşanCn Newroze de li Stockholme batiye weşandin. Kurdistana bi Flftl Flftl Ev herhem bi ıevayi li ser rewşa başfire Kudistane ya pişti şere xeliee fı avakirina herema azad radiweste fı li ser xebata dezgehen Dewleta Federe ya Kurdistane (DFK) gellek agahdariyen serwext ku ji hevpeyvinen hinek berpirsiyaren hukiımet u dezghen heretne re hatine kirin, dide xwendevanen kurdi. Ji bili van hevpeyvinan niviser di sere kitebe de ji hilbijartine heya diyarkirina DFK hema çi bigir di her wari de qonaxa sazkirina dewlete bi çaveki nealigir diyar dike fı beş bi beş bi kurti rez dike. Herweha di pirtilke de li ser sedemen peşiki dayina partiyan li hernber parlemento fı lıuku mete, li ser hoyen şere xwebixweıiye, li ser sistema nive-nivi u gelş u gengeşeyen ku bi xwe re aniye il tine ji bi awayeki rexnegiri te rawestandin. Berhem ji aliye Osman Aytar ve hatiye nivi- rs Bapire min:bave have min==farfar Dapire ınin:bave diya ınin=morfar Bapira ınin:diya bave min=farmor Dapira ınin:diya diya min=mormor Çendi ku di gellek zirnanen bi nav u deng mina İnglizi, Fransi u Erebi de bi ıene du form hene le bôgurnan dema mirov ji Swedi ıeksteke werdigerine, yan ji zimane xwe dide ber ye Swedi hinge di van herçar navan de tevliheviyek derdikeve peşberi mirov. Ji xwe ku mirov li ferhengen Kurdi yen li ber desı dinihere ınirov di wan de ji belawelayiyeke dibine; wek ıninak di Ferhenga Reşo Zilan ya Swedi-Kurmanci de: Farfar: bapir, kal, kalik, bave bav Farmor: dapir, pirik, pir, pirede, diya bav Mormor: dapir, pirik, diya de Morfar: bapir, kalik, kal, bave bav, re Li gor ferhenga D.lzoli ya Tirki-Kurdi: Anneanne: dapir Babaanne: dapir Dede: bapir, bave have an de Büyük baba: bapir Nenelnine: dapir, pirik Li gor Ferlıenga Y. Z. Paşa ya Tirki-Kureli (bi amadekariya M. E. Bozarslan): Bapir: dede, babanin babası, yada ananin babası Kalik: ata, ananin babası, yada babanin babası pir: yaşlı erkek, yada kadın Kal: yaşlı erkek, ihtıyar adam Li gor ferhenga Eli Sydo Gora ni ya Kurdi-Erebi: Bapir: eedd Dapir: eeclde Kal: eedd pirik: eeclde Li gor ferhenga Baran Rizgar a Kurdi-İngl"ızi: Bapir: grandfaıher Dapir: grandmother Kalik: grandfather P'ırik: grandmother Yan ji İngilizi-Kurdi: Grandfather: bapir, kalik Grandmother: pirik, dapir Li gor ferlıenga Salalı Rebwar a Swedi-Sorani: Farfar: bapire, bawiki bawik Farmor: dapire, da yi ki baw Morfar: dapire, dayiki bawik Mormor: ? tine Li gor ferhenga Hejar: Bapir: babe gewre Pirik: nenek, dayiki bavik u ya dayik Dapir: nenek, dayiki dayik u bab, nene Kalik: bawe gewre, bapir Ger ku mirov van ferhengan giş bide ser hev u devoka hela xerza u belki hineki din ji texe ser ınirov de bibine ku ger pewisli pe hebe -ez bi xwe we pewistiye nabinim- mirov dikare wek awaye jeri formeke je re bibine u wusa bikar bine: Bapir: farfar Dapir: farmor Kalik: morfar Pirik: mormor lcar ger li binek deveren din awayeki çôtir u ji hevqetandi hebe ez hevi dikim ku bi eeweıa ve nivise ew ji derkevin hole u bene nivisandin ku belki bibe alikar ji rakirina ve ıvliheviye. Pillen Berikirine rd .o rg llbere ya 173'yan de hatibu kirin, li ser peyva dapir min goıi bfi ku ew şaş hatiye bikar anin, le li gor agahdariyen min ji wergere we ye beşa Kurmanci Ali Çiftçi u ji Mehmud Lewendi girline ew bi zanin hatiye xebitandin ne ku bi şaşi yan ji li gor devokeki. Çawa ji swediaxevan re ji diyar e di zimane swedi de ji bo nave kalik u pirike çar formen euda hene ku di dema wergerandina ji zimane Swedi de peWısti bi ditina çar naven Kureli li hember wan çedibe. A ji ber vi sedemi ji ew rabune li ser wan bi hinek kesen din ji şewirine u tev de li ser formen bapir u dapir e li hev kirine le bi nişana me a fı neriye e ji ew ji hev qetandine. Ev herhem li ser peleke dfu ü direj ji jiyana Kurden dervayi weleı, bi taybeli ji yen ku bi penaberi li siwede diıninin, radiweste. Çendi ku roman bi giraniya xwe u bi salixdan u teswlren xwe yen berfireh li ser jiyana Kurden Swede, li ser jihevkeıin ü perişaniya wan a malbali, li ser gelş ü gelemşeyen ku di eivakeke nenas i biyani de derdikevin pôşberi mirov, disekine ji le herweba ew gellek nigar fı salixen pirrcurre ji awayen rexisıini yen beri 12'ye ıto ne, ji şaşi u kôtnasi, fedakari, durusli, pebaweri fı ji biiyeren we pela bine Xete fı jiyana li wir dide u bi awayeki zelal wan radio<e peş çaven xwendevanan . Herweha serubinobfına jiyana wan kesen ku ji eivakeke paşvemayi hatine ketine nav eivakeke nu yi modem u beçarebfina wan ji xweş ak u ftl clanenasina klteba •RiWitlya Dür ü Diril• de ku di Arınanca Pelin Berikirine iv EMiN NARüZi