nr 8-9/2009 - Czasopismo Aptekarskie

Transcription

www.cza.pl • e-mail: [email protected]
®
Wydawnictwo Farmapress®
ICV 6,93
„Czasopismo Aptekarskie”
ICV 3,72
AMBA
SA
R FA
DO
Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie
W NUMERZE M.IN.
●
Biotechnologia farmaceutyczna: nowe sposoby terapii skutecznej
i bezpiecznej ● Recepty elektroniczne w polskich aptekach ●
● Wstrzymanie i wycofanie produktów leczniczych z rynku ●
ACJI
RM
ISSN 1233-2755
Vol. XVI
Rok za³o¿enia 1992
Nr 8-9 (188-189)
Sierpieñ-Wrzesieñ 2009
®
VOL XVI ● Nr 8-9 (188-189) ● ISSN 1233-2755 ● Rok 2009
KONTYNUATOR TRADYCJI CZASOPISMA
UTWORZONEGO w ROKU 1871 we LWOWIE
Wydawnictwo Farmapress – ICV 6,93
„Czasopismo Aptekarskie” – ICV 3,72
Niezale¿ny Ogólnopolski Miesiêcznik Farmaceutyczno-Medyczny
dla Aptekarzy, Farmaceutów, Lekarzy, Producentów i Dystrybutorów Leków
Wydawca, Redaktor Naczelny: Wiktor Szukiel – tel. kom. 0-601 282 404
Pe³nomocnik Wydawcy Z-ca Redaktora Naczelnego:
Jadwiga Szymañska – tel. kom. 0-601 986 688, tel. (0-22) 879-92-62
Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: mgr prawa Barbara Jendryczko
Sekretarz Redakcji: Bogdan Ostrowski
RADA NAUKOWA
prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak
kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹
Roœlin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie – przewodnicz¹cy
prof. dr Benito del Castillo Garcia
kierownik Katedry Technik Instrumentalnych Chemii Analitycznej,
Uniwersytetu Complutense w Madrycie, Hiszpania
prof. dr hab. n. farm. Edmund Grzeœkowiak
kierownik Katedry i Zak³adu Farmacji Klinicznej i Biofarmacji,
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan – cz³. koresp. PAN i PAU
kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki,
Gdañski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. farm. Wincenty Kwapiszewski
Honorowy Prezes Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego
prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii
prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owski
kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej,
Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum
dr hab. n. farm. Anita Magowska
Katedra i Zak³ad Historii Nauk Medycznych,
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
dr n. farm. Roman Duda
Okrêgowa Izba Aptekarska w Kielcach
dr n. farm. Jerzy Jambor
prezes Polskiego Komitetu Zielarskiego w Poznaniu
dr n. farm. Jerzy £azowski
sekretarz Naczelnej Rady Aptekarskiej w Warszawie
Pomys³ artystyczny i koncepcja typograficzna – Bogdan Ostrowski
Opracowanie graficzno-techniczne i korekta – Zespó³
Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nades³anych
tekstów. Publikacje w „Czasopiœmie Aptekarskim” nie mog¹ byæ kopiowane
w ¿adnej formie ani ¿adnymi metodami mechanicznymi lub elektronicznymi,
³¹cznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacji
bez pisemnej zgody wydawcy, Wydawnictwa Farmapress.
Realizacja Wydania
Biuro Wydawcy i Redakcji: Zofia Soborowska
ul. Obarowska 23/2, 04-337 Warszawa Box 81
tel./fax (0-22) 879-98-69, fax 24 h 879-92-32
e-mail: [email protected]
Kolporta¿ i prenumerata: tel./fax (0-22) 879-98-69
Prenumerata roczna wraz z suplementami – 200 z³, pó³roczna – 120 z³
Wp³aty nale¿y dokonywaæ na konto: 13 1130 1017 0200 0000 0005 1195
Adres strony WWW „Czasopisma Aptekarskiego”: http://www.cza.pl
„Czasopismo Aptekarskie” ukazuje siê tylko w prenumeracie.
Za treœæ tekstów promocyjnych, reklam, og³oszeñ, insertów
Redakcja nie odpowiada.
Nak³ad nie przekracza 15 000 egz.
Tytu³ i znak s³owno-graficzny prawnie zastrze¿ony.
Œwiadectwo ochronne nr 106721 i nr 145359
wydane przez Urz¹d Patentowy RP
© Copyright by FARMAPRESS®
Biotechnologia farmaceutyczna:
nowe sposoby terapii skutecznej i bezpiecznej
Mimo olbrzymich nak³adów na prace badawczo-rozwojowe
w ostatnich latach obserwuje siê wyraŸn¹ stagnacjê w zakresie
wprowadzania nowatorskich leków. Przy tym wiele leków jest
skutecznych terapeutycznie tylko u czêœci pacjentów. Natomiast
Ÿle wybrane i niew³aœciwie stosowane leki staj¹ siê przyczyn¹
groŸnych chorób polekowych u niektórych pacjentów.
Preparaty pochodz¹ce z tzw. czerwonej biotechnologii znajduj¹ siê w obrocie farmaceutycznym od 1982, kiedy to zosta³a wprowadzona wytworzona poza organizmem cz³owieka (rekombinowana) ludzka insulina. Aktualnie w szerszym u¿yciu jest oko³o
120 biofarmaceutyków, a oko³o 700 jest w przygotowaniu do rejestracji. Leki pochodzenia biologicznego wymagaj¹ specjalnych
metod produkcji i kontroli jakoœci ze wzglêdu na wybitn¹ z³o¿onoœæ swojej budowy. Praktycznie wykluczona jest zamiennoœæ
produktów pochodz¹cych od ró¿nych wytwórców. Wp³ywa to niew¹tpliwie na cenê dostêpnych biofarmaceutyków.
W latach 1995-2007 w USA (FDA) i w Unii Europejskiej
(EMEA) zarejestrowano 174 nowe substancje biopochodne. Co
prawda, w œwiecie medycznym pojawiaj¹ siê opinie, ¿e nisko rosn¹ce owoce zosta³y ju¿ zerwane i szansa na rewelacje farmaceutyczne,
tzw. blockbuster drugs, w rodzaju hormonu wzrostu czy interferonu,
staje siê coraz mniejsza. Prze³omowy postêp w medycynie mo¿e jednak nadejœæ wkrótce dziêki rozwojowi farmakoterapii dostosowanej
indywidualnie do reaktywnoœci poszczególnych pacjentów uwarunkowanej genetycznie. Pojawi³o siê pojêcie „personalizowanej medycyny (farmakoterapii)”. W marcu 2007 r. senator Barrack Obama
przedstawi³ Kongresowi USA projekt ustawy, która mia³aby zapewniæ Amerykanom dostêp do personalized medicine.
W oparciu o informacje genetycznie mo¿na zidentyfikowaæ pacjentów, którzy s¹ bardziej podatni na niepo¿¹dane dzia³ania danego leku i takich, którzy s¹ bardziej predysponowani do uzyskania
szczególnych korzyœci terapeutycznych po jego zastosowaniu. Rozwija siê nowa ga³¹Ÿ biomedycyny nazywana farmakogenomik¹. Wykorzystuje ona wiedzê i metody biologii (diagnostyki) molekularnej
do wyboru najlepszego leku dla danego pacjenta i do ustalenia najw³aœciwszego jego dawkowania. Malej¹ce systematycznie koszty
testów genetycznych umo¿liwiaj¹ œledzenie pojawiania siê i zmian
iloœci w organizmie ró¿nych substancji (markerów), okreœlaj¹cych
zaawansowanie stanu chorobowego, postêp farmakoterapii czy rokowania odnoœnie prawdopodobieñstwa nawrotu choroby.
W przypadku ³¹cznego stosowania farmakoterapii i diagnostyki molekularnej mówi siê o teranostyce (Theranostics = Therapeutics + Diagnostics). Personalizowana farmakoterapia jest
szans¹ na uzyskanie radykalnego postêpu w leczeniu wielu chorób, zw³aszcza wirusowych, psychicznych i nowotworowych.
Farmakogenetyka otwiera tak¿e szansê poszukiwania nowatorskich leków przeznaczonych dla poszczególnych podgrup (subpopulacji) pacjentów. Obecnie nie s¹ dopuszczane do obrotu leki
wykazuj¹ce dzia³ania niepo¿¹dane nawet u niewielkiego procentu
pacjentów. Mo¿e dziêki farmakogenetyce wróc¹ do bezpiecznej
personalizowanej terapii niektóre uprzednio wycofane skuteczne
leki, np. œrodki przeciwbólowe z grupy tzw. inhibitorów COX2?
Epoka dominacji chemii w farmacji zdaje siê dobiegaæ koñca.
Nadziejê na poprawê jakoœci i d³ugoœci ¿ycia cz³owieka niesie dziœ
nowa biologia.
prof. zw. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan, cz³. koresp. PAN i PAU
Rada Naukowa „Czasopisma Aptekarskiego”
TREŒÆ
SPRAWY ZAWODU
Pr
en
um
er
uj
ąc
www.cza.pl
[email protected]
®
SADO R
BA
M
FAR MACJ
I
Wybiórka w pigu³ce
6
Bogdan Ostrowski
Recepty elektroniczne w polskich aptekach
9
SN
IS
Vo 12
za l. 33-2
³o XV 75
¿e I
5
ni
a
19
92
Rok
W
yd
aw
„C
ni
ct
za
so IC wo
pi
sm V 6, Farm
IC o A 93 ap
V pt
re
3,72 ek
ss ®
ar
sk
ie”
Ko
nty
nu
ato
r tr
ad
in
we
stu
i s jesz
wo w
ją sie
ap bi
te e
kę
ycj
iC
za
so
pis
m
a
utw
orz
on
eg
ow
ro
ku
18
71
we
Lw
ow
ie
A
Uwaga:
dostêpne jest wy³¹cznie
w prenumeracie redakcyjnej!
Na wszelkie pytania
odpowiadamy pod telefonem:
Zofia Soborowska 022 879-98-69
lub Jadwiga Szymañska 0-601-986-688
s. 11
NAUKA I PRAKTYKA
Bogdan Ostrowski
Profesor Roman Kaliszan cz³onkiem korespondentem
Polskiej Akademii Umiejêtnoœci
18
Jan Ruxer
Farmakologiczne leczenie oty³oœci – miejsce orlistatu
25
Jerzy Jambor
Historia zielarskiej Klêki, czyli 60 lat przetwórstwa zielarskiego
35
DEBATY KONFERENCJE KONGRESY
Barbara Filipek
XVII Europejski Kongres na Temat Oty³oœci – ECO 2009
42
Oty³oœæ i nadwaga jako problem zdrowotny
48
Anita Magowska
Polsko-niemieckie sympozjum farmaceutyczne w Poznaniu
52
INFORMACJE FARMACEUTYCZNE
s. 39
Bogdan Ostrowski
Leki rekombinowane znacz¹cym postêpem w leczeniu hemofilii
54
Katarzyna Urbañska
Wieloczynnikowe, intensywne leczenie cukrzycy typu 2
ratuje ¿ycie i zmniejsza powik³ania choroby
57
PRAWO
s. 48
Agnieszka Zimmermann
Wstrzymywanie i wycofywanie produktów leczniczych z rynku
60
INFORMACJE
Bogdan Ostrowski
Darowizna Sanofi-Aventis: 100 milionów dawek szczepionki
przeciw grypie
65
Jerzy £obarzewski
XIII-lecie dzia³alnoœci Fundacji Rozwoju
Lubelskiego Wydzia³u Farmaceutycznego
68
NOWOŒCI WYDAWNICZE
s. 59
Wies³awa Sto¿kowska, Iga Wapniarska
Opieka farmaceutyczna w leczeniu chorób cywilizacyjnych
Karty bazowe dla farmaceutów
73
Noz/2008/10/JO/17
Nozoil®: Aerozol do nosa: but. 10 ml. Skład: Produkt zawiera olej sezamowy. Działanie: Zawarty w produkcie olej sezamowy nawilża i natłuszcza błonę
śluzową nosa. Ponadto zmniejsza obrzęk błony śluzowej oraz poprawia drożność przewodów nosowych. Zastosowanie: Oczyszczanie i nawilżanie błony
śluzowej nosa przy suchości błon śluzowych oraz przy nieżycie nosa. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na składniki produktu. Dawkowanie: 1-3 dawki do
każdego otworu nosowego 3 razy dziennie. Maksymalny efekt uzyskuje się po 10 dniach stosowania.
Wytwórca: Pharmacure AB, skr. poczt. 53245, 400 16 Göteborg, Szwecja.
Dystrybutor: Mylan Sp. z o.o., al. KEN 95, kl. 18, 02-777 Warszawa, tel. +48 (22) 644 22 41, fax +48 (22) 644 22 58.
Wyrób medyczny
SPRAWY ZAWODU
WYBIÓRKA W PIGU£CE
Hurtownia farmaceutyczna PHOENIX
Pharma Polska Sp. z o.o. bêd¹c¹ czêœci¹ Grupy PHOENIX, jednego z najwiêkszych koncernów dystrybucyjnych w Unii
Europejskiej, zosta³a wyró¿niona nagrod¹
Solidny Pracodawca Roku 2008.
Solidny Pracodawca Roku jest nagrod¹ przyznawan¹ corocznie przez „Przegl¹d Gospodarczy” – dodatek promocyjno-informacyjny, który ukazuje siê
w „Gazecie Prawnej”. Spoœród tysiêcy
firm zostaj¹ wy³onione te, które bez zarzutu wywi¹zuj¹ siê ze swoich zobowi¹zañ wobec pracowników.
Konkurencja nie nale¿y do ³atwych,
poniewa¿ pod uwagê brane s¹ kryteria
zwi¹zane z warunkami pracy, przestrzeganie przepisów bhp czy prawa pracy,
terminowoœæ wyp³at, warunki socjalne,
szkolenia pracowników, jak równie¿
zewnêtrzne i wewnêtrzne opinie o firmie, a tak¿e dynamika zatrudnienia na
przestrzeni ostatnich lat.
Nagroda Solidny Pracodawca Roku
przyznawana jest przedsiêbiorcom
tworz¹cym nowe miejsca pracy, modernizuj¹cym ju¿ funkcjonuj¹ce oraz
wspieraj¹cym pracowników w podnoszeniu kwalifikacji. PHOENIX Pharma
Polska Sp. z o.o. jest w³aœnie takim pracodawc¹ i dlatego zosta³a uhonorowana tym presti¿owym tytu³em.
„Jutro Mojej Apteki”, pod takim has³em w dniach 3-4 paŸdziernika br.
w Poznaniu odbêdzie siê I Konferencja
Edukacyjno-Biznesowa organizowana
przez Œwiat Zdrowia S.A. Organizatorzy
zapowiadaj¹ udzia³ ok. 1000 aptekarzy
farmaceutów z ca³ej Polski.
6
Podczas tegorocznej konferencji Europejskiego
Stowarzyszenia Wydzia³ów Farmacji (EAFP)
w Oslo (18-19 czerwca) w tajnym g³osowaniu dokonano wyboru nowego sk³adu Komitetu Wykonawczego EAFP (Executive Committeee EAFP): wesz³o do niego po dwóch przedstawicieli Hiszpanii,
Wielkiej Brytanii i W³och oraz po jednym przedstawicielu Grecji, Francji, Norwegii, Portugalii i Polski.
Na zdj. w imieniu „Czasopisma Aptekarskiego”
i w³asnym, cz³onek Rady Naukowej prof. dr Benito
del Castillo Garcia z Uniwersytetu Complutense
w Madrycie sk³ada gratulacje prof. dr hab. Renacie
Jachowicz z Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM
z okazji wyboru do Komitetu Wykonawczego EAFP.
PharmaExpert informuje, ¿e w czerwcu 2009 r.
wartoœæ sprzeda¿y w aptekach ogólnodostêpnych
i punktach aptecznych wynios³a 2 045 mln PLN, co
stanowi wzrost o 9,0% w porównaniu do czerwca
2008 r. Sprzeda¿ leków refundowanych – 964 mln
PLN – wzrost o 6,0% w porównaniu do czerwca
2008 r. Sprzeda¿ odrêczna wszystkich preparatów
sprzedawanych bez recepty w aptece – 681 mln
PLN i by³a wiêksza o 13,7% w porównaniu do
czerwca 2008, a sprzeda¿ leków na recepty pe³nop³atne – 400 mln PLN i wzros³a o 8,5% w porównaniu do czerwca 2008 r. Obrót polskiej statystycznej
apteki w czerwcu 2009 r. wyniós³ 150 181 PLN
(w cenach detalicznych brutto), co stanowi wzrost
o 7,0 % w stosunku do czerwca 2008.
CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 8-9 (188-189) 2009
SPRAWY ZAWODU
Komisja Europejska przedstawi³a 8 lipca
br. sprawozdanie koñcowe dotycz¹ce badania sektora farmaceutycznego, w którym
wskazuje na koniecznoœæ ustanowienia silnego wspólnotowego systemu ochrony patentowej oraz na bariery administracyjne
opóŸniaj¹ce wejœcie na rynek zarówno leków generycznych, jak i innowacyjnych.