Kurdistana bi Fiftl Flftl Osman Aytar JinaNü BOX15216, 16115 Brcimma/Sweden Kurtlistana bl flft1 flltl Jina Nü sandin JinaNO fı di sala 1995'an de li Swede di nav wede hatiye çap kirin. Heya vega ji bili ve berhema wi du herhemen wi yen din: "Kfudün Makus Tatibi ve Güneydoğu Anadolu Projesi" (Bextbireşiya Kurdan fı Projeya Başfire Rojhilate Anatoliya) fı "Hamidiye Alaytarindan Köy Korueuluğuna" (Ji Alayiyen Hemidiyan Ber bi Parezgeriya Gundan), derketine. şanenjina Nfı DI Kurdlstana Navin de Dewleta Dostiki (ed-Dewie ed-Dostiklyye fi DI Kurdistana Navin Kurdistan ei-Wusta) de Dewleta Dostiki Ev herhem beşek ji diroka Kurdan ya bi rumet bi serfirazi ku di dlroka wan de kem e fi ciheki giring i behempa digire, bi awayeki berfireh u bi rek u pek rohni dike u bi xwendevanen Erebi dide zanin. Kiteb bi haziriyen damezrandina dewleta Dostikiyan ku bingebe we ji hela Bade Dostiki ve hatiye danin dest pe dike fı bi serdema Merwaniyan ya ku he behtir ew berfireh u serbixweıir dike, didoınine. Çendi ku pirraniya serkaniyen wi ji Ibn ei-Ezreq ei-Fariqi ji hatine wergirrin le pe re ew ji gellek diroknasen serdema İslame yen mina İbn el-Esir, İbn Xeldfin, İbn ei-Cewzi fı gelieki din agahdari digire, wan dide ber hev u cudahiyen wan derdixe hole. Ev herberna heja ku ji aliye Ebdulreqib Yilsuf W~anxaneya Hoşeng Ebdulreqlb YOsuf Di Kurtlistana Kurdaxl Beyrüt/Lubnan Weşanxaneya Hoşeng Navtıı de Dewleta Dostıki ·- ve hatiye nivisandin, ji du cildan pCk tC fı cara peşi di sala 1972'yan de li Bexdade hatiye çap kirin fı isal (1996) ji eilde peşi care ke din li Beyrilde ji aliye weşanxaneya Hoşeng Kurdaxi ve hatiye weşandin. Di dawiya kitebe de pirr çavkaniyen heja fı di we de ji gellek weneyen giranbiha hene, li ser berge pôşi ji weneyen du diraven we deme yen ku ji sala 904'an mane, hene. 11 ARMANC, NISAN 1997, HEJMAR 177 4 dişüşt Peyven X!Ne ji ber çave toze vedişartin ku li J<JNe mikur hat rüreşiya wi çurisi. yem Xan ku şitlen xwe di carre me de diçandin, agire Newroze Iye me ew li ser Qelaçe Cimike dadida. Cara peşin ditina keçôn ezidiyan, Rirnboud u serdema merkujan ,mlızika Karmina Borana u Odesaya rin Baba s, Tu bi ku de d içi Wexta ku em bi ser tofana tipen latini vedibun. Wexta ku Mire Hawa~ berikirina Botan radesti me dikir. Wexta ku çira gerdün vedimiri, çeme giı'i diheriki, nok li tehte diket, tirenen sefere arnade dibOn, hevall!n xwlgerm bedeng dibun, ma ten bira te? De bin bira X!Ne da ku tu ji bir biki! 6 Eger ve care ez te bibinim BiXwede ez X!Ne ji ber te venaşerim! 5 tu pergi miriyan d ibi. Magelomiri li çi X!Ne digerin bavo!? Ma keç u xortan ku des re sibe bere xwe di dan dibistana rojava u dfıya cigare ya ku bi du wan de bazdida ten bira te?. Ma denge Hec Yihya ye ku li ser pire diziziki.fı mirişken li ber gurandine ku ji ehmeqi dakeniyan ten bira te? Ma sterken havine yen ku Şexani u Xurfani li ber denge temblıra Hizııl direqisin,.peyiviııa li ser pirtfıken sor u şoreşen şor u seroken kor, heval u xoşewisten ku me ew berbi goristane ve bi re dikirin. dikana Sedeqe ya ku dibfı vehesingeha helbesten Ciziri Yerivana ku dest bi weşane dikir, Kawis Axa O Mer- ez bawerim edi bes e Eger tu nehinM ez de nive li cem X!Ne disa da beş bikim. rd . rs i .a w w w Ma tu ji hini serdema Madona OMaradona bOy! yan na? Ma tu ji hini kirina gulan Cı serdana goristanan Cı bendewariya nameyen hevalan bOyiyan na? Ma tu berya Amudedi ki? Nive axina min li cem te maye Kewo! ku De xwe hini razen deryaye u xwekuşıina masiyen Salamon en re windayi bike! Hemi peraven nenas wek çiçeken çiçiken axir Bazar bi ser cendeke şeva bedev de bireşin. Hespen ave, balendeyen tavô, başok fı hemi çfıken ximave, merbenden evina xwe, bazbenden riq u kina xwe, govenden laşe nazenina xwe, revend fı koçeren rivina xwe, mfıma xwe fı bestina qfıma xwe li her me raxin, keskesara me bi xera xwe ji esmane windayi daxin! Deryaye ji xew şiyar bike da ku rupelen kefe bixwine, da ku pirtfıka axa şewiti bibine, da ku şfı~pa kevnare ya xwina me ya arzan bi sipindaren rehdakutyayi biçine, da ku stiranen şikesti u nameyen ken u giri, fı sibera lerz il westana keri ji me re bişine. Deryaye ji xewe şiyar bike u xweliya dilovan a sere çiyan bi ser pelan de daweşin, pelen zer en bejira xwe ya tozgirti (ı şax u çequlen xewna xwe ya berbadblıyi fı jena xwe ya ıobedar ji ji nav pencen seqema neyniken şoravke rakişin, qirina dirindane ya bendemane, pijen tirse lı qiriktaliya dilbijandina pirse, baweşinka babelisko (ı çavşinka kulihe gunde xwe, siruda laşe evare (ı zixten vegera li dergehen singa dildare, u gaven xwe li