Koñcowe sprawozdanie KE z badania „Sector Inquiry into Pharmaceuticals” zawiera szereg rekomendacji dotycz¹cych rynku farmaceutycznego, których wdro¿enie mo¿e przynieœæ wymierne korzyœci dla pacjentów. Sprawozdanie potwierdza, ¿e ochrona w³asnoœci
intelektualnej jest kluczowa w inwestowaniu
w badania i rozwój nad nowymi lekami.
Postulowane przez INFARMÊ i EPIA (European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations) wprowadzenie jednolitego wspólnotowego patentu w krajach
Unii Europejskiej zwiêkszy pewnoœæ obrotu
gospodarczego i obni¿y jego koszty.
Naczelna Rada Aptekarska 24 czerwca br.
przyjê³a stanowisko w sprawie modelu dystrybucji produktów leczniczych wdra¿anego
i prowadzonego przez spó³ki nale¿¹ce do
grupy AstraZeneca. Stanowisko zosta³o og³oszone na stronie internetowej Naczelnej Rady
Aptekarskiej www.nia.org.pl
Ju¿ ponad 11 tysiêcy aptek ogólnodostêpnych i punktów aptecznych zosta³o klientami
AstraZeneca w ramach Systemu Sprzeda¿y
Bezpoœredniej. Œrednia wielkoœæ jednego zamówienia to 3 opakowania leków, co oznacza,
¿e wprowadzenie nowej polityki sprzeda¿owej
pozwala firmie na sprawn¹ obs³ugê zarówno
wiêkszych zamówieñ, jak i tych na pojedyncze
sztuki. AstraZeneca jest pierwsz¹ firm¹ farmaceutyczn¹ w Polsce, która wprowadzi³a ca³y
portfel swoich produktów leczniczych dostêpnych w aptekach w tym systemie.
1 lipca 2009 r. minister zdrowia Ewa Kopacz w wyniku przeprowadzonego konkursu powo³a³a na stanowisko prezesa Urzêdu
Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w Warszawie mgr farm. Grzegorza Cessaka.
Nowy prezes jest absolwentem Wydzia³u Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie (obecnie Warszawski Uniwersytet Medyczny) ze specjalnoœci¹ technologia przemys³owa.
Po ukoñczeniu studiów w roku 2001 podj¹³ pracê w Instytucie Leków na stanowisku specjalisty ds. monitorowania konsumpcji leków
oraz importu docelowego. Od pocz¹tku istnienia Urzêdu Rejestracji
Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych jest jego pracownikiem; od roku 2004 kierowa³ Wydzia³em
Zmian Porejestracyjnych (obecnie Wydzia³ Zmian Porejestracyjnych i Rerejestracji). Przez ca³y czas
trwania procesu harmonizacji dokumentacji produktów leczniczych by³ bezpoœrednio odpowiedzialny za jej przebieg. W latach 2006-2007 by³ ekspertem Sejmowej Podkomisji i Komisji Zdrowia w sprawie nowelizacji ustawy Prawo farmaceutyczne, zaœ od roku 2008 bra³ udzia³ jako ekspert w pracach
nad tworzeniem Rozporz¹dzenia Komisji WE 1234/2008.
Zajmowa³ siê tak¿e dzia³alnoœci¹ dydaktyczn¹, prowadz¹c wyk³ady i seminaria w Polsce i za granic¹
o tematyce rejestracji produktów leczniczych, ze szczególnym uwzglêdnieniem procesu harmonizacji
(m.in. „Experiences of a new EU Member State in bringing old systems in-line with EU regulations”).
7
®
ISSN 1233-2755
Vol. XVI
Rok za³o¿enia 1992
Nr 6-7 (186-187)
Czerwiec-Lipiec 2009
Wydawnictwo Farmapress®
ICV 6,93
ICV 3,72
Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie
RECEPTY ELEKTRONICZNE
W POLSKICH APTEKACH
Bogdan OSTROWSKI
Wobec rosn¹cych z roku na
rok wydatków Narodowego
Funduszu Zdrowia na refundacjê leków coraz pilniejsz¹ koniecznoœci¹ staje siê zwiêkszenie kontroli nad sprzeda¿¹ leków refundowanych i lepsze zabezpieczenie recept lekarskich.
Ukróciæ wy³udzanie lekarstw
i pieniêdzy z refundacji mog³yby recepty elektroniczne, czyli
elektroniczny zapis informacji
na temat leku przepisanego pacjentowi, który obejmuje równie¿ sposób dawkowania tego
leku, przekazany w formie elektronicznej od lekarza do podmiotu uprawnionego do jego
dystrybucji – farmaceuty. Doœwiadczenia krajów, gdzie pomys³ systemu elektronicznych
recept pojawi³ siê kilka lat temu i którego funkcjonowanie
przynosi ju¿ ewidentne korzyœci systemom opieki zdrowotnej (m.in. Niemiec, Wielkiej
Brytanii, Skandynawii, USA,
a tak¿e Czech, gdzie pod koniec stycznia br. lekarze zaczêli
wydawaæ elektroniczne recepty), zdaj¹ siê to potwierdzaæ.
Zapewnienia polskich polityków o upowszechnieniu
i usprawnieniu rozwi¹zañ z zakresu telemedycyny w naszym
kraju s³yszymy od kilku lat.
Narodowy Fundusz Zdrowia
w swojej wieloletniej strategii
planuje wdro¿enie e-recepty
do roku 2010. Strategicznym
celem tego wdro¿enia jest uzyskanie œciœlejszej kontroli nad
obrotem lekami refundowanymi, jak równie¿ stworzenie
mo¿liwoœci weryfikacji prawid³owoœci dzia³añ medycznych.
Rz¹d planuje zrealizowanie
postanowieñ projektu ustawy
o powszechnie dostêpnym pos³ugiwaniu siê w Polsce zaawansowanymi technologiami
informatycznymi do 2015 roku,
a oczekiwanym ich efektem ma
byæ usprawnienie funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. W planach rz¹du ka¿dy
polski pacjent bêdzie posiada³
elektroniczn¹ kartê zdrowia,
a e-recepta bêdzie w powszechnym u¿yciu do roku 2020.
W pierwszej kolejnoœci próbie
zostan¹ poddane e-recepty,
które przez pocz¹tkowy okres
bêd¹ w obiegu obok tradycyjnych recept papierowych.
E-recepta jest jednym z projektów, który prowadzi do uzyskania pe³nego obrazu sytuacji
na rynku medycznym w wymiarze finansowym. Planowane
zmiany musz¹ wiêc uwzglêdniaæ miêdzynarodowe standar-
dy dotycz¹ce bezpieczeñstwa
transferu danych i ich formatu,
miêdzynarodow¹ terminologiê,
a tak¿e inne. Obecnie w tym
zakresie obowi¹zuj¹ standardy
tymczasowe (ENV 13607), ale
prace nad ujednoliceniem regu³ w Europie ca³y czas trwaj¹.
Zwolennicy wymienionych
zmian w opiece zdrowotnej
maj¹ jednak œwiadomoœæ, ¿e na
pewno nie od razu wprowadzenie innowacji zostanie z entuzjazmem przyjête przez pacjentów a tak¿e przez œrodowisko
lekarsko-farmaceutyczne.
E-RECEPTA
JAKO ELEMENT OSOZ
W Polsce e-recepta jest jednym z elementów Ogólnopolskiego Systemu Ochrony
Zdrowia (OSOZ) – w pe³ni
polskich rozwi¹zañ wspomagaj¹cych ochronê zdrowia spo³eczeñstwa i ka¿dego zainteresowanego obywatela, którego
idea oparta na sprawdzonych
naukowych podstawach zrodzi³a siê na pocz¹tku lat 90.
Ogólnopolski System Ochrony
Zdrowia (OSOZ) jest wszechstronnym programem zarz¹dzania w sektorze ochrony zdrowia,
którego unikatowoœæ polega
➤
SPRAWY ZAWODU
➤
10
na nowatorskiej synergii najwa¿niejszych ogniw systemu opieki
zdrowotnej. Skupia wokó³ swojej idei nie tylko pacjenta, lekarza, farmaceutê, mened¿era
s³u¿by zdrowia, ale równie¿ instytucje zaufania publicznego,
którzy s¹ gwarancj¹ kompleksowoœci praktycznych rozwi¹zañ
w polskiej ochronie zdrowia.
Zasadniczym celem Ogólnopolskiego Systemu Ochrony
Zdrowia jest po³¹czenie systemu wspólnych korzyœci zwi¹zanych z uczestnictwem w projekcie pacjenta, lekarza, farmaceuty oraz instytucji zaufania publicznego we wspólnym
celu ogólnej poprawy zdrowia
spo³eczeñstwa.
W OSOZ dane historyczne
o zdrowie danej osoby gromadzone s¹ na Indywidualnym
Koncie Zdrowotnym (IKZ) pacjenta, do którego jedynym
kluczem jest Karta Zdrowia
Pacjenta (KZP). Dostêp do zawartoœci KZP ma wiêc tylko
posiadacz konta IKZ, który
mo¿e wyraziæ zgodê na zapoznanie siê z ni¹ lekarza, u którego siê leczy lub szuka porady,
je¿eli by³oby to niezbêdne do
zdiagnozowania jego dolegliwoœci i wyboru terapii.
W ramach ró¿nego rodzaju
serwisów OSOZ prowadzi Ba-
zê Zdarzeñ Zdrowotnych, która
rejestruje w tzw. czasie rzeczywistym wszystkie œwiadczenia
zdrowotne realizowane w placówkach medycznych pod³¹czonych do systemu. W bazie
zdarzeñ zdrowotnych rejestrowane s¹ tak¿e zapisy lekarskie
dotycz¹ce leków. Recepta wydrukowana na komputerze,
w tradycyjnej formie papierowej zostaje wydana pacjentowi, a jej wersja elektroniczna
przes³ana do OSOZ. Farmaceuta w aptece, skanuj¹c kod
kreskowy recepty papierowej,
sprawdza jej wiarygodnoœæ,
a nastêpnie automatycznie pobiera jej odpowiednik elektroniczny, przez co oszczêdza
czas i eliminuje ewentualne
b³êdy powstaj¹ce podczas tradycyjnego odczytu treœci recepty papierowej.
Takie rozwi¹zanie zapewnia
kompletacjê informacji na Indywidualnym Koncie Zdrowotnym pacjenta o lekach zaordynowanych przez lekarza i faktycznie wykupionych przez pacjenta w aptece. Zwrotna informacja o lekach wykupionych
przez pacjenta w aptece, przes³ana przez OSOZ do lekarza,
to kolejny pozytywny aspekt recepty elektronicznej i niezmiernie wa¿ne wsparcie dla lekarza
przyjmuj¹cego pacjenta na wizytê kontroln¹. Lekarz uzyskuje unikatowe narzêdzie kontroli skutecznoœci zastosowanej
kuracji, czy w przypadku konkretnego pacjenta o zapisanej
w Koncie Zdrowotnym historii
zdrowia zastosowane leki przynios³y zamierzony efekt terapeutyczny. Lekarz bêdzie
wprowadza³ receptê do komputera, a pacjent jedynie z kart¹
medyczn¹ uda siê do apteki, by
wykupiæ leki.
Recepta elektroniczna to nie
tylko pe³na informacja o wszystkich lekach zaordynowanych pacjentowi przez lekarzy w ró¿nych miejscach kraju, ale przede
wszystkim mo¿liwoœæ skutecznej
kontroli interakcji miêdzy lekami. Lekarz korzystaj¹cy z systemu OSOZ ju¿ nie zaordynuje
leków, które nie mog¹ byæ stosowane z lekami, jakie pacjent aktualnie za¿ywa, przez co istotnie
poprawia siê skutecznoœæ ca³ego
procesu leczenia.
Recepta elektroniczna to
przede wszystkim lepsza ochrona zdrowia pacjentów z chorobami przewlek³ymi, eliminacja
pomy³ek zwi¹zanych z b³êdami
odczytu recept papierowych,
jak równie¿ automatyzacja wymiany informacji oszczêdzaj¹ca
czas lekarzy i farmaceutów.
➤
zk Min
oln is
i c t t e r ktac
w a s t w ja
W aN :
y¿
sz auk
eg i
o:
6p
99
2
kt
Ko
n
ty
nu
at
or
tra
dy
in
we
stu
j
i s esz
wo w
j¹ sie
ap bi
te e
kê
iS
cji
Cz
as
op
ism
a
ut
wo
rz
on
eg
ow
ro
ku
18
71
we
Lw
ow
ie
FAR MACJ
I
SADO R
BA
M
®
Pr
en
um
er
uj
¹c
A
PO
LS
K
PO IE
LS TO P a
KI WA t r
KO RZ o n
M YS a t
IS
IT TW
Ro SN
ET
O
k
ZI LE
za 123
EL K
³o
3
AR AR
¿e -27
Pu
ni
SK SK
a 55
IE
n
I
1
www.cza.pl
[email protected]
Uwaga:
dostêpne jest wy³¹cznie
w prenumeracie redakcyjnej!
Na wszelkie pytania
odpowiadamy pod telefonem:
Zofia Soborowska 22 879-98-69
lub Jadwiga Szymañska 601-986-688
SPRAWY ZAWODU
➤
12
Elektroniczna recepta to tak¿e istotne skrócenie czasu obs³ugi pacjenta w aptece. Ka¿dy,
kto by³ w aptece w godzinach
szczytu, wie jak irytuj¹ce mog¹
byæ kolejki do okienka.
Recepta elektroniczna wcale
nie musi byæ wdro¿ona w ca³ym
kraju, aby przynosi³a okreœlone
korzyœci: – Wystarczy, aby apteki
i przychodnie w jednej miejscowoœci zosta³y pod³¹czone do systemu OSOZ, a recepta elektroniczna mo¿e obj¹æ ca³¹ lokaln¹
spo³ecznoœæ, daj¹c te same korzyœci jak w przypadku ca³ego
kraju. Efekt poprawy wydajnoœci
i lepszej obs³ugi na pewno zostanie zauwa¿ony przez pacjentów,
a wiêkszoœæ informacji dotycz¹cych ich zdrowia trafi automatycznie na ich konta zdrowotne
– uwa¿a Rafa³ Kozio³, dyrektor
Wydzia³u Systemu OSOZ.
Rozwi¹zanie wprowadzone
przez OSOZ w zwi¹zku z recept¹ elektroniczn¹ korzystnie
wp³ywa na bezpieczeñstwo ordynowania leków przez lekarzy, a tak¿e bezpieczeñstwo wydawania leków w aptekach.
W przypadkach, kiedy decyzj¹
G³ównego Inspektora Farmaceutycznego pewne serie leków
powinny byæ natychmiast wycofane z obrotu, OSOZ w kilka
sekund po publikacji takiej informacji zablokuje system informatyczny lekarza i odpowiednio ostrze¿e przed prób¹
ordynacji zabronionego leku.
Wprowadzenie
drobnych
zmian legislacyjnych ³agodz¹cych zasady stosowanie recepty
elektronicznej sprawiæ mo¿e, ¿e
w kilku tysi¹cach podmiotów
wspó³pracuj¹cych z systemem
OSOZ e-recepta praktycznie
z dnia na dzieñ zacznie w pe³ni
funkcjonowaæ i stopniowo bê-
dzie eliminowaæ receptê papierow¹ twierdz¹ przedstawiciele
OSOZ.
Ogólnopolski System Ochrony Zdrowia tworzy firma
KAMSOFT, producent specjalistycznego oprogramowania dla
medycyny i farmacji. W ramach
systemu OSOZ dostêpnych jest
szereg serwisów wspomagaj¹cych opiekê zdrowotn¹, a ich
g³ównym za³o¿eniem, jak i misj¹ ca³ego systemu, jest stopniowe zastêpowanie tradycyjnej
medycyny naprawczej, tañsz¹
i efektywniejsz¹ profilaktyk¹.
NFZ system elektronicznych recept chce wprowadzaæ
w dwóch etapach. W pierwszym
recepty papierowe istnia³yby
obok elektronicznych. W drugim papier by³by ca³kiem wycofany. Pacjent mia³by specjaln¹
kartê z mikroprocesorem (która mog³aby byæ zarazem jego
legitymacj¹ ubezpieczeniow¹
oraz kluczem do bazy danych
o pacjencie, jego chorobach,
przebiegu leczenia itp.). Podczas wizyty lekarz zapisywa³by
receptê na takiej karcie albo na
elektronicznym koncie pacjenta w bazie danych. W aptece
pacjent poda kartê, a farmaceuta œci¹gnie receptê z karty
lub po³¹czy siê przez internet
z baz¹ danych. Równoczeœnie
system informatyczny wyœle do
NFZ informacjê o zrealizowaniu recepty, dziêki czemu apteka szybko (do 24 godzin a nie
w tydzieñ) dostanie refundacjê.