kcleka xwina derınale ji bir neke, rihana bi tene mayi ya pencereya zaroktiye u dimenen kesaxe, sawa hişôfe, sikir fi mişaren va EreKew o! Tawanbari bi sersomiya nergizan u bi lilana deşten westyayi yen ko di binvedana dukuştinan de dililinin, hatiye nivisandin .. Tawanbari bi sawa goristana nasnameya metirsiyane u bi guliyen gulgenimen agiren ko girren min u te digirtin, hatiye nivisandin.. Tawanbari bi gireza herane be gan u bi xwe jibirkirina barane, bi zirekiya badana simbelen narinci, hatiye nivisandin .. Tawanbari bi sawira koşeyan u bi bi kalina xelwetgiran, bi terqina terlqeten Qadiri fı Neqşibendiyan U bi cizmeketina safiyan hatiye nivisandin .. Tawanbariya gaklıviyan lı toza ber linge hespen talana ezidiyan bu. Tawanbariya min u te ji ku çavkaniya hetave di ser deve me re diçlı. Berikirina giran u qelaçan, u keldfımana tari ya wi cari ku ji eni ya qonaxa me derdiçu Berikirin e, wek bellişte daran, temene me yi di tem fı mfirane de, dicfı.. EreKewo! Rabirdlı rastiya beguman e .. Dalıatlı xewn e, xapandin e, mij e, mirina helinan fı riswakirina birinan e. Tu, qirşiken deşte u kapeka arde nlıherayi, germ, e biraninen gunden beEira u reçeıı bi mastfiroşan nixumandi, aniha, tu, fı şirike rojart fı qezwanen di bine berike de mayi, bi ser kavleıı gerdlıneki beger de dirijin..De we bindeqe ji nav tiliyen xwe bavej! De da ku deryasipi serçavka xwe biçirine Uhogiri renge keservedana mişextan bibe weneyen hişô xwe u xatirxwestina hevalan bi ser kefa pelan de dawerivin lı gezlıya dara giyane xwe pôşkeşi qfıma tavsorka roavahiya peravan bik! EreKewo! Xetireya te beber bfı, kakile ronahiya te terr bu, Czingen te şii blın, xunava te kerr bU, gula pirse geriki bu, deınsalen te kul blın, asoyen te giran bfın, pfıkkirina te be sfıde bu, gerekirina te behude bfı, serherziya te xwebadan bfı, dlırbiniya te xwepôşandan bu, penasina te ji azardan bu. Hilma çarereşiye ji dile te diffıre u berbi ıenhatiya me de radikişe. Qebqeb merkuj e lo! Neqeb xwlnrij e lo! or 7 AHMED HUSEYNT X!Ne bi tava heyve g Kewname -111- RQreşiya Kefe a we bexwedimeya tewerdane li ber serhejandina renge deryaye OpOnijandina asoye dunyaye, pir neke.. Halan e kew o! U hevçuna eşan e kew o! singa kewnameye: ı Agireme ferhenga çiyan bu wexta ku agir ji me xeyidi Ferhengji, li goristaneke be kel hate veşartin.. 2 Wexta ku paytexten me pir bOn Bajaren ji dayikbuna me li ber lingan çun. 3 Şev pişkiya sinoren me li X!Ne xistin Valahiye dest bi gazinan kir, 12 ARMANC, NISAN 1997, HElMAR 177 Gundi, 1989, grafikali ser dar rd . Howar,ı989 or g Grafikön Serhad A "Eş mirov dide fikrandin, ku va tehamuli jiyani dike" rs i Serhad di sa la 1964-an de li Kurdistana Bakur li bajare Tatwane hatiye dinyaye. Hin di dibistana navin de beşdari tekoşina netweyi ya gele Kurd bCı. Ji ber xebata wi ya politik, ew mecbur ma ku di sala 1984-an de terka welate xwe bike Cı ilticaye YCınanistane bi be. Ji sala 1987-an heta 1992-an di beşa Resim Cı Huneren Pratik a Akedemiya Huneren Bedew a Zaningeha Aristotelis a Selanike de xwend. Di beşaresim de li ataiyeyen Prof. Dimitri Konto Cı Prof. Vengelis Dimitreas Cı di beşa grafik de ji li ba Prof. Yorgo Milio ders wergirt. Ji sa la 1995-an Cı vir ve li Navenda Çandi ya Stavrupolis a Selanike wek mamostaye resman kar kir. Enda me Yekitiya Hu neri ya YCınanistane, ye Komeleya Hunere Hunermenden baku re Yunanıstane Cı ye Komeleya Hu neri ya Mekedonyaye "TEXNI" Selanike ye. xwedi fikirbün mirov dike zana übi zanebüne mirov Ev xorte bi edeb, bi salan, min ew di ciyen pi'şenge han de, di salonen huneri fi fesrivalan ciwanan yen partiyan fı xwepeşndanen politik de didit. Her weha ew di her meha Nisane de çalakiyen bi salvegera qirqirina Ermeniyan u di Gulane de ji ji bo biranina Pondiyan de ciye xwe digirt. Gelek caran di van aktiviteyan de çave me bi hev diket. Ev xorte han, hergav ji bo min weki ıniroveki nas fı xwedi berbisrsiyar bu. Ew di gel xwendin fı peşdebirina xwe ya zanyari fi huneri, wek bajarvaneki, bi buyaren giring yen pişti tevgera ]on Tirkan u Şere Balkane ku di navbera 1912-13-an de qewimi blin, alaqadar dibu. Min ew nas kir, beyi ku min ew dizanibu. Her weha be !ez u bez, ji dfu ve u bi dilgiralli, bi ev xorte bijarte re, meyleki nezikblıne ya bi dostaniye di nav me de peyda bu. Heta ew roja ku me rubi ru ditinen xwe ji hev re eşkere kir, gelek hissen me yen di derheqen hev de edi ji wext re mablın. U edi em balısa daxwaz u evina xwe ya hevbeş, di derheqe huner u ciyen mesleki, tişten ku di zallingehe de te xwendin li kar u xebaten min; galeriya "KOXLIAS" ku di destpeke de, li we dere, li zenı1na kuça M1tropol1tu losif 24, li quncike Tsimiski u li paş ji, Navenda Çandi ya Vellidio, dema ev xorte penaber u be ci u war edi bubu xwendekar e beşa Wene u Huneren Pratik a Akedeıniya Huneren Bedew a Zallingeha Selanike. Ez balısa hevale xwe ye hezkiri resame Kurd Serhad dikim. Ew e bi zaneti xwest bibe hemwelatiye Ylına nistane, ew e ji aliye dewleta Tirkan ve hat qewitandin. Ew e ku di bine bist saliya temene xwe de, di sala 1984-an de derbasi Ylınanistane bfl ··wek penabereki .a w wi w Peşnegehen w 1992: Peşengeha MezCınen beşa Resim Cı Huneren Pratik a Akedemiya Huneren Bedew a Zaningeha Aristotelis a Selanike-li şirketa limana Selanike. 1994: Komeleya Hunermenden Bakura Yunanistane-li porto karras Xalkidiki 1995: Salona Huner lsavron 5, Saleni ki 1995: "TEXNI" Şaxe bajare KilkisYCınanistan 1997: Hunermenden Polixni ji bo bajare xwe peşkeş di kin- Yunanistan. 1997: Navenda Çandi ya StavrupolisSelanik KOSTAS LAXAS* politik xwe spart bajareki mewanperwer; Selallike ku ev bajer hergav bubu ware penaberan. Ez pewist dibinim ku di derheqe kok u llijada u rewş u jiyana Serhed de agahdariye bidim ji ber ku ez bawer im , ev yeka ha tesireke xıırt li ser huner u berhemen wi kirine. Ji aliki ve bey ku bikeve nav şaxen folklorik yen sivik, tekiliyen xwe bi serkaniya hejayen xwe ye destpeke re xıırt dike. Dive ez li vir diyar bikim ku, tekiliyen me yen pirali, yen mirovi, politik U hunerl tesir li min kir ku ez li hember Serhad bibim xwediye niyeten pozitiv. Ev hizra min her berdewam e. Her weki ku te zallin, ez dirokvane hunere fı ne ji rexnegir im. Her çi tişten ku ez li ser weneyen wi tinim zimfn, encama ev tekiliyen me yen dosyaniye ne. Wek gotinen ji dil, ji aliye hunermendeki weki wi, ku ew bi xwe ji di nav deryaya pirsegireken hunere ye hevdem de dimeşe. Mijara sereke ye hunere Serhad ku nuha wene u grafıken xwe li Na venda Çandi ya Belediya Stavrupolis a Selallike peşkeş d ike he ji li ber ça ven ınirovan in. Rast e ji nfı ve avakirin ji nfı ve şirovekirin li gor estetik fı daxwazen hunermend in. Dive be gotin ku, gava ku Serhad grafiken ruye mirovan çedike, beyi ku bilezine, war u nijada wan rnirovan j1 derdixine hole. Her weha dema ku risme dimeneke çCdike, adet fı ananeyCn miröven li ci fi ware xwe dert€ hole. Wexta kem caran wCneyCn wi be figfıren miravan bin jl, ez di we baweriye de me ku ınirov, di tawile de hizra Serhad a berhemi u politiki fehm dike. ]i bo we ji huneren Serhad bi rastiya jiyane u bi tekoşina diroki ya gele Kurd ve giredayiye. Serhad, weki weneker u grafıke~ xwediye arınane u idealeki ye. Di berhernen wi de bi tevayi kolona jiyane 13 .a rs iv ak ur d. or g ARMAN C, NISAN 1997, HElMAR 177 w w il miroven ku bi nijada xwe serbilinci in hene. Grafiken wi kerektera jiyana hemwelatiyen xwe bi zelali ifade dikin. Na, Serhad ne miroveki muhafezekar e. Li cem wi agahiyen di derheqen bazara hunerl ya navneteweyi kem ninin. U disa ji ji bo nuha ew de heza xwe ya huneri bipareze; ew di we fikre de ye ku bi huneren xwe mil dicle tekoşina hemweletaiyen xwe ji bo welatekl serbixwe. Ji mej ve be ji ew bi hunerCn xwe ve tCkoşinc teşwik dike. Serhad endameki civata Kurd e u pe serbilinci e. Bey ku ew ciye ku hatiye dinyaye ji bir bike. Li Bakure Kurdistane li bajare Tatwane ev xorte heja yek ji donzdeh zaroken malbateke ye. Di sala 1964'an de ew ronayiya jiyana xwe dit. Li gel ku mecbUr ma ware xwe bigehurine u bibe penaber, disa ew li perraberiye li Selanike xewnen welate xwe dibine, tekoşina hemvelatiyen wi yen Yunanisıane dile wi germ dike. Çavkaniya jiyana wi ciye ku jeteye : Kurdistan e. Çavkanya huner u afirandina me herduyan: Yuna- w nistan e. Ez hesildiya te dikim Serhad; ji ber ku tu xewn il daxwazen xwe bi laşen gele Kurd u Yunane ve gire di di. Ji her ve yeke sernivisa ve rexna xwe pCşkeşi te dikim, ku ji dilopen pak ye jiyana gelen Rojhilata Navin tCn. "Eş mirov dicle fikrandin, xwedi fikirbfın mirov dike zana il bi zanebune mirov dikare tehamule jiyane bike". Tu van tiştan hernil dizani, li ser van bUyi şariza, ji ber ku tu wan di cane xwe de his dik!. *Niviskar ü Winekare Yünan e 14 ARMANC, NISAN 18e7, - 177 Rastn1visand1na ı•marnavan · [email protected] • ARIF ZEREVAN Di niınüneya ewili de "1997" jimarnaveka yekejimar e ko bi "e"-ye tôt tewandin u mirov dikarit pronava "we" biexe cihe we u lekerek dikarit bidit pey we. bele di ninıUneya didoye de "1997" jimamavek e ko navdereka gelejinıar "salan" daye pey we, pronava tewandi "wan • nikarit bilcevit dhe jimamave u lekerek ji nikarit bidit pey we. u