WSPARCIE
DLA FARMACEUTY
System OSOZ daje farmaceucie narzêdzie opracowane
wspólnie z uniwersyteckimi pracownikami naukowymi, które
umo¿liwia kontrolê interakcji
pomiêdzy lekami. Wa¿ne jest tutaj jednak, ¿e kontrola interakcji
odbywa siê nie tylko pomiêdzy
lekami zapisanymi przez lekarza. Nie mamy tutaj w¹tpliwoœci,
¿e lekarze swoj¹ wiedz¹ fachow¹ dbaj¹, aby przepisane pacjentowi leki nie wchodzi³y w interakcjê. Co jednak, gdy kilka
dni temu pacjent by³ u innego
lekarza, który przepisa³ leki na
zupe³nie inne schorzenie? Co
w przypadku, gdy pacjent nic
o tym nie powie? Co w przypadku, gdy pacjent ma dwie recepty
i jedn¹ zrealizuje w jednej aptece drug¹ w drugiej?
Tutaj z pomoc¹ mo¿e przyjœæ
OSOZ, który dziêki dostêpowi
farmaceuty do Elektronicznej
Kartoteki Pacjenta sprawdzi leki
zakupione do 30 dni wstecz i da
natychmiastow¹ odpowiedŸ, czy
przypadkiem nie wchodz¹ one
w interakcjê z lekami przepisanymi przez lekarza.
Farmaceuta otrzyma na swoim
komputerze informacjê w postaci komunikatu o potencjalnym
niebezpieczeñstwie. Dziêki temu mo¿e ostrzec pacjenta, tym
samym dodatkowo wp³ywaj¹c
korzystnie na jego zdrowie.
Uczestnictwo w projekcie
OSOZ umo¿liwia farmaceucie
dostêp do aktualnych komunikatów G³ównego Inspektora Farmaceutycznego (GIF).
Skonstruowany przez system
mechanizm szybkiego powiadamiania placówek ochrony zdrowia o wstrzymaniu b¹dŸ wycofaniu okreœlonego preparatu (substancji) z obrotu umo¿liwia farmaceucie w³aœciw¹ reakcjê na
taki komunikat. Informacja
opublikowana przez G³ównego
Inspektora Farmaceutycznego
jest niezw³ocznie wprowadzana
SPRAWY ZAWODU
do systemu przez operatora
OSOZ. Natychmiast po wprowadzaniu tej informacji za poœrednictwem systemu komunikacji udostêpnianego przez
OSOZ komunikat znajduje siê
w systemie informatycznym apteki. Oznacza to, ¿e farmaceuta
w krótkim czasie otrzymuje informacjê o pojawiaj¹cym siê komunikacie. Co wiêcej, komunikat jest skonstruowany w taki
sposób, ¿e system informatyczny
ma mo¿liwoœæ automatycznego
zablokowania wskazanych w komunikacie leków wraz z numerami seriami. Dziêki temu
OSOZ mo¿e równie¿ zapobiec
omy³kowemu wydaniu takiego
leku – nawet przypadkowo.
Ogólnopolski System Ochrony
Zdrowia, którego elementem
jest System Kontroli Recept
(SKR), pozwala na skuteczne
wykrywanie i eliminowanie zjawiska fa³szowania recept. System Kontroli Recept, dzia³aj¹cy
w tzw. czasie rzeczywistym, pozwala farmaceucie na weryfikacjê poprawnoœci recepty, bezpoœrednio podczas jej realizacji
w obecnoœci pacjenta. Po odczytaniu kodu kreskowego recepty
i wprowadzeniu do systemu informatycznego apteki jest on automatycznie wysy³any do systemu OSOZ, gdzie nastêpujê kontrola, czy recepta nie jest przypadkiem skradziona, zgubiona lub fa³szywa (skserowana).
W przypadku wykrycia nieprawid³owoœci farmaceuta w ci¹gu zaledwie 2-3 sekund jest informowany stosownym komunikatem.
Baza recept skradzionych aktualizowana jest na podstawie
danych publikowanych przez
oddzia³y Narodowego Funduszu Zdrowia. Dziêki takiemu
mechanizmowi raz wprowadzo-
na do bazy skradziona recepta
nie mo¿e zostaæ zrealizowana
w ¿adnej z aptek korzystaj¹cych
z systemu OSOZ.
System SKR automatycznie
weryfikuje równie¿ powtórn¹
realizacjê tej samej recepty w innej aptece. W przypadku, gdy
recepta zostanie skradziona lub
wydrukowana z wykorzystaniem
istniej¹cego numeru, system
SKR poinformuje o tym zdarzeniu farmaceutê. Poniewa¿ jest to
system dzia³aj¹cy w czasie rzeczywistym, ka¿da nastêpna próba zrealizowania tej samej recepty (kopii) jest natychmiast
blokowana. Nie ma najmniejszych szans, aby zrealizowaæ receptê fa³szyw¹ w jakiejkolwiek
aptece pod³¹czonej do systemu
OSOZ. Jest to istotne zarówno
ze wzglêdu na bezpieczeñstwo
zdrowia i ¿ycia pacjentów, jak
i bezpieczeñstwo ekonomiczne
apteki – za leki zrealizowane na
skradzion¹ receptê NFZ nie
udziela refundacji.
Sprawne dzia³anie systemu
OSOZ jest mo¿liwe dziêki sporej iloœci aptek wykorzystuj¹cych w swojej pracy system
SKR. Ka¿dego dnia liczba takich aptek zwiêksza siê od kilku do kilkunastu kolejnych.
Bardzo wa¿nym elementem
dla farmaceutów jest otwartoœæ
systemu OSOZ, bowiem wspó³praca apteki z systemem jest
mo¿liwa niezale¿nie od producenta oprogramowania aptecznego. Dowolny producent
oprogramowania aptecznego
winien tylko dostosowaæ swój
system do wspó³pracy z OSOZ,
czyli dobudowaæ tzw. interfejs
komunikacyjny.
System OSOZ oprócz funkcji
kontroli recept daje szereg dodatkowych korzyœci dla lekarza
lub farmaceuty, pozwalaj¹c na
profesjonalne realizowanie misji opieki medycznej i opieki
farmaceutycznej.
W praktyce e-recepty wi¹¿¹
siê zatem z du¿ym u³atwieniem
funkcjonowania relacji lekarz –
pacjent – farmaceuta (m.in. system wyeliminuje b³êdy spowodowane nieczytelnoœci¹ recept,
co obecnie niesie ze sob¹ wiele
komplikacji). Z drugiej strony
wprowadzenie technik telemedycyny do polskich placówek
ochrony zdrowia ³¹czy siê z du¿ym wyzwaniem dla szpitali
i przychodni: bêd¹ musia³y zaopatrzyæ siê w odpowiedni
sprzêt komputerowy i oprogramowanie. Informatyzacja s³u¿by zdrowia w naszym spo³eczeñstwie mo¿e tak¿e spowodowaæ trudnoœci w pos³ugiwaniu siê e-receptami czy innymi
dobrodziejstwami nowoczesnoœci, szczególnie przez osoby
starsze, zarówno pacjentów jak
i lekarzy.
PILOTA¯OWY PROGRAM
E-RECEPT
Specjaliœci szacuj¹, ¿e ponad
miliard z³otych rocznie mo¿na
zaoszczêdziæ, zastêpuj¹c papierowe recepty elektronicznymi i uwalniaj¹c system refundowania leków od wielu nadu¿yæ. Ministerstwo Zdrowia
ju¿ kilka lat temu zamierza³o
pilota¿owo sprawdziæ e-recepty w dwóch województwach
w kraju, ale po fali protestów
projekt w stadium ogólnej koncepcji od³o¿ono do szuflady.
Od pewnego czasu przychodnie i apteki wspó³pracuj¹ce
z Ogólnopolskim Systemem
Ochrony Zdrowia OSOZ mog¹ z powodzeniem stosowaæ
➤
13
SPRAWY ZAWODU
➤
14
receptê elektroniczn¹, równolegle z recept¹ papierow¹.
Na pocz¹tku czerwca br. media poinformowa³y, ¿e jesieni¹
bie¿¹cego roku w Wielkopolsce
ruszy program pilota¿owy wprowadzaj¹cy e-receptê. Obejmie
on przychodnie zdrowia i apteki
jedynie w dwóch wielkopolskich
powiatach, weŸmie w nim udzia³
ok. 200 lekarzy i z pewnoœci¹ bêdzie to siedmiomilowy krok na
drodze do informatyzacji naszego systemu ochrony zdrowia.
Program informatyzacji opieki zdrowotnej nie wzbudza entuzjazmu w œrodowisku lekarsko-farmaceutycznym. – Nale¿y przede wszystkim zadaæ sobie pytanie, jak rozwi¹zana zostanie ochrona danych osobowych – mówi Konstanty Radziwi³³, prezes Naczelnej Rady
Lekarskiej. – To przecie¿ bêdzie przesy³ane za pomoc¹ internetu, a dane na recepcie s¹
z kategorii tzw. wra¿liwych.
– Idea szczytna, ale informatyzacja jest bardzo kosztownym
rozwi¹zaniem – uwa¿a Krystyna
Kazimierska, kierownik Poradni Naramowickich w Poznaniu.
– Zakup sprzêtu i szkolenie personelu to konkretne wydatki.
Dr Konstanty Radziwi³³
zwróci³ rownie¿ uwagê, ¿e istotn¹ spraw¹ jest to, kto ponosiæ
bêdzie koszty wprowadzenia
nowych systemów: – Nie mo¿e
byæ tak, ¿e to wszystko spadnie
na barki œwiadczeniodawców –
uwa¿a.
Kod kreskowy, znak wodny,
œwiec¹ce w ultrafiolecie w³ókna,
mikrodruk oraz specjalny papier
uniemo¿liwiaj¹cy podrobienie –
to zalety nowej recepty, która,
jak zapowiada wiceminister
zdrowia Marek Twardowski, pozwoli zaoszczêdziæ miliony z³o-
tych wyciekaj¹ce z systemu z powodu podrabiania recept.
– To marnotrawienie pieniêdzy – komentuje pomys³ MZ
dr Joanna Zabielska-Cieciuch,
lekarz rodzinny z Bia³egostoku.
– Takie zabezpieczenia s¹ stosowane na banknotach wielokrotnego u¿ytku, a nie na jednorazowej recepcie. Koszty produkcji nowych recept obci¹¿¹ bud¿et NFZ, tymczasem resort
zdrowia nie jest w stanie oszacowaæ, jakie oszczêdnoœci mo¿e
przynieœæ ta innowacja. Zreszt¹,
wiele fa³szerstw nie polega na
podrabianiu recept, ale na wypisywaniu drogich leków na tzw.
martwe dusze, czyli nieistniej¹cych pacjentów. Lekarze uwa¿aj¹, ¿e zamiast wymyœlaæ
skomplikowane zabezpieczenia
recept, MZ powinno zaj¹æ siê
przygotowaniem elektronicznej
karty ubezpieczenia zdrowotnego, która mia³a zacz¹æ obowi¹zywaæ ju¿ w 2005 r. oraz... elektronicznej recepty.
– Nie nale¿y spodziewaæ siê
wielkich oszczêdnoœci z wprowadzenia nowych recept –
uwa¿a dr Bo¿ena Janicka, sekretarz Porozumienia Zielonogórskiego. – Piln¹ potrzeb¹ jest
natomiast elektroniczna karta
ubezpieczenia zdrowotnego.
A jeœli ju¿ mamy wydawaæ pieni¹dze na unowoczeœnienie recept, to czas pomyœleæ o recepcie elektronicznej. Lekarze
w umowach z NFZ zobowi¹zuj¹ siê do poniesienia kosztów
refundacji leku, jeœli recepta
zostanie wystawiona pacjentowi, który nie p³aci sk³adki na
ubezpieczenie zdrowotne.
– Ale jak mam sprawdziæ, czy
pacjent ma op³acon¹ sk³adkê? –
pyta dr Janusz Tylewicz, lekarz
z Zielonej Góry. – Gdy mia³em
co do tego w¹tpliwoœci, próbowa³em ustaliæ to w oddziale
NFZ, us³ysza³em, ¿e fundusz
nie dysponuje aktualnymi informacjami o op³acaniu sk³adki,
bo ZUS przesy³a dane z dwumiesiêcznym opóŸnieniem.
Dr Aneta Bil-Wroñska, dyrektor Niepublicznego Zak³adu
Opieki Zdrowotnej „MEDYK”
w Stalowej Woli, bez wahania
podpisuje siê pod projektem: –
Z wprowadzenia takiego systemu p³ynie wiele korzyœci. System u³atwi kontakt pacjenta
z lekarzem i pog³êbi wiedzê tego drugiego o chorym. Na pewno ³atwiej bêdzie siê dostaæ do
specjalisty. System us³ug medycznych bêdzie bardziej klarowny. A poza tym, co istotne
z naszego punktu widzenia, system finansowania us³ug medycznych bêdzie bardziej szczelny. Liczê, ¿e zostanie równie¿
uproszczony system rozliczania
siê z kontraktów z Narodowym
Funduszem Zdrowia.
Wprowadzenie systemu popiera tak¿e œrodowisko farmaceutów. – Wprowadzenie e-recept to bardzo dobry pomys³.
Zreszt¹ my postulujemy to od
bardzo dawna. Dla nas w tym
wszystkim najistotniejszy jest
fakt, ¿e recepta, zarejestrowana
na karcie zdrowia chorego, nie
bêdzie sprawiaæ k³opotów farmaceucie. Wreszcie przestanie
on mêczyæ siê z rozczytywaniem
pisma lekarza, nie bêdzie musia³ odsy³aæ chorego z powrotem do przychodni po prawid³owo wype³nion¹ receptê. Obecnie bardzo czêsto siê zdarza, ¿e
lekarz zapomni o jakimœ istotnym elemencie na druku. To automatycznie dyskwalifikuje receptê. My jej po prostu nie mo¿emy zrealizowaæ. E-recepta ➤
Na Państwa kontakt
czeka ponad 200
telemarketerów
Od 9 maja preparaty firmy AstraZeneca
możecie Państwo kupić
w Grupie TORFARM
&
W celu zapewnienia Państwu kompleksowej informacji dotyczącej projektu realizowanego przez Grupę TORFARM oraz producenta leków AstraZeneca
zamieszczamy zbiór niezbędnych informacji.
Jeżeli nie współpracujecie Państwo z Grupą TORFARM lub jeśli macie Państwo jakiekolwiek pytania związane z projektem dystrybucji bezpośredniej
AstraZeneca, prosimy o kontakt pod bezpłatnym numerem infolinii:
lub przesłanie e-maila pod adres:
[email protected]
Jeżeli współpracujecie Państwo z jednym z Oddziałów Torfarmu,
preparaty firmy AstraZeneca możecie zamówić
pod bezpłatnym numerem infolinii.
0 800 88 00 33
Jeżeli współpracujecie Państwo z jedną ze spółek Grupy TORFARM, prosimy
o kontakt z Działem Telemarketingu pod bezpłatnym numerem infolinii.
Oddział
Telefon
Nazwa Spółki
Toruń
Gdańsk
Olsztyn
Katowice
Kraków
Łódź
Lublin
Poznań
Warszawa
Wrocław
0 800 800 059
0 800 800 211
0 800 880 027
0 800 800 019
0 800 222 430
0 800 880 000
0 800 880 026
0 800 880 025
0 800 801 000
0 800 880 007
Galenica
Optima Radix Vita Plus Tadanco
0 800 145 700
Warszawa
0 800 800 390
0 800 800 165
0 800 807 035
0 800 800 619
0 800 800 165
0 800 445 431
0 800 128 275
0 800 190 840
0 800 128 276
0 800 571 864
0 800 800 145
0 800 200 026
0 800 800 001
0 800 800 180
Numer infolinii
Janki
Kielce
Radom
Łódź
Panaceum
Prego
Bielawa
Ostrów Wlkp.
Opole
Multi
Promedic
Dolpharma
Silfarm
Itero
Wszystkie spółki Grupy Kapitałowej mają możliwość sprzedaży preparatów AstraZeneca z obsługujących ich magazynów, aż do wyczerpania zapasów.
Zapraszamy do współpracy!
SPRAWY ZAWODU
➤
16
za¿egna wszystkie te problemy
– uwa¿a Lidia Czy¿, wojewódzki konsultant do spraw farmacji
aptecznej w Rzeszowie.
– Krajem, gdzie w znacznym
stopniu wprowadzono ju¿ elektroniczn¹ kontrolê recept, jest
np. Dania – komentuje prezes
Dolnoœl¹skiej Izby Aptekarskiej
Piotr Bohater, farmaceuta i in¿ynier elektronik, w³aœciciel apteki „Pod Ratuszem” we Wroc³awiu. – Dzia³a tam system monitoruj¹cy na bie¿¹co wydatki
na refundacjê dla ka¿dego ubezpieczonego obywatela. Tyle tylko, ¿e w Danii jest oko³o 330 aptek, a u nas ponad 12 tysiêcy. To
jest nieporównywalna skala.
– Skala z³o¿onoœci i koszty
wprowadzenia elektronicznych
recept w naszych aptekach by³yby zbli¿one, a mo¿e nawet wy¿sze ni¿ w przypadku komputeryzacji ZUS ze wzglêdu na potencjalnie wiêksz¹ liczbê i czêstotliwoœæ przesy³anych informacji
oraz konsekwencje ewentualnych b³êdów z nara¿eniem ¿ycia
w³¹cznie – uwa¿a prezes DOIA
i t³umaczy z³o¿onoœæ ca³ej operacji: – WyobraŸmy sobie, ¿e do
kilku centralnych serwerów musi mieæ elektroniczny dostêp
ka¿dy polski lekarz, czyli ka¿dy
powinien dysponowaæ komputerem po³¹czonym z sieci¹.
Z kolei ka¿dy pacjent bêdzie
musia³ mieæ swoj¹ kartê identyfikacyjn¹, najlepiej z chipem.
Ka¿dy lekarz i apteka bêd¹ musieli mieæ wa¿ny podpis elektroniczny, zapewniaj¹cy zarówno
szyfrowanie przesy³anych przez
internet recept elektronicznych,
jak i zabezpieczaj¹cy je przed
fa³szowaniem czy nieuprawnionym dostêpem. To gigantyczny
system informatyczny, a z technicznego punktu widzenia wy-
j¹tkowo z³o¿one przedsiêwziêcie, moim zdaniem obecnie ma³o realne w naszym kraju.
Jego zdaniem, jeœli e-recepty
maj¹ s³u¿yæ uszczelnieniu systemu, czyli ograniczeniu wydatków na refundacjê, to nale¿y siêgn¹æ najpierw po prostsze i tañsze rozwi¹zania: – Nawet nie ponosz¹c ¿adnych kosztów, mo¿na
od razu znaleŸæ pewne rezerwy –
twierdzi szef DOIA. – Uwa¿am,
¿e wci¹¿ brakuje œwiadomoœci, i¿
marnuj¹c leki czy nie szukaj¹c
tañszych terapii, trwoni siê œrodki, które mog³yby zostaæ wydane
na inne cele. Karygodnym marnotrawstwem s¹ na przyk³ad
tzw. leki za grosz. Jeœli pacjent
p³aci za lek grosze, nie bêdzie go
ceni³. Zrobi zapasy, potem wyrzuci leki do kosza...
Wed³ug szacunkowych danych
pojawienie siê leków za grosz
zwiêkszy³o wydatki NFZ o kilkaset milionów z³otych, jednak
dot¹d nikt siê tym nie przej¹³.
Oczywiœcie, chorzy maj¹ prawo
do tanich leków, ale mo¿e to
wsparcie powinno byæ udzielane
w innej, kontrolowanej formie?
– zastanawia siê prezes DOIA.
– Fundusz powinien te¿ lepiej
wykorzystywaæ te mechanizmy
kontroli, które ju¿ posiada.
Wed³ug ekspertów na wprowadzeniu e-recept skorzystaj¹
wszyscy: pacjent, bo lekarz
w trakcie wypisywania recepty,
korzystaj¹c z elektronicznej bazy danych, mo¿e mu powiedzieæ,
ile leki bêd¹ kosztowaæ, chory
mo¿e te¿ od razu prosiæ o ich
wymianê na tañsze odpowiedniki; farmaceuta nie bêdzie musia³
odszyfrowywaæ przez d³ugie minuty bazgro³ów lekarza. Co doktor zapisa³ i w jakiej iloœci, zobaczy komfortowo na ekranie
komputera. I szybciej dostanie
refundacjê; lekarz, bo bêdzie od
razu widzia³, czy chory stosuje
siê do jego zaleceñ, po wizycie
pacjenta w aptece dostanie informacjê, co kupi³, a czego nie
(np. czy wzi¹³ piêæ przepisanych
preparatów, czy te¿ tylko dwa).
Na e-receptach du¿o zyska
sam NFZ. Zdaniem specjalistów uszczelnia one system leków refundowanych i pomog¹
wypleniæ z rynku fa³szywki.
Wed³ug nieoficjalnych szacunków NFZ wydatki tym spowodowane mo¿na zmniejszyæ nawet o 10 do 20 proc. Zdaniem
„Gazety Wyborczej”, jeœli prze³o¿yæ to na liczby, potencjalne
oszczêdnoœci z tytu³u wprowadzenia w kraju elektronicznych
recept mog¹ wynieœæ od 660
mln z³ do ponad 1,3 mld z³.
Warto wiêc zadaæ sobie pytanie: skoro mamy ju¿ informacjê
w formie elektronicznej o wypisanej recepcie, jak j¹ wykorzystaæ? To bardzo proste: wystarczy
pod³o¿yæ papierow¹ receptê pod
czytnik apteki. OSOZ sprawdzi,
czy w Bazie Zdarzeñ Zdrowotnych nie ma ju¿ tej recepty w formie elektronicznej – je¿eli jest,
OSOZ udostêpni j¹ aptece, aby
farmaceuta zamiast przepisywaæ
leki z recepty do systemu, móg³
zaj¹æ siê pacjentem.
Wszyscy pytaj¹ jednak, kto za
to wszystko zap³aci: – To bêd¹
kolosalne koszty i na pewno
czêœæ z nich znowu trzeba bêdzie pokryæ z w³asnej kieszeni –
mówi¹ na koniec i lekarze,
i farmaceuci.
Adres do korespondencji:
Redakcja
„Czasopisma Aptekarskiego”
ul. Obarowska 23/2
04-337 Warszawa
tel. 022 879 98 69
Konkurs na najlepsz¹ pracê magistersk¹
dotycz¹c¹ tradycyjnego leku roœlinnego
KOMUNIKAT
Organizatorzy Konkursu: zarz¹d PHYTOPHARM KLÊKA SA oraz redakcja
CZASOPISMA APTEKARSKIEGO informuj¹, ¿e regulamin a tak¿e formularz
zg³oszeniowy dostêpne s¹ na stronie internetowej przedsiêbiorstwa PHYTOPHARM
KLÊKA SA (www.phytopharm.com.pl). Zg³oszenia nale¿y sk³adaæ do dnia 15
wrzeœnia br. Wyniki konkursu og³oszone zostan¹ w nr 10/2009 CZASOPISMA
APTEKARSKIEGO. Wrêczenie nagród bêdzie mia³o miejsce w trakcie konferencji
Polskich Ogrodów Botanicznych w Instytucie W³ókien Naturalnych i Roœlin
Zielarskich w Poznaniu (5-8 paŸdziernika 2009).
Zg³oszone prace zostan¹ ocenione przez Komisjê w sk³adzie:
Przewodnicz¹cy
dr Jerzy Jambor
PHYTOPHARM KLÊKA SA
Cz³onkowie
dr hab. Anita Magowska
Katedra Historii Nauk Medycznych UM
w Poznaniu
prof. dr hab. Kazimierz G³owniak
Katedra i Zak³ad Farmakognozji
z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych
UM w Lublinie
przewodnicz¹cy Rady Naukowej
prof. dr hab. Marian Miko³aj Zgoda
Katedra Farmacji Stosowanej UM
w £odzi
dr Waldemar Buchwald
Instytut W³ókien Naturalnych
i Roœlin Zielarskich
dr Jan Jakub Staœko
Phytopharm Klêka SA
NAUKA I PRAKTYKA
PROFESOR ROMAN KALISZAN
CZ£ONKIEM KORESPONDENTEM
POLSKIEJ AKADEMII UMIEJÊTNOŒCI
Bogdan OSTROWSKI
Wœród bez ma³a pó³tysiêcznego grona cz³onków Polskiej Akademii Umiejêtnoœci (PAU) mamy
wreszcie przedstawiciela nauk farmaceutycznych: na posiedzeniu plenarnym PAU w Krakowie w dniu
20 czerwca br. na cz³onka korespondenta Wydzia³u Lekarskiego Akademii wybrano prof. dr. hab.
n. farm. Romana Kaliszana, kierownika Katedry Biofarmacji i Farmakodynamiki Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego.
Amongst the nearly 500 members of the Polish Academy of Abilities, we have at last the representative of pharmaceutical sciences: during the plenary session of the Academy in Cracow, which
occurred on the 20th of June, Ph.D.,D.Sc. Roman Kaliszan – the head of the Biopharmacy and
Pharmacodynamics Chair at the Medical University in Gdañsk – was elected a correspondent
member of the Medical Faculty of the Academy.
POLSKA AKADEMIA UMIEJÊTNOŒCI
– TRADYCJA I WSPÓ£CZESNOŒÆ
Polska Akademia Umiejêtnoœci (PAU) jest
wspó³czesn¹ kontynuatork¹ utworzonej w roku
1871 instytucji, która do roku 1919 nosi³a nazwê
Akademii Umiejêtnoœci i choæ formalnie ograniczona do zaboru austriackiego, pe³ni³a od pocz¹tku rolê ogólnopolskiej instytucji naukowej
i kulturalnej. Jej dzia³alnoœæ wykracza³a bowiem
poza zabór austriacki, skupiaj¹c badaczy z ca³ej
Polski i wielu innych krajów.
Po pierwszej wojnie œwiatowej, w roku 1919
Akademiê Umiejêtnoœci przemianowano na Polsk¹ Akademiê Umiejêtnoœci, która sta³a siê niezale¿n¹ od pañstwa, naczeln¹ polsk¹ instytucj¹
nauki o statusie towarzystwa naukowego ogólnego, oficjalnie reprezentuj¹c¹ naukê polsk¹ tak¿e
wobec miêdzynarodowych organizacji naukowych (by³a m.in. cz³onkiem-za³o¿ycielem Union
Académique Internationale). G³ówn¹ siedzib¹
PAU by³ i pozostaje do dziœ Kraków. Akademia
w okresie miêdzywojennym mia³a cztery wydzia³y: Wydzia³ Filologiczny, Wydzia³ Historyczno-Filozoficzny, Wydzia³ Matematyczno-Przyrodniczy i od 1930 roku Wydzia³ Lekarski.
18
Okres miêdzywojenny by³ czasem najwiêkszej
aktywnoœci PAU, przede wszystkim wydawniczej
(publikowano wówczas ponad 100 serii wydawniczych, wœród nich monumentalny Polski S³ownik Biograficzny), powsta³a te¿ Stacja Naukowa
w Rzymie. PAU w okresie II wojny œwiatowej
i okupacji prowadzi³a prace badawcze i wydawnicze w konspiracji.
Dzia³alnoœæ Akademii by³a kontynuowana po
okupacji niemieckiej do r. 1952, kiedy to jej
agendy i maj¹tek zosta³y przejête decyzj¹ w³adz
na rzecz utworzonej wówczas Polskiej Akademii
Nauk w Warszawie. Niezale¿na od pañstwa instytucja naukowa by³a w³adzom wysoce niewygodna, wiêc w 1948 roku og³osi³y one zamiar powo³ania Polskiej Akademii Nauk, a wobec PAU
zastosowano restrykcje finansowe i cenzuralne,
ograniczono kontakty z zagranic¹, zablokowano
wydawnictwa. Placówki badawcze, wydawnictwa, zbiory, pami¹tki i maj¹tki PAU zabrano
i przekazano do PAN. Akademii jednak nie rozwi¹zano, dziêki czemu dzia³alnoœæ jej mog³a byæ
odbudowana zaraz po transformacjach ustrojowych w 1989 roku. Odtworzy³a j¹ grupa cz³onków na podstawie dawnego statutu, z zachowaniem ci¹g³oœci organizacyjnej i odwo³uj¹c siê do
NAUKA I PRAKTYKA
Europejski
Laur
Farmacji
© Ma³gorzata Klimiuk
tradycyjnych form dzia³ania. Od maja 1990 r.
PAU liczy³a piêæ wydzia³ów: Wydzia³ Filologiczny, Wydzia³ Historyczno-Filozoficzny, Wydzia³
Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny, Wydzia³
Przyrodniczy i Wydzia³ Lekarski, a w marcu
1993 powo³ano do ¿ycia jako szósty Wydzia³
Twórczoœci Artystycznej.
Ju¿ w roku 1990 reaktywowano dzia³alnoœæ
wydawnicz¹ PAU, poczynaj¹c od rocznika PAU
oraz sprawozdañ z czynnoœci i posiedzeñ. W nastêpnej kolejnoœci zaczê³y siê ukazywaæ rozprawy. Sukcesywnie, pocz¹wszy od powsta³ej
w 1991 r. Komisji Œrodkowoeuropejskiej, w sposób oddolny, w miarê potrzeb i mo¿liwoœci tworzono kolejne komisje. Obecnie w strukturze
PAU jest ich 26.
Wed³ug stanu z 19 czerwca 2009 r. Polska
Akademia Umiejêtnoœci liczy 479 cz³onków,
w tym 146 czynnych, 149 korespondentów i 172
zagranicznych, z których ka¿dy utrzymuje ¿ywe
kontakty z nauk¹ polsk¹. Akademia wybra³a
nadto czterech cz³onków honorowych, którymi
byli Jan Pawe³ II i Jan Nowak-Jeziorañski, a s¹
W³adys³aw Bartoszewski i ks. kardyna³ Franciszek Macharski.
Obecnie dzia³alnoœæ naukowa PAU skupia siê
g³ównie w 25 komisji przedmiotowych, usytuowanych przy ró¿nych wydzia³ach oraz miêdzywydzia³owych, które publikuj¹ swoje rozprawy.
PAU dysponuje wa¿nymi elementami warsztatu naukowego dla humanistyki: bibliotek¹ –
kompletowan¹ niemal od dwustu lat, zawieraj¹c¹ wiele znakomitych materia³ów historycznych i naukowych, w tym czasopisma z XIX
i XX wieku, a tak¿e wspania³y Gabinet Rycin,
i archiwum, którego pocz¹tki równie¿ siêgaj¹
Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, które
jest bezcennym Ÿród³em dla badaczy historii.
W wyniku ugody z Towarzystwem Historyczno-Literackim w Pary¿u ostatnio PAU odzyska³a
tak¿e prawa w³asnoœci Biblioteki Polskiej
w Pary¿u.
Oprócz badañ œciœle naukowych wa¿n¹ rol¹
PAU jest tworzenie forum dyskusji pomiêdzy
uczonymi ró¿nych specjalnoœci. W tym kierunku
dzia³a kilka komisji miêdzywydzia³owych, o charakterze ogólnym, takich jak Komisja Historii
Nauki, Komisja Zagro¿eñ Cywilizacyjnych,
Komisja d/s Oceny Podrêczników Szkolnych,
Komisja Spraw Europejskich, du¿a Komisja Nauk
Podczas obrad X Jubileuszowej Konferencji Naukowej
„Czasopisma Aptekarskiego” kawaler „Europejskiego Lauru
Farmacji” Albert Ferstl z Niemiec wrêcza prof. dr hab.
Romanowi Kaliszanowi, cz³onkowi korespondentowi PAN
insygnia „Europejskiego Lauru Farmacji”, najwy¿szego
odznaczenia o charakterze miêdzynarodowym
19
NAUKA I PRAKTYKA
➤
20
Technicznych czy niedawno powsta³a Komisja
Nauk Ekonomicznych, Od przesz³o czterech lat
odbywaj¹ siê comiesiêczne seminaria PAU z wyk³adami wybitnych autorytetów, g³ównie w dziedzinie szeroko pojêtej humanistyki. Nawi¹zuj¹c
do tradycji Wyk³adów Otwartych, Akademia
rozpoczê³a tak¿e we wspó³pracy z „Dziennikiem
Polskim” cykl imprez pod wspóln¹ nazw¹ „Kawiarnia Naukowa”. S¹ to dyskusje popularnonaukowe otwarte dla szerokiej publicznoœci.
Polska Akademia Umiejêtnoœci przyznaje nagrody za wybitne osi¹gniêcia badawcze – m.in.
coroczn¹ nagrodê im. Tadeusza Borowicza
w dziedzinie medycyny, co dwa lata nagrodê im.
Mariana Miêsowicza w dziedzinie fizyki, raz na
kilka lat nagrodê im. Mariana Kukiela z historii
wojskowoœci) i raz na piêæ lat 9 nagród im. Miko³aja Kopernika fundowanych przez miasto
Kraków.
Polska Akademia Umiejêtnoœci dysponuje stypendiami na badania zagraniczne Fundacji
Lanckoroñskich. Jest to wielka liczba stypendiów na pobyt w Rzymie, Wiedniu, Londynie,
a niekiedy tak¿e gdzie indziej, przyznawana
w takich dziedzinach naukowych, jak: archeologia, historia (do 1939 r.), historia sztuki, filologia klasyczna, filozofia, historia filozofii. Rozdziela je corocznie komisja przy PAU, w sk³ad
której wchodz¹ tak¿e przedstawiciele piêciu uniwersytetów (UJ, UW, UWr., UAM, UMK).