DI rastnMsandlna jimamavan de tiklllklyeka berblçav lıeye ko ılvit bit nılnaq• klrln. Plranlya nMakarili kurd tro Jimamavan xe/et dltewırfnln O dlnMsfnln. DI vi nMsar6 de ez di bl ıırgllment6n diroki o gramatık nerastlya awayi şaş destntşan blklm O binasin şaşlyan jt rayxlm ber çavan. ven no. reze u ka ew tewangen jlinamaven bingehi ne an Gava ko em "Ez sala 1986-e çUrn Wane" dibejin hinge em jimarnave li gor zayenda we ya me direwiııin. gava ko em "Cara pence, zelame hefte, mirove dehe, dengbeje sede u hw.d." dibejin em wan diôxin rezeke de. - u Yani mirov nikarit bibejit: Ez de ji binek klasiken kirnıancan binek niınüneyan bidint ko teoriya Celadeô piştrast nakin. Elunede Xani di "Nubihara biçiikan" de hele dinivisiııit: Ez sala 1997-an büm 32-sali (Ezsala wan büm 32-sali) rd .o rg Jimamavan blııgehi Di kirnıanciye de jimamaven bingem ev in: yek, du, se, çar, penc, şe~. heft, heşt, neh, deh, yazdeh, di· wazdeh, sezdeh, çardeh, pazdeh, nozdeh, bist, sih, çil, penci, şesı, hefti, h~ti, not, sed, hezar, milyon, qitilyon .• Ji ber ko "1997" yek sal e u tene pronava tewandi "we" dikariı bilcevit cihe we. Tewangıı JimamavAn Di heqe tewanga jimamaven bingem de nôrinek heye ko dibejit jimamavan zayenden cida hene u ji lewra ji diver ew li gor wan zayendan bene tewandin. li gor nerina Celadet Ali Bedir-Xani zayenda jimarnava "1"-e me ye, le ya jimarnaven ji ı-e ta 20-e gelejimar e u ya jinıarnaven girover 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90 u ıoo-e ner e u lewra diver bi "i" -ye bene rewandin. li gor reoriya wi ev niınüneyen he rast in: ŞAN blngehl Di kinnaııciye de zayenda heıni jimamaven bingem me ye u ew bi "e"-ye tene tewandin. Boô, behdini, hekari şikald u klasiken 1ıi kirnıanci jimamavan me dihesibiııin u bi qenaeta min ev ji wan tewang&ı di rasttir e. yeke, didoye, seye, çare, pence, ~~e. hefte, heşte, dehe, yazdehe, diwazdeM, .• biste, sihe, çile, nehe, pen~. şeste, Yani mirov di bej it: Ezyekedibinim Ez çare dibinim Ez h~iyedibinim Ji van niınüneyen jori diyar dibit ya ko nıirov dibiııit bejmar bi xwe ye, ne navdereka ko dayi pey we ye. U di niınüneyen jeri de yen ko mirov dibiııin ne bejmar bi xwe, ıe navder in: Yani jimamav me ne u heıni jimamav yekejimar in, le bele navderen dikevin pfşiya wan an didin pey wan dikarin gelejimar yan yekejimar bin. rs Ez de niho niınüneyeke binivisinim u rave bikim: Ez 27 zelaman dibinim Heger ko em navdera ko "zelam" e rakin, binge em dikarin hole binivisin: Yani ev "an"-a he tewanga navderek gelejimare ko daye pey jimarnave. w Li ferqa di nevbera van du niınüneyan de heye binere: Ez sala 1997-e bam 32-sali (Ez we sa le Mm 3 ı-sali) Ez 1997 salan nikarim bijim (Ez wan nikarim bijim) w "Divi meriv objektif be!" Diwebejmara 173-174 (13-14) an ya de nivisweke Evindare Farqini bi nave "Nirojnanıeya visakri urusıiye dive" hat wşandin. Di ve niivise de E. Fan(ıni rexneyôn xwe li ser şend ııiv"ıs u wergeren A. Gernas yen ku di van derneo dawiyede haıibün weşandin, diyar dike. Her weha di we nivise de, ez tim bi navkirin ku xwedigiravi heqe min hatibe xwarin. U rasô ne weha ye, ji ber ku; ı. Ez ne wergerwan int. Tevi ku zintane Erebi u Poloni dizaniın, le naye we malıneye ku ez ji wan zirnanan karibint nivis wergerinint bo zintane Kurdi. Min bi Erebi u Poloni xwendiye le ınixabin bi Kurdi nexwendiye. 2- Ew wergerin li ser muzike u folkore ku hatine weşandin, ez u A. Gernas bi rojan ~ıine goıin bi goıin, hevok bi hevok li ser xebiône . w JimamavAn rizi Di kimtaneiye de jimamaven reze bi arikariya pronaven işarki y&ı qersene "ye"', "ya" fı ..yen .. t&ıe çekirin. ye yeke, ye didoye, ye seye, ye çare, ye pence, ye ~e, ye hefte, ye he~ıe. ye nehe, ye dehe, ye yazdeM, ye diwazdehe, _ye biste, ye sihe, ye çile, ye penc;ye, ye şesı;ye, ye heftiye, ye h~tiye, ye note, ye sede, ye hezare, ye milyone, ye trilyone, ye qitilyone .• .a Ez 27-an dibinim Celadet dibejit ji ber ko zayenda "çarô" gelejimare ew navdera xwe ji li gor xwe ditewiııit. U rasô ne wele ye. ji ber ko ne jimamave tewanga xwe daye navdere, tewanga gelejimara navdere bi jimamave ve buye. Gava em "Ez çaran di binint" dibejin navdereka veşarri heye ko em bi nav nakin. Diver em bibejin "Ez çar zelaman dibiııim" yan "Ez çar ıiştan dbiııim". Heger ko bi rasti ji rewanga jimamave tehsir li navdere bikira elivet me "Ez yek zelame dibiııim" binivisanda ji ber ko zayenda "yeke" me ye. iv Ez yek zelami dibinim Ez çar zelaman dibinim Ez pend zelaman dibinim Ez yeke dibinim Ez çaran dibinim Ez bisti dibinim Herwiha gava ko Elunede Xani riknen islame dihejmôrit ew hore dinivisinit: Rikne di islame penc in: Rikneewil Rikne didoye Riknes;ye Rikneçare Riknepence Mele Mehmude Bayezidi sala 1858 u 1859-e cilde yeke ye "Şerefnameya" Şerefxane bidlisi ji farisiye wergerandiye bo kirnıandye. Di rupere didoye ye desmivisa Mele Melunudi de dabeşkiriııeka hole heye: ak u heftiye, ~tiye, note, sede, hezare, milyone, trilyone, qitii:~Qne .