Akademia dysponuje ponadto stypendiami
Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Pary¿u im. dr Marii Zdziarskiej-Zaleskiej na prace
badawcze w Bibliotece Polskiej w Pary¿u. S¹
one przyznawane w takich dziedzinach naukowych jak historia, filologia polska, historia sztuki, politologia i kartografia historyczna. Rozdziela je corocznie komisja przy PAU, w sk³ad
której wchodz¹ przedstawiciele Wydzia³u Filologicznego i Wydzia³u Historyczno-Filozoficznego PAU, a tak¿e Towarzystwa Historyczno-Literackiego, Biblioteki Narodowej oraz rzeczoznawca w zakresie zbiorów Biblioteki Polskiej w Pary¿u.
Polska Akademia Umiejêtnoœci jest te¿ cz³onkiem All European Academies (ALLEA), organizacji zrzeszaj¹cej wszystkie europejskie akademie nauk i sztuk. W roku 2006 kolejne zgromadzenie ogólne ALLEA odby³o siê w Krakowie,
a jego organizatorami by³y PAU i PAN. PAU jest
cz³onkiem za³o¿ycielem Centro Interuniversitario – Miêdzynarodowego Centrum Miêdzyuniwersyteckie dla Œródziemnomorza, Europy
Œrodkowo-Wschodniej i Euroazji (obszar Rosji
i imperium otomañskiego)), w sk³ad którego
wchodz¹: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet w Tallinie, Uniwersytet w Szeged, Uniwersytet La Sapienza, Uniwersytet LUMSA,
Uniwersytet Lecce, Uniwersytet w Angers, Uniwersytet w Louvain-la-Neuve i Polska Akademia Umiejêtnoœci, której sekretarz generalny
jest przewodnicz¹cym walnego zgromadzenia
cz³onków Centro.
Szeroka jest wspó³praca miêdzynarodowa
PAU. Akademia podpisa³a umowê o wspó³pracy
ze S³owack¹ Akademi¹ Nauk (badania w zakresie jêzykoznawstwa, archeologii, historii oraz etnologii i historii sztuki), umowê (w 1998 r.)
z Akademi¹ Nauk Republiki Czeskiej oraz S³oweñsk¹ Akademi¹ Nauk (w 1998 r.). Powsta³ zamys³ wspó³pracy z Sask¹ Akademi¹ Nauk w zakresie wspólnych badañ nad tzw. toponomastyk¹
wendyjsk¹ na terenie wschodnich Niemiec. LuŸniejsze formy wspó³pracy ³¹cz¹ PAU z Austriack¹ Akademi¹ Nauk i Brandenbursk¹ Akademi¹
Nauk w Berlinie. PAU podpisa³a te¿ umowê
o wspó³pracy naukowej z Królewsk¹ Akademi¹
Flamandzk¹ Nauk, Literatury i Sztuk Piêknych
w Belgii. W 2003 r. zosta³a zawarta umowa z Wêgiersk¹ Akademi¹ Nauk. Wspó³praca zagraniczna PAU zosta³a te¿ zapisana w umowach miêdzynarodowych zawartych przez MSZ, m.in. z Francj¹, W³ochami, Czechami, Macedoni¹ i Egiptem.
Nawi¹zano kontakty z Polskim Instytutem Naukowym w Kanadzie (Polish Institute of Arts
and Sciences in Canada) powsta³ym w 1943 r.
jako oddzia³ Polskiego Instytutu w Nowym
Jorku, a od r. 1976 dzia³aj¹cym jako niezale¿na
instytucja kanadyjska na Uniwersytecie McGill.
Wytypowano w niej tematy z zakresu medycyny
i archeologii, które bêd¹ realizowane wspólnie
z Uniwersytetem McGill w Montrealu.
DOROBEK NAUKOWY
PROFESORA ROMANA KALISZANA
Prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan zosta³
cz³onkiem korespondentem Wydzia³u Lekarskiego PAU, w sk³ad którego wchodz¹ lekarze,
farmaceuci i biolodzy, których praca naukowa
wi¹¿e siê bezpoœrednio z medycyn¹. Posiedzenia
Wydzia³u Lekarskiego odbywaj¹ siê z regu³y
wspólnie z Wydzia³em Matematyczno-Fizycznym i Wydzia³em Przyrodniczym i obejmuj¹ referaty dotycz¹ce ogólnych problemów medycyny, przedstawiane zarówno przez cz³onków Wydzia³u jak i uczonych zagranicznych goszcz¹cych
w Krakowie.
Pod auspicjami PAU odby³y siê np. w 1995 roku dwa sympozja naukowe z zakresu nauk medycznych. Jedno z nich, organizowane przez
Medyczne Centrum Badawcze Uniwersytetu Jagielloñskiego i Polskie Towarzystwo Fizjologiczne, ³¹czy³o siê z setn¹ rocznic¹ odkrycia adrenaliny, dokonanego równoczeœnie przez polskich
i angielskich badaczy. Drugie sympozjum dotyczy³o problemu roli zaka¿enia przez Helicobacter pylori w zapaleniach b³ony œluzowej ¿o³¹dka.
Przy Wydziale Lekarskim od 3 grudnia 1992
roku dzia³a Komisja Etyki Medycznej, maj¹ca
w swoim sk³adzie tak¿e przedstawicieli dyscyplin
nielekarskich, zw³aszcza filozofów, zajmuje siê
przede wszystkim zagadnieniami deontologii
© Ze zbiorów w³asnych AM w Gdañsku
NAUKA I PRAKTYKA
Podczas obchodów 60-lecia Wydzia³u Farmaceutycznego
Akademii Medycznej w Gdañsku
przewodnicz¹cy Rady Naukowej
prof. dr hab. Kazimierz G³owniak wrêczy³ honorowy
medal wraz z certyfikatem „Ambasadora Farmacji”
prof. dr hab. n. farm. Romanowi Kaliszanowi
ówczesnemu rektorowi Akademii Medycznej w Gdañsku
CERTIFICATE
CERTYFIKAT
AMBASSADOR
OF PHARMACY
R
DO FA
przyznania tytu³u i medalu
ACJI
RM
AMBA
SA
proclaiming the Title and Medal of
AMBASADOR
FARMACJI
granted to prof. dr
ROMAN KALISZAN
prof. dr. hab.
ROMANOWI KALISZANOWI
BY EDITORIAL BOARD OF „CZASOPISMO APTEKARSKIE”
FOR SPECIAL ACHIEVEMENTS IN SCIENTIFIC RESEARCH AND
MERITS IN PROMOTING AN OUTPUT OF PHARMACEUTICAL
SCIENCES IN EUROPE AND THE WORLD.
ZA SZCZEGÓLNE OSI¥GNIÊCIA W BADANIACH NAUKOWYCH
I ZAS£UGI W UPOWSZECHNIANIU
DOROBKU NAUK FARMACEUTYCZNYCH
W EUROPIE I NA ŒWIECIE
NADANY PRZEZ „CZASOPISMO APTEKARSKIE”
Przewodnicz¹cy Rady Naukowej
Chairman of the Scientific Council
prof. dr hab. Kazimierz G£OWNIAK
The Title and the Medal award was established to commemorate the founding
of „Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego” in Lvov in 1871, a publication which was
the predecessor of „Czasopismo Aptekarskie”. The annual award is bestowed every
April, the anniversary month in which the former Journal’s premier issue first appeared.
Redaktor Naczelny
Editor-in-Chief
Wiktor SZUKIEL
Warszawa, 24 kwietnia 2007 r.
Tytu³ i Medal ustanowiony z okazji rocznicy utworzenia w 1871 r. we
Lwowie „Czasopisma Towarzystwa Aptekarskiego”, poprzednika
„Czasopisma Aptekarskiego”, wrêczany w kwietniu ka¿dego roku
w rocznicê ukazania siê 1 numeru.
21
NAUKA I PRAKTYKA
➤
22
lekarskiej, regulacj¹ wykorzystywania zwierz¹t
doœwiadczalnych w badaniach biomedycznych
i innymi problemami wspó³czesnej etyki lekarskiej. Komisja tworzy podstawy dla oceny dzia³alnoœci lekarskiej, mierz¹cej siê z najwa¿niejszymi osi¹gniêciami nauk przyrodniczych, które
maj¹ znaczenie dla udoskonalenia rozpoznania,
leczenia i prognozowania chorób.
Prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan jest naukowcem dobrze znanym nie tylko absolwentom gdañskiego Wydzia³u Farmaceutycznego,
ale wszystkim Czytelnikom „Czasopisma Aptekarskiego”, w którego Radzie Naukowej zasiada
i na ³amach którego ukazuj¹ siê jego publikacje.
Z gdañsk¹ uczelni¹ jest zwi¹zany od lat, koñczy³
tu bowiem studia farmaceutyczne na Wydziale
Farmaceutycznym AMG i studia na Wydziale
Fizyki Uniwersytetu Gdañskiego (tytu³ magistra
farmacji uzyska³ w roku 1968, zaœ magistra fizyki w roku 1973), tu rozpocz¹³ dzia³alnoœæ naukow¹ i pracê nauczyciela akademickiego, tu w latach 2005-2008 by³ rektorem AMG, a obecnie
kieruje Katedr¹ Biofarmacji i Farmakodynamiki
na Wydziale Farmaceutycznym.
Na jego dorobek naukowy sk³adaj¹ siê 193
oryginalne prace naukowe, 29 prac przegl¹dowych, 18 ksi¹¿ek i rozdzia³ów w ksi¹¿kach. Sumaryczny „impact factor” (IF) jego prac opublikowanych wynosi 351, ca³kowity indeks cytowañ
– 4460, a wspó³czynnik Hirscha – 35.
Tematyka badañ prof. Kaliszana koncentruje
siê na wykorzystaniu metody analizy chemicznej,
zwanej chromatografi¹, do szybkiego (high-throughput) pozyskiwania informacji o w³aœciwoœciach
fizykochemicznych zwi¹zków chemicznych, istotnych dla ich aktywnoœci biologicznej oraz dla ich
charakterystyki jako materia³ów u¿ytkowych.
Rozwijana przez niego tematyka jest interdyscyplinarna, o czym œwiadcz¹ publikacje w czasopismach z zakresu chemii analitycznej i fizycznej,
bioanalityki z proteomik¹ i metabonomik¹, farmakologii molekularnej i klinicznej, chemii leków, chemometrii, modelowania komputerowego
i innych dziedzin chemii, farmacji i medycyny.
Za najwa¿niejsze swoje dokonanie profesor
uwa¿a wprowadzenie do œwiatowej nauki skrótu
QSRR, spotykanego w tytu³ach ksi¹¿ek, rozdzia³ów podrêcznikowych, sesji sympozjalnych itp.
Równie wa¿ne jest te¿ wprowadzenie HPLC z immobilizowanymi biomakrocz¹steczkami do mo-
delowania in vitro i in silico oddzia³ywañ „kandydatów na leki” z biologicznymi uk³adami receptorowymi i wykazanie szczególne mo¿liwoœci chromatografii jako narzêdzia do farmakokinetycznej
preselekcji zwi¹zków rozwa¿anych jako potencjalne leki. Zespó³ badawczy kierowany przez profesora zastosowa³ tak¿e chemiê obliczeniow¹ i chemometriê do „wy³uskiwania” wartoœciowej informacji z „szumu” informacyjnego zalewaj¹cego
zinstrumentalizowan¹ wspó³czesn¹ analitykê
i bioanalitykê. Uda³o siê mu wnieœæ wk³ad w fizykochemiczn¹ teoriê procesów rozdzielczych,
zw³aszcza chromatografii cieczowej – wyjaœnione
zosta³y na poziomie molekularnym mechanizmy
rozdzieleñ w poszczególnych uk³adach HPLC
i mo¿liwa sta³a siê komputerowo wspomagana
optymalizacja warunków rozdzieleñ.
W dorobku profesora jest tak¿e wprowadzenie do teorii i praktyki chromatograficznej oryginalnej metody rozdzieleñ w gradiencie pH.
Odkrycie w³aœciwoœci cieczy jonowych jako dodatków do faz ruchomych usprawniaj¹cych metodê HPLC znalaz³o zastosowanie praktyczne.
Uznanie specjalistów dobrze dokumentuj¹
ostatnie prace zespo³u kierowanego przez R.
Kaliszana opublikowane w latach 2004-2008,
w tym szeœæ w elitarnym amerykañskim czasopiœmie „Analytical Chemistry”. Do najwa¿niejszych prac opublikowanych w ostatnich latach on
sam zalicza takie pozycje, jak: 1. B¹czek T., Walijewski £., Kaliszan R.: pH gradient reversed-phase liquid chromatography as a fractionation tool
for the separation of peptides, „Talanta” 75, 76-82,
2008 (IF 2,810); 2. Kaliszan R.: QSRR – quantitative structure-retention relationships, „Chemical
Reviews” 107, 3212-3246, 2007 (IF 26,054); 3.
Szymañska I., Radecka H., Radecki J., Kaliszan
R.: Electrochemical impendance spectroscopy for
study of amyloid beta-peptide interactions with ()nicotine ditartrate and (-)cotinine, „Biosensors
and Bioelectronics” 22, 1955-1960, 2007 (IF
4,132); 4. Szymañska E., Markuszewski M.J., Capron X., van Nederkassel A.M., Vander Heyden
Y., Kaliszan R.: Evaluation of different warping
methods for the analysis of CE profiles of urinary
nucleosides, „Electrophoresis” 28, 2861-2873,
2007 (IF 4,101); 5. Wiczling P., Kawczak P., Nasal
A., Kaliszan R.: Simultaneous determination of
pKa and lipophilicity by gradient RP HPLC, „Analytical Chemistry” 78, 239-249, 2006 (IF 5,635).
NAUKA I PRAKTYKA
AMBA
SA
R
DO FA
Cz
asopis
m
®
a
Dy
p
Ho n o
m
lo a Aptek r
➤
y
owrskiego
5 habilitacji. Zorganizowa³ swoim uczniom
(i innym) sta¿e w najlepszych oœrodkach naukowych USA, Japonii, Holandii, Francji, Belgii i innych.
Prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan jest
cz³onkiem krajowych i miêdzynarodowych towarzystw naukowych, laureatem bardzo wielu
nagród i wyró¿nieñ za osi¹gniêcia naukowe
w dziedzinie nauk medycznych i przyrodniczych
– wœród nich presti¿owej Nagrody Fundacji na
Rzecz Nauki Polskiej w 2003 roku, nazywanej
ACJI
RM
Szczególnym osi¹gniêciem ostatnich trzech lat
kierowanego przez prof. Romana Kaliszana zespo³u naukowego jest wprowadzenie analizy
QSRR do proteomiki. Prace opublikowane
w najlepszych czasopismach specjalistycznych
(Proteomics, Journal of Proteome Research) dowodz¹ zainteresowania now¹ propozycj¹ wspomagania procesu identyfikacji peptydów w oparciu o trzy proste parametry strukturalne. Tak¿e
ostatnio w jego zespole zosta³y opracowane chemometryczne metody przetwarzania danych
metabolomicznych. Na podstawie uzyskanych
profili stê¿eniowych nukleozydów w moczu uzyskano oryginaln¹ metodê diagnostyki chorych
z nowotworami dróg moczowo-p³ciowych.
Za znacz¹ce profesor Kaliszan uwa¿a swoje
prace w zakresie farmakologii molekularnej
i doœwiadczalnej. Wraz ze wspó³pracuj¹cymi
z nim chemikami zidentyfikowa³ on nowe grupy
farmakoforowe o dzia³aniu antyagregacyjnym
(przeciwp³ytkowym): pochodne pirazyno CHi NH-kwasów, pochodne asaronu i pochodne
sulfonylomocznika. Te ostatnie stanowi¹ grupê
nowoczesnych doustnych leków przeciwcukrzycowych. Wykazanie przez jego zespó³ korzystnych ubocznych dzia³añ antyagregacyjnych nowej generacji przeciwcukrzycowych sulfonylomoczników wywo³a³o du¿e zainteresowanie lekarzy i producentów leków. Wyniki jednej z prac
przedstawiane s¹ w materia³ach promocyjnych
znanego leku (glimepirydu) przez œwiatowego
wytwórcê. Do farmakologii ogólnej, molekularnej, doœwiadczalnej i klinicznej zespó³ prof. Kaliszana wprowadzi³ te¿ now¹ metodê przewidywania aktywnoœci farmakodynamicznej zwi¹zków w oparciu o analizê ich zachowania chromatograficznego oraz oryginalny algorytm do
przewidywania podzia³u krew/mózg z cech
strukturalnych ksenobiotyków.
Publikacje autorstwa i wspó³autorstwa prof.
R. Kaliszana nale¿¹ do czêsto cytowanych
(oko³o 4500 cytowañ), przy czym warto podkreœliæ, ¿e s¹ to prace wykonane g³ównie w krajowym laboratorium. Zespó³ profesor wspó³pracuje co prawda z licznymi partnerami z wielu krajów, ale utrzymuje w tej wspó³pracy w³asn¹ rolê wiod¹c¹.
Prof. R. Kaliszan stara siê dbaæ o rozwój
m³odej kadry naukowej. Jestem promotorem
17 obronionych doktoratów i opiekunem
przyznany
prof. dr. hab. ROMANOWI KALISZANOWI
cz³onkowi korespondentowi PAN
kawalerowi Europejskiego Lauru Farmacji
oraz tytu³u i medalu Ambasador Farmacji
z okazji wyboru
na cz³onka korespondenta
Przewodnicz¹cy
Rady Naukowej
Wydawca
Redaktor Naczelny
prof. dr hab. Kazimierz G³owniak
Wiktor Szukiel
Warszawa, 27 czerwca 2009
Dyplom honorowy „Czasopisma Aptekarskiego”
przyznany przez Radê Naukow¹ i Redakcjê
prof. dr hab. n. farm. Romanowi Kaliszanowi
z okazji Jego wyboru na cz³onka korespondenta
23
NAUKA I PRAKTYKA
➤
Podczas konferencji, która odby³a siê w Gdyni 27 czerwca br. (szerzej na s. 48-50)
dyplom honorowy profesorowi R. Kaliszanowi z okazji wyboru na cz³onka korespondenta Polskiej
Akademii Umiejêtnoœci w obecnoœci ponad 200 aptekarzy farmaceutów wrêczyli: kawaler tytu³u i medalu
„Ambasador Farmacji” prof. dr hab. Marek Weso³owski, kawaler tytu³u i medalu „Lider Farmacji
i Medycyny” dr Marek Jêdrzejczak i redaktor naczelny „Czasopisma Aptekarskiego” Wiktor Szukiel
➤
24
„Polskim Noblem”, kawalerem medalu i tytu³u
„Ambasadora Farmacji” (2007 r.) oraz Europejskiego Lauru Farmacji i Medycyny (2006 r.) –
odznaczeñ przyznanych przez miêdzynarodow¹
kapitu³ê przy „Czasopiœmie Aptekarskim”, Z³otego Medalu Uniwersytetu Complutense w Madrycie (2007 r.). Dzia³a w Polskiej Akademii Nauk od roku 1998, której jest cz³onkiem korespondentem, od roku 2006 nale¿y do ScanBalt
Academy of the Balic Sea University Network
(BSRUN). Zasiada w zespo³ach redakcyjnych
11 miêdzynarodowych i 9 krajowych czasopism
naukowych, rad naukowych trzech instytutów
PAN (Instytutu Farmakologii, Chemii Organicznej, Polimerów) oraz dwóch komitetów i trzech
komisji PAN.
Osi¹gniêta przez profesora Kaliszana pozycja
naukowa nie jest efektem promowania go przez
jakiegoœ wybitnego mentora zagranicznego, ale
owocem ¿mudnego przebijania siê do œwiatowej
nauki z pozycji outsidera. Powo³anie go na
cz³onka tak elitarnej reprezentantki polskiej na-
uki jak Polska Akademia Umiejêtnoœci jest tak¿e wyrazem uznania dla nauk farmaceutycznych
i ca³ej farmacji, tym bardziej ¿e jest to pierwszy
w obecnych czasach przedstawiciel tego œrodowiska w tym szacownym gremium, a jego kandydaturê zg³osi³y autorytety naukowe: prof. dr
hab. med. Wies³aw Pawlik, prof. dr hab. med.
Wojciech Kostowski, prof. dr hab. med. Edmund Przegaliñski i prof. dr hab. med. W³odzimierz Ptak. Dorobek profesora Kaliszana wraz
z cz³onkostwem Wydzia³u Lekarskiego Polskiej
Akademii Umiejêtnoœci otwiera przed nim
nowe mo¿liwoœci rozwoju i wzbogacania dorobku z po¿ytkiem dla polskiej farmacji i polskiej
nauki w ogólnoœci.
Redakcja
ul. Obarowska 23/2
04-337 Warszawa
tel. 022 879 98 69
NAUKA I PRAKTYKA
FARMAKOLOGICZNE LECZENIE
OTY£OŒCI – MIEJSCE ORLISTATU
dr n. med. Jan RUXER
Klinika Kardiologii Interwencyjnej, Kardiodiabetologii i Rehabilitacji Kardiologicznej
Uniwersytetu Medycznego w £odzi
Pharmacological treatment of obesity – orlistat’s place
Streszczenie. Podstaw¹ leczenia oty³oœci jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego
poprzez zalecenia dietetyczne, aktywnoœæ fizyczn¹ oraz farmakoterapiê. Leki jako element
wspomagaj¹cy kuracjê odchudzaj¹c¹ mog¹ byæ stosowane u osób oty³ych lub pacjentów
z nadwag¹, u których istniej¹ dodatkowe czynniki ryzyka zwi¹zane z oty³oœci¹. Leki stosowane
w terapii oty³oœci maj¹ ró¿ny mechanizm dzia³ania: hamuj¹ ³aknienie, zwiêkszaj¹ termogenezê
lub zmniejszaj¹ wch³anianie po¿ywienia w jelitach. Wskazaniem do stosowania leków
hamuj¹cych ³aknienie s¹ trudnoœci w utrzymaniu zasad zaleconych re¿imów dietetycznych. Leki
te mog¹ dzia³aæ zarówno obwodowo, zwiêkszaj¹c zazwyczaj objêtoœæ pokarmow¹, jak
i centralnie. Leki o dzia³aniu centralnym stosuje siê u pacjentów, którym wype³nienie ¿o³¹dka nie
daje uczucia sytoœci. Nale¿¹ do nich leki sympatykomimetyczne i serotoninergiczne. Do
substancji pobudzaj¹cych termogenezê nale¿¹ leki adrenomimetyczne i metyloksantyny.
Substancje hamuj¹ce trawienie pokarmu wp³ywaj¹ na zmniejszenie wch³aniania sk³adników
¿ywieniowych w jelitach. Jedynym dopuszczonym w Polsce inhibitorem lipaz jest orlistat.
S³owa kluczowe: farmakoterapia, orlistat, oty³oœæ.
Summary. Negative energetic balance is the basis of obesity treatment. It is achieved by
dietetic regimens, physical activity as well as pharmacotherapy. Medication for helping
slimming treatment can be applied at obese patients, or overweight ones with other risk
factors connected with obesity. Medicaments applied in obesity therapy have the different
mechanisms of action: they brake hunger, rise termogenesis or reduce food absorption in
intestines. The indication to applying the inhibitory the hunger medicines is non compliance
with dietetic regimen recommendations. Medicines these can act both: peripheral, usually
enlarging alimentary volume, and centrally. Central-acting medicaments are advisable for
patients, whose the fulfillment of stomach does not give the feeling of satiety. They are
sympaticomimetic and serotoninergic drugs. To termogenetic substances group belong
adrenomimetics and metyloxantines. Food digestion inhibitors decrease nutritional
components absorption in gastrointestinal tract. The orlistat is the only admitted in Poland
lipases inhibitor.
Keywords: pharmacotherapy, orlistat, obesity.
Podstaw¹ leczenia oty³oœci jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego poprzez zalecenia dietetyczne, aktywnoœæ fizyczn¹ oraz farmakoterapiê. Leki jako
element wspomagaj¹cy kuracjê odchudzaj¹c¹ mog¹ byæ stosowane u osób oty³ych
(BMI > 30 kg/m2) lub pacjentów z nadwag¹ z BMI > 27 kg/m2, u których istniej¹
dodatkowe czynniki ryzyka zwi¹zane
z oty³oœci¹. Leki stosowane w terapii oty³oœci mo¿na zaliczyæ do jednej z poni¿szych grup:
– hamuj¹ce ³aknienie,
– zwiêkszaj¹ce termogenezê,
– zmniejszaj¹ce wch³anianie po¿ywienia
w jelitach.
Leki jako element
wspomagaj¹cy
kuracjê odchudzaj¹c¹
mog¹ byæ stosowane
u osób oty³ych
(BMI > 30 kg/m2)
lub pacjentów
z nadwag¹
z BMI > 27 kg/m2,
u których istniej¹
dodatkowe czynniki
ryzyka zwi¹zane
z oty³oœci¹.
➤
25
NAUKA I PRAKTYKA
???
➤
Bezpoœrednim
powodem wdro¿enia
leków
anorektycznych
jest odczuwanie
nieopanowanego
g³odu albo zani¿anie
w samoocenie iloœci
spo¿ywanego
pokarmu.
Fentermina dzia³a
skutecznie
anorektycznie,
ale indeks
bezpieczeñstwa
tej substancji
jest bardzo w¹ski
i zwykle stosowaniu
fenterminy
towarzysz¹ objawy
niepo¿¹dane.
Lek ten nie zosta³
dopuszczony
w Polsce.
LEKI HAMUJ¥CE £AKNIENIE
Wskazaniem do stosowania leków o takim mechanizmie dzia³ania s¹ trudnoœci
w utrzymaniu zasad zaleconych re¿imów
dietetycznych. Najczêstszym bezpoœrednim powodem wdro¿enia leków anorektycznych jest odczuwanie nieopanowanego
g³odu albo zani¿anie w samoocenie iloœci
spo¿ywanego pokarmu. Podkreœliæ nale¿y,
¿e przyczyny te s¹ tak popularne u oty³ych,
¿e mo¿na przyj¹æ niemal powszechne istniej¹ce wskazania do leków hamuj¹cych
³aknienie.
Leki te mog¹ dzia³aæ zarówno obwodowo jak i centralnie. Leki o dzia³aniu obwodowym to zazwyczaj substancje hydrofilne, zwiêkszaj¹ce objêtoœæ pokarmow¹,
zawieraj¹ce metylocelulozê, agar lub
w³ókna ksantanowe (Trimline). Swoim pacjentom wielokrotnie z dobrym skutkiem
zaleca³em kapustê kiszon¹, która z powodzeniem pe³ni rolê leku zwiêkszaj¹cego
zasycenie.
Leki o dzia³aniu centralnym maj¹ stanowiæ kolejny krok terapeutyczny u pacjentów, którym wype³nienie ¿o³¹dka nie daje
uczucia sytoœci. Po próbach stosowania antagonistów opiatów czy analogów cholecystokininy skoncentrowano siê pocz¹tkowo
na lekach sympatykomimetycznych.
Szczególne miejsce w tej grupie leków
zajê³y pochodne amfetaminy, których stosowanie mo¿e niestety prowadziæ do uzale¿nienia. W 2000 roku Komisja Europejska zaleci³a wycofanie z rynku europejskiego wszystkich leków hamuj¹cych ³aknienie
i dzia³aj¹cych oœrodkowo ze wzglêdu na
doniesienia o powa¿nych dzia³aniach niepo¿¹danych. Dotyczy³o to takich leków jak
clobenzorex, diethylpropion, fenproporex,
mazindol, mefenorex, phendimetrazine,
phenmetrazine, phentermine. Jednak¿e
decyzja ta nie zosta³a podtrzymana przez
Trybuna³ Europejski i tylko niektóre kraje
wycofa³y z rynku wymienione leki.
Phentermina (Adipex, Fastin, Ionamin).
Stymuluj¹ca substancja psychoaktywna,
pochodna fenyloetyloaminy, chemicznie
26
i farmakologicznie zbli¿ona do innych
œrodków z grupy amfetamin. Powoduje
wydzielanie wiêkszych iloœci neuroprzekaŸników z grupy katecholamin (adrenaliny obwodowo oraz oœrodkowo dopaminy
i noradrenaliny). Przejawia siê to miêdzy
innymi pobudzeniem i zanikiem uczucia
g³odu. Mo¿e byæ stosowana jedynie krótkotrwale u pacjentów bardzo oty³ych. Tolerancja na dzia³anie leku rozwija siê ju¿
po kilku tygodniach stosowania, co stanowi wskazanie do jej przerwania. W takiej
sytuacji w ¿adnym przypadku nie nale¿y
zwiêkszaæ dawki.
Przy d³u¿szym stosowaniu mo¿e rozwin¹æ siê psychiczne uzale¿nienie od leku.
Opisano przypadki osób, które zwiêksza³y
przyjmowane dawki leku do kilkakrotnie
wy¿szych ni¿ zalecane. Nag³e przerwanie
stosowania tak wysokich dawek powodowa³o depresjê. Notowano tak¿e zmiany
w zapisie EEG.
Fentermina dzia³a skutecznie anorektycznie, ale indeks bezpieczeñstwa tej substancji jest bardzo w¹ski i zwykle stosowaniu fenterminy towarzysz¹ objawy niepo¿¹dane. Przewlek³e zatrucie lekami z tej grupy objawia siê silnymi dermatozami, bezsennoœci¹, irytacj¹, nadaktywnoœci¹ oraz
zmianami osobowoœci. Najciê¿sz¹ postaci¹
zatrucia jest psychoza, czêsto klinicznie
mylona ze schizofreni¹. Inne dzia³ania niepo¿¹dane ze strony oœrodkowego uk³adu
nerwowego to niepokój, zawroty g³owy, euforia, obni¿enie nastroju, dr¿enie i bóle
g³owy. Dzia³ania niepo¿¹dane z zakresu
uk³adu sercowo-naczyniowego to pierwotne nadciœnienie p³ucne, choroby zastawek
serca, uczucie ko³atania serca, tachykardia,
nadciœnienie têtnicze. Objawy niepo¿¹dane
mog¹ dotyczyæ tak¿e uk³adu pokarmowego
i manifestowaæ siê suchoœci¹ oraz nieprzyjemnym smakiem w ustach, biegunk¹, zaparciami. Mog¹ tak¿e wyst¹piæ wysypki
skórne, impotencja i zmiany libido. Dla
zmniejszenia objawów niepo¿¹danych korzystne by³o stosowanie przerw w leczeniu.
Lek nie zosta³ dopuszczony do obrotu
w Polsce. Produkowany w Austrii oraz
S³owacji.
➤
NAUKA I PRAKTYKA
???
➤
Mazyndol z powodu
wielu dzia³añ
niepo¿¹danych,
zosta³ niemal
ca³kowicie wycofany
z lecznictwa
(stosowany jest ju¿
tylko wyj¹tkowo).
Doskona³e dzia³anie
zasycaj¹ce
wykazuj¹ leki
serotoninergiczne.
Chlorowodorek
fluoksetyny jest
inhibitorem
wychwytu zwrotnego
serotoniny
w oœrodkowym
uk³adzie nerwowym.
Stosowana g³ównie
jako lek
przeciwdepresyjny.
Chlorphentermina (Avipron, Apsedon,
Desopimon, Lucofen, Pre-Sate, Avicol). Pochodna amfetaminy i fenterminy, handlowo
dostêpna g³ównie w postaci chlorowodorku
o okresie pó³trwania wynosz¹cym 40 h.
Wprowadzona do lecznictwa w 1962 r. Stosowana doustnie i wydalana przez nerki.
Wykazuje wybiórcze dzia³anie na podwzgórzowy oœrodek g³odu. Niegdyœ szeroko stosowana w pocz¹tkowym stadium leczenia oty³oœci wspomagaj¹co przy wykszta³caniu siê nowych nawyków ¿ywieniowych. Wykazuje wiele dzia³añ niepo¿¹danych, m.in. zaburzenia czynnoœci oœrodkowego uk³adu nerwowego, dra¿liwoœæ, reakcje hiperkinetyczne, zaburzenia dyspeptyczne, ekstrasytoliê komorow¹, czêstoskurcz zatokowy. Obecnie lek straci³ na
znaczeniu niemal ca³kowicie, ze wzglêdu
na wprowadzenie nowszych, bezpieczniejszych preparatów stosowanych w farmakoterapii oty³oœci. Lek obecnie niezarejestrowany w Polsce.
ny w oœrodkowym uk³adzie nerwowym. Nie
jest pochodn¹ amfetaminy. Dzia³a g³ównie
na przegrodê (septum). Jest najsilniejszym
lekiem z tej grupy terapeutycznej. Zaliczany jest do wykazu substancji psychotropowych oraz posiada status leku bardzo silnie
dzia³aj¹cego (Wykaz A). Wprowadzony do
farmakoterapii oty³oœci w 1969 r. Lek stosowany doustnie, o wysokiej 93% biodostêpnoœci i d³ugim okresie pó³trwania
(10-13 h). Wydalany z moczem.
Poza dzia³aniem anorektycznym, pobudza
oœrodkowy uk³ad nerwowy, co mo¿e prowadziæ do takich objawów ubocznych jak pobudzenie, bezsennoœæ, bicia serca, nadciœnienie têtnicze z groŸnymi dla ¿ycia wahaniami wartoœci, suchoœæ w ustach, zaparcia,
zaburzenia czynnoœci p³ciowych. Z powodu
wielu dzia³añ niepo¿¹danych, zosta³ niemal
ca³kowicie wycofany z lecznictwa (stosowany jest ju¿ tylko wyj¹tkowo).