• EK Ji kelima sanibigir tu herfa çare Tarix e ji bo "Nübihare" Qismeewil Qismeduye a;sınes;ye Qismeçare ŞAN EK Di ve sedsala paşiye de binek kirmancan dest pe kirine ko jimamavfn reze bi "em" ii "emin" dinivisinin. Ev bi tehsira soraniye hatiye nev kirmancan. Ji aliye gramere ve ri hiveneveti ninit ko nıirov weki soran bikit, ji ber ko di hevoke de diyar dibit ka "e"-ya bi jimamave ve bUyi tewang e an no: Jimamaven reze: Carasede Hilbijere didoye Pexembere şe~e Serokwezire nehe Jimarnave bingem: Kerem sala 1955-e ji diya xwe bO Xezal ji hejmara 6crye hes nakit Min ji roja ı o-e heviya xwe biri De hevokan de piraııiya caran pronaven işarki yen qer· sene "ye", "ya" fı "yen" dibin veqetandek ü bi navderan ve dibin. Ji bikaranina wan ya di hevoke de nıirov dizaııit ka ew çawa jimamavon bingehi dikin jimama- 3- Em bi Kurdi dibejin, " Xwar rüne le rastiye bibeje" u rasô ji weha ye. Eger ev werger li benda tembeliya min binlana tucar nedigigan deste xwendevanan. Keda ku A. Gernas ji bo ewerger u weşandina wan rijandiye, eger ji keda min ne redetir be ne kernıir e. O ji ber we yeke ji ez bawer int ku manıiqe insafe dibeje ku mafe A. Gernas heye ku nave wi ji li teııişra ye min di bin wan wergeran de heb. Ji bo ku rexnegirrin objektif be u rolen xwe ye poziôv bi ci bine, dive ku bingeha we fakt bin. wer diyar e ku hevale me E. Farqini lekelin i ser van faktan nekiriye u ji ber we ji, min xwest ve nameye ji we re birebikim da ku bin rasô roni binin ji ber ku ..."niviskaô durusti dive". o RADYOYA MIZGiNlYi! Ewrijoayi .u Hera Şemlyi ivari di navbera seat 20A5 O 21.00. i de ll ser pila navin(MW), 1395 kHz. .UDr!dyeri Şemlyi ii Yekşemi çvari di navbera seat 21.45 ii 22.00-6 de ll ser pila navin(MW), 864 kHz. Her roja Radyoya M!zg[n!vi P. K.1125, 354 41 Blebertal, Almanya Di xweşiye de binıiııin. XWEŞNAV ıs ARMANC, NISAN 1997, NEJMAR 177 Derheqi Kirmaneki {Kirdki) de Kombiyayişi meselane cCrinan ser o vinderti, munaqeşe kerd O. meyle xo tesbit kerdi: Şima qeşeyan O. meylan wanene. Neticeye ke ze meyl tesbit biye, fikre vfşaneye (zafaneye) ne kesanifade kene. Ne, ze tewsiye ii teklifi ye. Tani çeku (kelime) yan zi forme çekuyan f ke ma 00 nuşte de ze nimfıne DUŞ 1)Nameye lehçeya ma w Kurde ke bi lehçeya ma qisey kene ca ra ca xo ra vane kirmanc , kird , zaza yan zi dimili 1 dimli ; lehçeya xo ra vane kirmaneki ' kirdki ' zazaki yan zi d imiiki 1 dimili 1 dimli . Meyle kombiyayişi ne çekuyan (kelimeyan) ra kirmanc O. kirmaneki ser oyo. w 12.kanfıne 12. aralık 4) Nameye şarlstanan ( bajaran) il qezayane Kurdistani Goreye idareye dewletan tani nameye cayan neye: kirmaneki (kirdkJ) tirki dewe köy nahiye nahiye qeza ilçe, kaza şaristan, bajar il, vilayet; şehir, kent Meyle kombiyayişi ne panc çekuyane corinan ser o yo, Iabele forme binizi es- re. Nimlıne: meyle kombiyayisi w 1-NAME 11. kasım Ne nameyan ra çele neri (masculin) yo, nameye bini ma ki (feminin) ye. Nameye mengan bi herfa hurdi (wurdi) dest pekene. ne nuşti de netlceyane ne muna- tC, tani rnintaqayan de ciya ye. ı 1. teşrine 2)Nameye hetan (cihetan) kirmaneki (kirdkil tirki rojawan batı rojhelat doğu vakur kuzey baş ur güney vakure rojhelati kuzeydoğu vakurC ro}awani kuzeyhan başG.re rojhelati güneydoğu başfırC rojawani güneyhan 5. Xelat 5. Alılat 2)Çewlig 1. Azarpert 2. Bongilan 3. <;:etme 4. Dara Heni s. Gexı 6. Kanireş 7. Xorxol 3 )Dersim, Mamel<iye 1. Çemişgezek 2. Mazgerd 3. Prnage 4. Pilemuriye S. Pulur 6. Qisle 7. Xozat dewe şaristan dewi, dew şahrestan, şeher, şehir sfike: Tani cayan de çekuya sG.ke 1 suki 1 sfık menayane şehir, kent, il merkezi , ilçe merkezi yan zi çarşı ye tirki de vajiyena. Ma vaji Diyarbekir, Erzingan U Sewregi ra sCıke yan z1 suki vajiyeno. Ziwane erebki de sG.q mena çarşu y de ya ii tani nuştoxi vane ke esle na çekuye ziwane berberki ra ameyo. Şarlstan O qezayö Kurdistani Ma ne kombiyayişi de narneyane tani şa.ristanan fı qezayan ser o vinderti. Tiya de ma derheqe ne nameyan de meyle kombiyayişi nusene. Ma wext nedi ke narneyane şaristanan Cı qCzayane binan eKurdistani ser o vindere. namevo kirmaneki namevo g dewlete panawo 2)Bingöl 1. Adaklı 2. Solhan 3. Yedisu 4. Genç 13. Şankuş 5)Erzingan ı. Cimini 2. lıiç 3. Kemaliye 4.Kemax S. Mose 6. Refahiye 7. Tercan 9)Urfa 1. Birecik 2. Hilvan 3. Bozova 4. Ceylanpınar S. Siverek 6. Suruç 7. Viranşehir 8. Halfeti 1O)Adıyaman 9)SemsG.r ı. Aldfış 1. Gerger 2. Besni 3)Tunceü 2. Besni 3. Çôlikan 4. Kolik 5. Semsat 6. Sere Golan 1. Çemişgezek 2. Mazgirt ıO)Sert S. Kiği 6. Karlıova 7.Yayladere 3. Pertek 4. Pülümür S. Ovacık 6. Nazimiye 7.Hozat Dersim esle xo de nameye yew minriqa yo. Nameye şaristani bi xo Marnetciye ya, ci ra Kalan z1 vajiyeno. 