Amfepramon (Diethylpropion, Tenuate,
Tenuate Dospan). Dzia³a anorektycznie
i pobudza oœrodkowy uk³ad nerwowy. Ze
wzglêdu na mo¿liwoœæ uzale¿nienia by³ stosowany, podobnie jak inne preparaty z tej
grupy, w terapii przerywanej. Wydawa³o
siê, ¿e stosunkowo ma³e dzia³ania niepo¿¹dane pozwol¹ na szersze stosowanie tego
leku. Jednak szybkie pojawienie siê tolerancji, przek³adaj¹ce siê na zahamowanie
spadku masy cia³a, zawiod³o nadzieje co do
wysokiej skutecznoœci tego leku.
Wobec powa¿nych dzia³añ niepo¿¹danych leków sympatykomimetycznych trwa³y poszukiwania nowych substancji do leczenia oty³oœci. Okaza³o siê, ¿e doskona³e
dzia³anie zasycaj¹ce wykazuj¹ leki serotoninergiczne.
Phenylpropanolamine (Norephedrine,
Acutrim). Lek dzia³aj¹cy pobudzaj¹co na
oœrodkowy uk³ad nerwowy, zwiêksza ryzyko udaru krwotocznego, zmniejsza te¿
obrzêk b³on œluzowych dróg oddechowych. Z tego ostatniego powodu stosowana w preparatach z³o¿onych w katarze
siennym.
Mazyndol (Mazindol, Teronac, Sanorex,
Dimagrir). Pochodna imidazoizoindolu,
dzia³a anorektycznie przez hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopami-
28
LEKI SEROTONINERGICZNE
Deksfenfluramina (Isolipan). Zwiêksza
uwalnianie i hamuje wychwyt zwrotny serotoniny w synapsach nerwowych. Wycofana z obrotu pocz¹tkowo w Stanach Zjednoczonych (w 1997 roku), a nastêpnie
w ogóle z lecznictwa ze wzglêdu na doniesienia o powa¿nych dzia³aniach niepo¿¹danych. Raportowano wystêpowanie wad
zastawek serca prowadz¹cych do zgonu
u pacjentów d³ugotrwale stosuj¹cych leki
hamuj¹ce ³aknienie (szczególnie fenfluraminê z fentermin¹).
Fluoksetyna (Prozac, Bioxetin, Seronil).
Chlorowodorek fluoksetyny jest inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny
w oœrodkowym uk³adzie nerwowym. Stosowana g³ównie jako lek przeciwdepresyjny.
W trakcie stosowania fluoksetyny uzyski-
NAUKA I PRAKTYKA
wano, zw³aszcza w pocz¹tkowym okresie
kuracji, redukcjê masy cia³a. Ograniczenie
³aknienia zanika po oko³o 5 miesi¹cach
stosowania leku, a po roku stwierdzano
brak efektu zasycaj¹cego. Objawy niepo¿¹dane wystêpuj¹ce przy stosowaniu tego leku to bóle g³owy, nudnoœci, biegunka, bezsennoœæ, a przy d³u¿szym przyjmowaniu –
mo¿liwoœæ uzale¿nienia. Niepokoj¹ce by³y
te¿ doniesienia o zwiêkszonej liczbie samobójstw w grupie chorych przyjmuj¹cych
przewlekle fluoksetynê.
Sibutramina (Meridia, Reductil, Zelixa,
Lindaxa). Chlorowodorek sibutraminy zosta³ wprowadzony do lecznictwa w 1997
roku i wypiera³ powoli starsze leki anorektyczne, które obarczone by³y wiêksz¹
iloœci¹ dzia³añ niepo¿¹danych (np. mazindol chlorowodorek chlorfenterminy
czy fenterminê).
Sibutramina zmniejsza iloœæ przyjmowanych pokarmów, wywo³uj¹c uczucie sytoœci. Mechanizm jej dzia³ania polega na hamowaniu synaptycznego wychwytu noradrenaliny, serotoniny i dopaminy, które nasila anorektyczne dzia³anie tych neuroprzekaŸników. Zmniejsza poda¿ energii
i jednoczeœnie zwiêksza wydatek energetyczny, prawdopodobnie zwiêkszaj¹c termogenezê. £¹czne efekty obu mechanizmów dzia³ania prowadz¹ do zmniejszenia
masy cia³a [6].
Sibutramina, podana doustnie, wch³ania
siê szybko, ale równoczesne spo¿ywanie
posi³ku zwalnia wch³anianie. Podlega efektowi pierwszego przejœcia przez w¹trobê,
jest metabolizowana w obecnoœci izoenzymu cytochromu P-450 (3A4) do czynnych
farmakologicznie metabolitów (demetylowe pochodne M-1 i M-2), które s¹ inaktywowane w wyniku hydroksylacji i koniugacji do nieaktywnych M-5 i M-6. Czas, po
którym sibutramina osi¹ga maksymalne
stê¿enie we krwi (tmax), wynosi 1,2 h, tmax
czynnych metabolitów – 3 h. Stê¿enie stacjonarne metabolitów jest osi¹gane w ci¹gu
4 dni stosowania leku i jest w przybli¿eniu
2 razy wiêksze ni¿ po podaniu pojedynczej
dawki. t0,5 metabolitów wynosi odpowied-
nio 14 i 16 h i nie ulega zmianie podczas
d³u¿szego stosowania. Lek jest wydalany
g³ównie z moczem w postaci nieczynnych
metabolitów. Stosowana do redukcji masy
cia³a u chorych na cukrzycê, prowadzi nie
tylko do ubytku masy o 3,3%, ale równie¿
do obni¿enia hemoglobiny glikowanej
HbA1c o 0,7% [12].
Sibutramina powoduje wiele dzia³añ niepo¿¹danych, wobec czego przyjmowanie
preparatów zawieraj¹cych tê substancjê
bez konsultacji z lekarzem mo¿e prowadziæ
do powik³añ stanowi¹cych istotne zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia. Ze wzglêdu na mo¿liwoœæ dzia³ania presyjnego i wp³ywu na
czêstotliwoœæ rytmu serca podczas stosowania sibutraminy nale¿y czêsto kontrolowaæ
ciœnienie krwi i czêstoœæ akcji serca. Inne
efekty niepo¿¹dane, takie jak suchoœæ w jamie ustnej, zaparcia, bezsennoœæ, nie osi¹gaj¹ zwykle du¿ego nasilenia.
Przeciwwskazaniem do stosowania sibutraminy jest choroba wieñcowa, zaburzenia
rytmu serca, niewyrównane nadciœnienie
têtnicze, a tak¿e jaskra, ciê¿ka niewydolnoœæ
w¹troby i nerek. Nie nale¿y stosowaæ sibutraminy u osób stosuj¹cych leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, leki przeciwmigrenowe, opioidy. Ze wzglêdu na mo¿liwoœæ
potencjalnych interakcji nale¿y zachowaæ
ostro¿noœæ podczas stosowania sibutraminy
z lekami takimi jak ketokonazol, erytromycyna, cymetydyna, które mog¹ hamowaæ
metabolizowanie sibutraminy z udzia³em
cytochromu P450.
Leczenie sibutramin¹ rozpoczyna siê od
dawki 10 mg raz na dobê. Dawkê mo¿na
zwiêkszyæ do 15 mg na dobê. Lek stosuje
siê rano u pacjentów, u których nasilenie
g³odu wystêpuje po po³udniu i w godzinach
wieczornych.
W badaniu STORM (Sibutramine Trial of
Obesity Reduction and Maintenance) oceniono skutecznoœæ sibutraminy w redukcji
masy cia³a i utrzymaniu uzyskanego efektu
/9/. W okresie pierwszych szeœciu miesiêcy
stosowania leku œredni ubytek masy cia³a
wyniós³ 10 kg, a w dalszej pó³torarocznej
obserwacji sibutramina pomaga³a utrzymaæ
zredukowan¹ masê cia³a. Poza tym efektem
Sibutramina
zmniejsza iloœæ
przyjmowanych
pokarmów,
wywo³uj¹c uczucie
sytoœci. Zmniejsza
poda¿ energii
i jednoczeœnie
zwiêksza wydatek
energetyczny,
prawdopodobnie
zwiêkszaj¹c
termogenezê. £¹czne
efekty obu
mechanizmów
dzia³ania prowadz¹
do zmniejszenia
masy cia³a.
➤
29
NAUKA I PRAKTYKA
➤
Do substancji
pobudzaj¹cych
termogenezê
nale¿¹ leki
adrenomimetyczne
i metyloksantyny.
Równie¿
sibutramina,
poza dzia³aniem
hamuj¹cym
³aknienie, pobudza
termogenezê.
Jedynym
dopuszczonym
w Polsce inhibitorem
lipaz jest orlistat
(Xenical, alli),
który hamuje
dzia³anie zarówno
lipazy trzustkowej
jak i ¿o³¹dkowej.
Stosowanie orlistatu
mo¿e zmniejszyæ
wch³anianie t³uszczu
z przewodu
pokarmowego nawet
o 30%, co mo¿e
prowadziæ do
lepszych efektów
odchudzaj¹cych ni¿
stosowanie diety.
30
u pacjentów obserwowano znamiennie obni¿enie stê¿enie triglicerydów i wy¿sze stê¿enie HDL-cholesterolu w porównaniu
z grup¹ placebo [4]. U chorych oty³ych
z cukrzyc¹ typu 2 w czasie kuracji z zastosowaniem sibutraminy obserwowano wraz
z obni¿eniem masy cia³a poprawê wyrównania cukrzycy [5, 7, 12]. Wirth i Krause
wykazali skutecznoœæ sibutraminy tak¿e
w terapii przerywanej [21].
LEKI DZIA£AJ¥CE TERMOGENICZNIE
Jednym z elementów, które mog¹ braæ
udzia³ w patogenezie oty³oœci, s¹ zaburzenia termogenezy. Zaburzenia te mog¹ byæ
nasilane przez sam proces odchudzania.
Zwiêkszenie termogenezy jako elementu
leczenia oty³oœci jest wiêc jak najbardziej
uzasadnione. Do substancji pobudzaj¹cych
termogenezê nale¿¹ leki adrenomimetyczne i metyloksantyny. Równie¿ sibutramina,
poza dzia³aniem hamuj¹cym ³aknienie, pobudza termogenezê.
Efedryna. Mechanizm jej dzia³ania polega na zwiêkszaniu uwalniania endogennych katecholamin. Wynikaj¹ce jednak
z mechanizmu dzia³ania efekty niepo¿¹dane znacznie ograniczaj¹ stosowanie tej substancji. Objawy te wycofuj¹ siê z czasem
dziêki zjawisku tachyfilaksji, przy utrzymaniu efektu termogenicznego. Do najczêœciej wystêpuj¹cych dzia³añ niepo¿¹danych
zwi¹zanych ze stosowaniem efedryny nale¿¹: przyspieszenie akcji serca, wzrost ciœnienia têtniczego krwi, dr¿enie miêœni
i uczucie niepokoju. Termogeniczny efekt
efedryny nasila jednoczesne stosowanie
metyloksantyn (np. kofeiny) i kwasu acetylosalicylowego.
Na rynku, szczególnie w nieoficjalnym
obiegu, dostêpne s¹ liczne preparaty zio³owe zawieraj¹ce alkaloidy efedrynowe. Wobec opisywanych licznych przypadków powa¿nych powik³añ kr¹¿eniowych, a nawet
nag³ych zgonów w czasie stosowania takich
substancji zdrowy rozs¹dek dyktuje powstrzymanie siê od ich stosowania co najmniej do czasu poznania wyników d³ugo-
terminowych badañ oceniaj¹cych ich efektywnoœæ i bezpieczeñstwo.
Pocz¹tkowy optymizm towarzysz¹cy badaniom substancji wybiórczo pobudzajacych ß3-adrenoreceptory (pobudzanie termogenezy i lipolizy bez prowokowania tachykardii i zwiêkszenia ciœnienie têtniczego
krwi) znacznie os³ab³. Na pierwszy plan wysunê³y siê wysi³ki w kierunku poznania mechanizmów regulacji ³aknienia i mo¿liwoœci
interwencji leczniczej w zakresie dzia³ania
np. leptyny czy neuropeptydu Y.
LEKI ZMNIEJSZAJ¥CE WCH£ANIANIE
W JELITACH
Substancje hamuj¹ce trawienie pokarmu
wp³ywaj¹ na zmniejszenie wch³aniania
sk³adników ¿ywieniowych w jelitach. Wysoka zawartoœæ t³uszczów w diecie kojarzy siê
potocznie z czêstym wystêpowaniem oty³oœci. Pogl¹d ten zwi¹zany jest z wysok¹ wartoœci¹ kaloryczn¹ i s³abymi w³asnoœciami
zasycaj¹cymi t³uszczów, a przede wszystkim z czêsto obserwowan¹ ich nadkonsumpcj¹. Enzymatyczne trawienie t³uszczów pokarmowych dokonywane jest g³ównie przez lipazê trzustkow¹. Jej zablokowanie prowadzi wiêc do ograniczenia trawienia triglicerydów, a co za tym idzie – do
wch³aniania t³uszczów.
Jedynym dopuszczonym w Polsce inhibitorem lipaz jest orlistat (Xenical, alli), który hamuje dzia³anie zarówno lipazy trzustkowej, jak i ¿o³¹dkowej. Dzia³anie tego
leku jest wy³¹cznie miejscowe i dotyczy
przewodu pokarmowego. W wyniku tego
dzia³ania triglicerydy nie ulegaj¹ hydrolizie
do monoglicerydów i wolnych kwasów
t³uszczowych i tym samym nie zostaj¹
wch³oniête z przewodu pokarmowego. Stosowanie tego leku mo¿e zmniejszyæ wch³anianie t³uszczu z przewodu pokarmowego
nawet o 30%, co mo¿e prowadziæ do lepszych efektów odchudzaj¹cych ni¿ stosowanie diety [2]. W badaniu metod¹ podwójnie
œlepej próby kontrolowanym placebo, przeprowadzonym u oty³ych pacjentów ze œredni¹ mas¹ cia³a oko³o 100 kg, uzyskano po
roku 10% obni¿enie masy cia³a u leczonych
NAUKA I PRAKTYKA
cy na zwiêkszanie siê udzia³u t³uszczu
w diecie. Inne efekty uboczne, tj. bóle
brzucha, uszkodzenie w¹troby ze wzrostem transaminaz, nieregularne miesi¹czki, uczucie zmêczenia, choroby zêbów
i dzi¹se³ czy skórne reakcje alergiczne, wystêpuj¹ rzadko.
Przeciwwskazania do stosowania orlistatu zwi¹zane s¹ w du¿ej mierze ze sposobem
dzia³ania leku i wystêpuj¹cych przy jego za¿ywaniu objawów niepo¿¹danych. Obok
nadwra¿liwoœci na sk³adniki leku, ci¹¿y,
laktacji i wieku dzieciêcego s¹ to: zespó³
z³ego wch³aniania, cholestaza i inne choroby w¹troby i nerek. Lek nie powinien byæ
stosowany razem z akarboz¹, warfaryn¹
i innymi lekami przeciwzakrzepowymi oraz
cyklosporyn¹.
Stosowanie orlistatu
u chorych
na cukrzycê mo¿e
prowadziæ do jeszcze
lepszych wyników
w redukcji masy
cia³a (5-10%)
ni¿ u pacjentów
bez cukrzycy.
➤
© Wiktor Szukiel
orlistatem (vs 6% grupie placebo). W drugim roku badano utrzymanie uzyskanej redukcji masy cia³a i stwierdzono, ¿e w grupie leczonej orlistatem ubytek masy cia³a
utrzymuje siê, podczas gdy w grupach
przyjmuj¹cych placebo masa cia³a zwiêksza³a siê [19]. Dwuletnie obserwacje Davidsona oraz Rosnera potwierdzi³y skutecznoœæ orlistatu zarówno co do stopnia
redukcji masy cia³a jak i utrzymania efektów leczenia [3, 16].