4 )Diyarbekir 1. Bismil 2. Çôrmfıg 3. Çinar 4. Erxeni s. Gel 6. Hezro 7.Heni 8. Karaz 9. Lice ı o. PasG.r ı 1. Plran ı2. Silivan S)Riha ı. BerecCig 2. CurneReş 3. Hewenc 4. Sere Kaniye S. sewregi 6. Siruc 7. Weranşar 8. Xelfet'i g 4. TG.x l.Adilcevaz 2. Hizan 3. Mutki 4. Tatvan or kirmaneki !kjrdkil rirki 1. ocak 1. çele 2. şubat 2. sibate, gucige 3. mart 3. adare 4. nisane 4. nisan 5. mayıs S. gulane 6. haziran 6. hezirane 7. temmuz 7. temmuze 8. ağustos 8. tebaxe 9. eylül 9. elule 10. ekim ı o. oktobre .a rs 1-Name 1)Nameye lehçeyama 2)Nameye hetan (dhetan) 3)Nameye mengan (aşma n) 4)Nameye şaristanan (bajaran) O qezayane Kurdistani 11-Zemlr Zemire kesi (zemire şexsU 111-Sifet Rengi IV-Humari mena mois him zi lune a ziwane frenski dana. ı)Bidis rd . Osman Aytar (5ewregi) Yildiray Beyazgül (Gimgim) Çeko (Gimgim) MCınzCır Çem (Dersim) Humane Çiyan (Depe) Haydar Diljen (Sewregi) Nihat Eli (Sewregi) J. Espar (Piran) Cemil Gündog an (Dersim) Lerzan Jandil (Gimgim) Huseyin Kulu (Dersim) Seyidxan Kurij (Çewlig) M. Malmisanij (Piran) Serım Murat (Pal i) Robin Rewşen (Li ce) Kamer Söylemez (Dersim) Harun Turgut (Pal i) Şukri Urgun (Hen i) Ne kombiyayişi de amadebiyayoxi ne l)Bidlis 1. Elcewaz 2. Hizan 3. Motki ku R 3)Nameye mengan (aşman) Kirmaneki (kirdki) de him çekuya mengi him zi aş me 1 aşmi 1 aşm vajiyCna. Tani cayan de meng1 yena mena mois a ziwane frenski (30 roj), aşme yena mena lune a frenski (bi tirki gökteki ay ). Tani cayan de z1 çeku ya mengı nevajiyena, aşme him iv a oja 28e aşma (menga) adare de, Stockholm de, kirmaneki (kirdki, dimilki, zazaki) ser o kombiyayişe diyine dest pekerd O. çar roj! (28-3ıe adare) ramit. Ne kombiyaylşe diyine de ne heştes kesi arnade biy: ll. i Stockholmi 2)Diyarbakır 1. Bismil 2. Çermik 3. Çınar 4. Ergani s. Eğil 6. Hazro 7. Hani 8. Kocaköy 9. Lice 10. Kulp ll. Dicle 12. Silvan 13. Çüngüş 5)Erzincan 1. Üzümlü 2. lliç 3. Kemaliye 4.Kemah 5. Çayırtı 6. Refahiye 7. Tercan 3.Çelikhan 4. Kahta 5. Samsat 6. Gölbaşı 12)Sürt ı. Berwari 2.Dih 3.Hewel 4. Misriç 1. Pervari 2.Eruh 3. Baykan 5. ŞOrvan 5.Şirvan 4. Kurtalan 13)Eiazığ 11)Xarpet 1. Axin ı. Agın 2. Baskil 2. Baskil 3. Depe 4. Keban 5.Meden 6. Miyaran 7. Pali 8. Qowanciyan 9. Sivrice 3. Karakoçan 4. Keban 5.Maden 6. Arıcak 7. Palu 8. Kovancılar 9. Sivrice 1O. Alacakaya ıo.Xulaman 11-ZEMiR Zeıniri kesi (zemirii ~xsi) Kirmaneki de di grG.bi zemire kesi esMa riya de goreye meyle kombiyayişi ne di gruban nusene: re. Griiba yewlne l.ez 2.ri 3.o 3.a 1. ma 2.şima 6)Erzirom 6)Erzurum 1. Aşqele 2. Çat 3. Gogsi 1. Aşkale 4. Hesenqele S. lspir 6.Narman 7. Olt'i 8. Olur 9. Ortili ıo. Tatos ı 1. XinG.s, Kela 12. Xoresan 7)Mı1ş ı. Girngirn 2.Kop 3.Milazgir 2.Çat 3. Karayazı 4. Pasinler S.lspir 6.Narman 7.0ltu 8. Olur 3.e Meyle kombiyayişi formane corinan ser o yo, Iabele tani cayan de forme bini zi este. ~ kombiyayi~i 2.ti 3.o 9.Şenkaya 10. Tekman ll. Hırus 12. Horasan 7)Muş ~bini 2. to, m 3. ew, aw, we, wi, ay, yo, yil, wo 3.a 2. şima 3.e 3.ya 2. sima 3. ye, yi 1. Varto 2. Bulanık 3. Malazgirt Dewamir.16 ':i lif ll. - i Amor: 177 NiSAN 1997 ~ VAYi: 20 SEK, 4 DM ADRESt TESERE WELATi: BOX 15216, 16115 BROMMA- SWEDEN NQL-----------------------------------------------------------------------------------~ qerari Mahkemaya Beriini gene" ewbiyayena Huqfıqzane KurdSwed, roja 11.04.1997'in di qerare Mahkernaya Beriini ser o belavoke vila kerd. Belavok di bi kilmeya behse kiştena Dr. Sa dik Şerefkendi Cı embazane ci fı roja 10.04.1997'in di bi qerare Mahkemaya Bedini ya mahkfımker dena Sereke Komara lrani Ayetullah Rafsancanı fı Wezire lstixbarati Eli Pellehiyan yeno kerden fı wina vajeno: Y "Ma ze YHK-Swed hevi kene ki qerare dewlete Yewbiyayena Awrupa, qande alaqeyane organizasyonane kurd fı Kurdistani bi lrani ya ji bibo eynike. Organizasyone Kurdistani alaqeye xu ye bi Irani ya çim ra raverne fı alaqeyane xu bibirne. ku rd . "Çi heyfo ki heta qerare Mahkemaya Bedini, dewletane Awrfıpa, dezgehe heqe insani ye navnetewi, bi giredayena menfeete navnetewi ye dewletan, tewre xu eşkere nôkerdbi. Lahele bahde qerare Mahkemaya Bedini Cı tewre dewleta Irani yo ne huquqi fı ne insani civere dezgeh, sefaret fı diplomare Almanya; bahde ki Almanya diplomare lrani ye teroristi welate xu ra veti; dewletane Yewbiyayena Awrupa ji qerar gurot ki paştiya Almanya bigire, dewleta terorist a lrani mahkôm bikere fı tenya verade. Neticeye ney qerari, diplomate xu Iran ra anti fı diplomate İrani ji welate xu ra veti." Bahde behse karaktere karfıbare dewleta İrani u reaksiyone ci, belavok wina dewamkena: "Ma, Yewbiyayena Huqfıqzane Kurd (YHK)-Swed, qerare Mahkemaya Bedi- ni, zey qerareno tarixi; goreye pivane umUmi ye huqfıqo modern Cı demokratı''k il navnetewi, bi edelat vinenf; qandf şare ma ji serkewtenena gird a. Qande ney ji, ma YHK-Swed paştiya qerare Mahkemaya Beriini gene. No qerar do roje verni di kişta huqôqi ra qande şare kurdi bibo emsale. Eşkere bi ki tekoşine şare ma di, kare huqfıqi ji meydanono gird o. g paştiya or YHK: "Ma iv a Sekretrf G/ştfyl! PDK-Iranl! Dr. Sadik Şerefkendi "Ze ki yeno zanayen kar U harf teroristi ye koruare Islami peyni nine. Ne çend roje dimayin di casfısane lrani, mintiqeya Şarbajer d~ wilayeta Silernaniye di, jahr dayo 60 peşmerge fı terefdare PDK-İrani. Hale inan xerab o. No kar ji raşteraşt civere huqfıqo navnetewi yo. Ma, YHK-Swed, dezgehane navnetewi ye insani ra wazene ki civere na hedise Cı kare bini ye lrani hertim vindere fı mueyida bi kar biyare." Derheqi Kirmaneki (Kirdki) de Kombiyayişi ll. i Stockholmi GrUba diyine 1.mi 2.to 3.ey 3.aye .a rs 111-SIFET Rengi Lma 2. şima 3. inan w Meyle kombiyayişi formane oorinan ser o yo, Iabele tani cayan de forme bini zi este. forme bini Lmin 2. tu 3. yi, ye, hi, ey, e, ey, Syi, ay w meyle kombjyayi~i Lmi 2.to 3.ey w 3. aye Lma 3. ye, ya, yay, aya, ay, a, Ja 1.man 2.şima 2. şiman, sima 3. inan 3. yin, yirii, yine, jini, ina, ine, inf, inG., aynan, eyna, ayna Yew zemiro kesi zi xo yo. Frenski de ne zemiri ra pronom personnet reflechi vajiyeno. Meyle kombiyayişi form e xo yo, la bele tani cayan de herônda xo y de ne fonni zi vajiyene: xwe, xwi, xu, ho, hu. IV-HÜMARi Meyle komblyayişi ni humaran ser o yo: Kirmaneki lkirdkil sipi, sis tirki beyaz, ak sfır kırmız• ı2 siya, qer şalô, qeweyi kewe hewz, kesk, zergfın zerd, çeqer siyah, kara kahverengi 13 hires 14 çares mavı yeşil sarı Meyle kombiyayişi formane corinan ser o yo, Iabele tani cayan de forme bini zi este. Nimfıne: meyle kombivayisi sipi sfır sıya qeweyi kewe hewz zerd forme bini sipe, sipe, sipye sur şiya, şa enge qehwi, rengô qawi kewo, kiho, kuhe, kfıhe sewz zer, zerk Mena tani rengan ca ra ca ciya ya. Nimfıne: kewe (kewo, kiho, kuhe, kfıhe): Tani cayan de yeno mena yeşil etirki. zergfın: Tani cayan de yeno mena hewze zerdini yan zi zerdbiyaye yi (bi tirki sarartı ). zerd: Tani cayan de yeno mena alnn sarısı ye tirki. Meyle kombiyayişi formane oorinan ser o yo, Iabele zewbina (sewbina) formi zi este: meyle kombiyayisi forme bini yewendes des O jO, des Ojew, yondes 12 diwestduyes des O didi 13 hin?s des o hire 14 çares des oçar, des oçi har ıs pances des o panc, ponces, pOnces ı6 şiyes des o şeş 17 hewtes des Cı hewt, hotes ıB heştes des Cı heşt, heyşteş 19 newes des o new 30 hiris hiriş çewreş, çores, çoras 40 çewres poncas, puncas so pancas ıı 11 yewendes ıs diwes/duyes pances 16 şiyes 17hewres 18 beştes 19 newes 20 vıst 30 hiris 40 çewres SO pancas 60 şeşti 70 hewtay 80 beştay 90 neway lOOse 200 di sey 3oo hire sey 400 çar sey SOO pancsey 600 şeş sey 700 hewtsey 800 heşt sey 900 newsey 1000 hezar ı 000 000 milyon ı 000 000 000 milyar 6oşeşti 70hewtay Soheştay 90neway soo panc sey 700 hewt sey şest, şest, şeştı, şeşt, şeyştı hotay, hawtay, hota~ hE!ştay, hE!şta~, heyştay newaye, noway pan sey, ponc sey, pon sey, pün sey hot sey 8ooheştsey heyştsey,heştsey 900 new sey 1000 hezar no sey llenzar, hinzar, honzar, hünzar, hazar 1000 ooo milyon 1000 ooo ooo mflyar mUun mflar Nimune: 192S hezar Cı new sey Cı vist Cı panc 1938 hezar Cı new sey Cı hiris Cı heşt 1997 hezar O new sey O neway Cı hewt ıs67849 yew mflyon O panc sey Cı şeşti O hewt hezari O heşt sey Cı çewres o new
Similar documents
T e k o ş e r
Kurden ku revine Kurdistana bakur hevi dikirin ku zarok, jin u piren xwe ji bomben kimyayi biparezin, xwe avetin bexte dewleta Tirk u lrane. Li aliye Tirkiye, li Kurdistan, bi hatina xwe posman bun...
More informationPDF daxîne
• <;awa ku ez rastiyen di navbera rezan (satir) de tinim zimen, ew ji bi heman ~eweyi bersive didin min. Le, kesen ku pi~tgiriya min dikin ji, hene. Ez dixwazim minakeke bidim. Subayeki , rojeke ra...
More information