Dziœ wiemy, ¿e stosowanie tego leku
u chorych na cukrzycê mo¿e prowadziæ do
jeszcze lepszych wyników w redukcji masy
cia³a (5-10%) ni¿ u pacjentów bez cukrzycy. U tych pierwszych stosowanie orlistatu
powoduje zmniejszenie hemoglobiny glikowanej HbA1c o 0,4% [8, 12]. Kelley
D.E. i wsp. w swoich badaniach wykazali
zmniejszenie masy cia³a o 10% w ci¹gu
6 miesiêcy leczenia orlistatem. W próbie
tej obserwowano redukcjê HbA1c
o 1,65%, a tak¿e obni¿enie glikemii na
czczo, insulinemii, stê¿enia wolnych kwasów t³uszczowych, triglicerydów i LDL-cholesterolu we krwi [11]. U chorych
z nieprawid³ow¹ tolerancja glukozy wykazano, ¿e leczenie oty³oœci orlistatem
zmniejsza zapadalnoœæ na cukrzycê o 45%
w czteroletniej obserwacji. Te bardzo korzystne wskaŸniki wi¹za³y siê z redukcj¹
masy cia³a o 10%, osi¹gniêt¹ po roku leczenia i 5,3% po 4 latach [20]. Wa¿n¹ zalet¹ stosowania orlistatu jest redukcja czynników ryzyka zwi¹zanych z oty³oœci¹ – dzia³anie hipolipemizuj¹ce, obni¿enie stê¿eñ
glukozy i insuliny w surowicy oraz obni¿enie ciœnienia têtniczego krwi, co mo¿e stanowiæ podstawê do stosowanie orlistatu
w prewencji i leczeniu cukrzycy typu 2
u osób oty³ych [10].
Efektem mechanizmu dzia³ania orlistatu
s¹ wywo³ywane przez niego dzia³ania niepo¿¹dane. Sprowadzaj¹ siê one g³ównie do
objawów zaburzaj¹cych ¿ycie spo³eczne, tj,
wzdêæ, t³uszczowej biegunki i nietrzymania stolca. Objawy te s¹ krótkotrwa³e,
a nasilaj¹ siê przy zwiêkszeniu iloœci spo¿ywanego t³uszczu. Stanowi¹ same w sobie
czynnik dyscyplinuj¹cy pacjenta, wskazuj¹-
31
NAUKA I PRAKTYKA
???
➤
Kanonem
farmakoterapii
oty³oœci powinno byæ
stosowanie
preparatów
o ugruntowanej
skutecznoœci
i bezpieczeñstwie.
32
Pocz¹tkowo ustalono, ¿e najkorzystniejsz¹ dawk¹ orlistatu jest 120 mg przyjmowane 3 razy dziennie. Tak stosowany lek pozwala³ na uzyskanie skutecznoœci klinicznej
przy dobrej tolerancji leku. D³ugoterminowemu obni¿eniu masy cia³a towarzyszy³y
minimalne objawy uboczne przy braku klinicznych objawów niedoboru witamin
(g³ównie rozpuszczalnych w t³uszczach (A,
D, E, K)). W toku d³ugotrwa³ej terapii
zmniejsza³y siê równie¿ dolegliwoœci ze
strony przewodu pokarmowego.
Orlistat przyjmuje siê z g³ównymi posi³kami (tu¿ przed posi³kiem, w trakcie lub do
godziny po ka¿dym wiêkszym posi³ku), popijaj¹c wod¹. Mo¿na pomin¹æ dawkê, je¿eli spo¿ywany posi³ek jest praktycznie bezt³uszczowy. Stosowanie tego leku nie wy³¹cza stosowania niskokalorycznej diety niskot³uszczowej. Okres pó³trwania orlistatu
wynosi 1 do 2 godzin, a wi¹zanie z bia³kami
osocza i tkanek 99%. Brak efektu odchudzaj¹cego przynajmniej o 5% w przeci¹gu
3 miesiêcy jest wskazaniem do przerwania
leczenia. Orlistatu nie powinno siê stosowaæ d³u¿ej ni¿ dwa lata.
W sprzeda¿y leków w terapii redukuj¹cej
masê cia³a, a zw³aszcza preparatów
zmniejszaj¹cych wch³anianie z przewodu
pokarmowego, dokona³ siê ostatnio niezwyk³y prze³om. Wdro¿ono do lecznictwa
preparat orlistat w sprzeda¿y odrêcznej
pod nazw¹ alli (orlistat 60 mg). Rewolucji
tej dokona³a firma GlaxoSmithKline, kieruj¹c siê swoimi wczeœniejszymi doœwiadczeniami dotycz¹cymi leków pomagaj¹cych rzuciæ palenie tytoniu [17]. alli jest
pierwszym i jedynym lekiem odchudzaj¹cym, który uzyska³ równie¿ od Komisji Europejskiej pozwolenie na dopuszczenie do
obrotu bez recepty w Unii Europejskiej.
Dotychczas orlistat pod postaci¹ preparatu Xenical (120 mg) by³ dostêpny wy³¹cznie na receptê.
Orlistat w ma³ej dawce (alli) pozwala
zwiêkszyæ skutecznoœæ wysi³ków w³o¿onych w odchudzanie o 50% i stanowi zachêtê do zmiany zachowañ zdrowotnych
w zakresie diety oraz wdro¿enia zasad
zdrowego trybu ¿ycia [14, 15]. Podobnie
jak w przypadku stosowania wy¿szych dawek ten preparat orlistatu powinien byæ
stosowany w po³¹czeniu z niskokaloryczn¹
diet¹ o obni¿onej zawartoœci t³uszczu, gdy¿
jego dzia³anie opiera siê na blokowaniu
wch³aniania spo¿ywanych t³uszczów (ok.
25%). Dawka orlistatu 60 mg wykazuje
oko³o 85% skutecznoœci dawki 120 mg.
Wystêpowanie dzia³añ niepo¿¹danych ze
strony przewodu pokarmowego odnotowane w grupie otrzymuj¹cej dawkê 60 mg
by³o natomiast ni¿sze o 20-30% od obserwowanych w grupie poddanej terapii dawk¹ 120 mg [1]. Wykazano, ¿e spo¿ycie
t³uszczów w iloœci mniejszej ni¿ 60 g dziennie zmniejsza prawdopodobieñstwo wyst¹pienia dzia³añ niepo¿¹danych w obszarze
¿o³¹dkowo-jelitowym.
Dla wzmocnienia efektu odchudzaj¹cego
oraz zmniejszenia czêstoœci i nasilenia ewentualnych dzia³añ ubocznych alli firma GlaxoSmithKline wdro¿y³a program wsparcia dla
pacjentów, udostêpniany wraz ze sprzedawanym bez recepty orlistatem 60 mg. Program ten opracowano z myœl¹ o pomocy osobom odchudzaj¹cym siê w ograniczeniu spo¿ycia t³uszczów i przestrzeganiu w³aœciwych
zaleceñ dietetycznych w celu uzyskania najlepszych efektów leczenia.
Czêstoœæ wystêpowania dzia³añ niepo¿¹danych innych ni¿ ze strony przewodu pokarmowego w grupie badanych otrzymuj¹cych orlistat 60 mg jest zbli¿ona do czêstoœci w grupie otrzymuj¹cej placebo [1].
alli stosuje siê jako œrodek zmniejszaj¹cy
masê cia³a u osób doros³ych z nadwag¹
(wskaŸnik masy cia³a, BMI ≥ 28 kg/m2).
Jego dzia³anie nie jest natychmiastowe, ale
umo¿liwia stopniowe, znacz¹ce zmniejszenie masy cia³a [7, 16, 18].
Na rynku istnieje ogromna liczba innych
substancji leczniczych lub suplementów diety ze wskazaniami do leczenia oty³oœci. Nale¿¹ do nich np. substancje resztkowe (Chitosan – substancja izolowana z pancerzy
skorupiaków morskich), leki antydepresyjne, przeciwpadaczkowe, zestawy zió³. Wiele
z nich ma s³abo potwierdzon¹ skutecznoœæ,
a czêœæ z nich ma tak silnie wyra¿one efekty
niepo¿¹dane, ¿e mo¿na je zakwalifikowaæ
NAUKA I PRAKTYKA
???
wrêcz jako toksyczne [13]. Zatem kanonem
farmakoterapii oty³oœci powinno byæ stosowanie preparatów o ugruntowanej skutecznoœci i bezpieczeñstwie.
dr n. med. Jan Ruxer
Klinika Kardiologii Interwencyjnej,
Kardiodiabetologii i Rehabilitacji
Kardiologicznej, Uniwersytet Medyczny
ul. ¯eromskiego 113
90-549 £ódŸ
tel. 042 639 35 63
Piœmiennictwo:
1. Anderson J.W.: Orlistat for the management of
overweight individuals and obesity: a review of potential for the 60-mg, over-the-counter dosage.
Expert Opin. Pharmacother. 2007;8(11):1733-42.
2. Curran M.P., Scott L.J.: Orlistat: a review of its use
in the management of patients with obesity. Drugs.
2004;64(24):2845-64.
3. Davidson M.H., Hauptman J., DiGirolamo M.,
Foreyt J.P., Halsted C.H., Heber D., Heimburger
D.C., Lucas C.P., Robbins D.C., Chung J.,
Heymsfield S.B.: Weight control and risk factor reduction in obese subjects treated for 2 years with orlistat: a randomized controlled trial. JAMA.
1999;281(3):235-42.
4. Dujovne C.A., Zavoral J.H., Rowe E., Mendel
C.M.; Silbutramine Study Group: Effects of sibutramine on body weight and serum lipids: a double-blind, randomized, placebo-controlled study in
322 overweight and obese patients with dyslipidemia. Am. Heart J. 2001, 142(3):489-97.
5. Finer N., Bloom S.R., Frost G.S., Banks L.M.,
Griffiths J.: Sibutramine is effective for weight loss
and diabetic control in obesity with type 2 diabetes:
a randomised, double-blind, placebo-controlled
study. Diabetes Obes. Metab. 2000;2(2):105-12.
6. Finer N.: Sibutramine:its mode of action and efficacy. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 2002, 26,
suppl 4, S29-S33.
7. Fujioka K., Seaton T.B., Rowe E., Jelinek C.A.,
Raskin P., Lebovitz H.E., Weinstein S.P.; Sibutramine/Diabetes Clinical Study Group: Weight loss
with sibutramine improves glycaemic control and
other metabolic parameters in obese patients with
type 2 diabetes mellitus. Diabetes Obes. Metab.
2000;2(3):175-87.
8. Hutton B., Fergusson D.: Changes in body weight
and serum lipid profile in obese patients treated
with orlistat in addition to a hypocaloric diet: a systematic review of randomized clinical trials. Am. J.
Clin. Nutr. 2004 Dec;80(6):1461-8.
9. James W.P., Astrup A., Finer N., Hilsted J., Kopelman P., Rössner S., Saris W.H., Van Gaal L.F.:
Lancet. 2000, 356(9248):2119-25.
10. Keating G.M., Jarvis B.: Orlistat: in the prevention
and treatment of type 2 diabetes mellitus. Drugs.
2001;61(14):2107-19; discussion 2120-1.
11. Kelley D.E., Kuller L.H., McKolanis T.M., Harper P., Mancino J., Kalhan S.: Effects of moderate
weight loss and orlistat on insulin resistance, regional adiposity, and fatty acids in type 2 diabetes.
Diabetes Care. 2004 Jan;27(1):33-40.
12. Norris S.L., Zhang X., Avenell A., Gregg E.,
Schmid C.H., Kim C, Lau J.: Efficacy of pharmacotherapy for weight loss in adults with type 2 diabetes mellitus: a meta-analysis. Arch. Intern. Med.
2004 Jul 12;164(13):1395-404.
13. Pittler M. H., Ernst E.: Dietary supplements for
body-weight reduction: a systematic review. The
American Journal of Clinical Nutrition. 2004; 79:
529-36.
14. Raport firmy Roche N-138869: The efficacy and
tolerability of two doses of orlistat in the treatment
of obesity after 104 weeks of treatment. Protocol
BM14149 1996.
15. Raport firmy Roche N-138870: The efficacy and
tolerability of orlistat (60 mg and 120 mg tid) in the
treatment of obesity after 104 weeks of treatment.
Protocol NM14161. 1996.
16. Rössner S., Sjöström L., Noack R., Meinders A.E.,
Noseda G.: Weight loss, weight maintenance, and
improved cardiovascular risk factors after 2 years
treatment with orlistat for obesity. European Orlistat
Obesity Study Group Obes Res. 2000;8(1):49-61.
17. Ruxer J.: Czy doœwiadczenia aptek zwi¹zane z oferowaniem wsparcia pacjentom chc¹cym rzuciæ palenie mo¿na prze³o¿yæ na dzia³ania w sferze kontroli wagi cia³a?. Czasopismo Aptekarskie 2009,
1(181), 31-37.
20. Schwartz S.M., Bansal V.P., Hale C., Rossi M.,
Engle J.P.: Compliance, behavior change, and weight loss with orlistat in an over-the-counter setting.
Obesity (Silver Spring). 2008;16(3):623-9.
21. Sjöström L., Rissanen A., Andersen T., Boldrin
M., Golay A., Koppeschaar H.P., Krempf M.:
Randomized placebo-controlled trial of orlistat for
weight loss and prevention of weight regain in obese patients. European Multicentre Orlistat Study
Group Lancet. 1998;352(9123):167-72.
22. Torgerson J.S., Hauptman J., Boldrin M.N.,
Sjöström L.: XENical in the prevention of diabetes
in obese subjects (XENDOS) study: a randomized
study of orlistat as an adjunct to lifestyle changes
for the prevention of type 2 diabetes in obese patients. Diabetes Care. 2004 Jan;27(1):155-61.
23. Wirth A., Krause J.: Long-term weight loss with sibutramine: a randomized controlled trial. JAMA.
2001, 19;286(11):1331-9.
33
Medale „Czasopisma Aptekarskiego”
przyznane
PHYTOPHARM KLÊKA SA
za kompleksow¹ ofertê œrodków farmaceutycznych
i materia³ów medyczncyh dla aptek
oraz za leki Bioaron C i Reumaphyt
NAUKA I PRAKTYKA
HISTORIA ZIELARSKIEJ KLÊKI,
CZYLI 60 LAT PRZETWÓRSTWA ZIELARSKIEGO
Z prezesem Polskiego Komitetu Zielarskiego, prezesem Phytopharm-Klêka SA,
dr. n. farm. Jerzym JAMBOREM rozmawia dr hab. Anita MAGOWSKA
[email protected]
Czy to prawda, ¿e tegoroczny Dzieñ Zielarza bêdzie mia³
inny charakter od dotychczasowych?
Rzadko zdarza siê, aby w jednym roku obchodzono a¿ trzy
wa¿ne jubileusze. Podczas tegorocznego Dnia Zielarza bêdziemy o nich przypominaæ. To
60-lecie powstania zak³adów
zielarskich w Klêce oraz 15-lecie ich prywatyzacji, a tak¿e jubileusz 710-lecia miejscowoœci
Klêka.
Niewielka miejscowoœæ ma
tak d³ugie dzieje?
Wiadomo, ¿e pod koniec
XIII wieku walcz¹cy o odbudowê Królestwa Polskiego ksi¹¿ê
W³adys³aw £okietek zmuszony
by³ czasowo zrezygnowaæ z Pomorza, Kujaw i Wielkopolski
na rzecz króla czeskiego Wac³awa II. Ze sporz¹dzonego 23
sierpnia 1299 roku dokumentu
wynika, ¿e mia³o to miejsce
w³aœnie w Klêce i jest to pierwsza historyczna wzmianka o tej
miejscowoœci.
Wróæmy jednak do zielarstwa. Wspomnia³ pan o jubileuszu 60-lecia przetwórstwa zielarskiego w Klêce...
Geneza zak³adów zielarskich
siêga 1945 roku, kiedy to na
podstawie dekretu o reformie
rolnej Skarb Pañstwa przej¹³
nieruchomoœci ziemskie i zabudowania bêd¹ce czêœci¹ dóbr
Maxa Jouanna. Na mocy decyzji Ministerstwa Rolnictwa i Reformy Rolnej w paŸdzierniku
1945 czêœæ nieruchomoœci ziemskich, wraz z zabudowaniami,
przemys³em rolnym, warsztatami mechanicznymi i inwentarzem, przekazano na warunkach dzier¿awy Pañstwowej Fabryce Chemiczno-Farmaceutycznej „Pebeco” w Poznaniu.
Ale fabryka „Pebeco” nie
produkowa³a leków roœlinnych.
Nie wytwarza³o ich te¿ nastêpne przedsiêbiorstwo, które
w 1947 roku przejê³o nieruchomoœci w Klêce, czyli Zarz¹d Zjednoczenia Przemys³u
Organicznego w £odzi. Na pewien czas Klêka sta³a siê wtedy
oœrodkiem zaopatruj¹cym pracowników przemys³u chemicznego w artyku³y spo¿ywcze:
miêso, mas³o, sery, miód, kaszê i owoce.
Jak przekszta³cono przedsiêbiorstwo aprowizacyjne w fabrykê zielarsk¹?
W roku 1948 dyrektorem
Zak³adów Przemys³owo-Rolnych w Klêce zosta³ Stanis³aw
Macio³owski. Nowy dyrektor
zgromadzi³ wokó³ siebie grono entuzjastów zainteresowanych produkcj¹ farmaceutyczn¹. Wtedy to zrodzi³a siê idea
stworzenia na terenie ogrodu
nowoczesnych plantacji zielarskich, a w budynkach by³ego
folwarku zak³adu farmaceutycznego wytwarzaj¹cego preparaty lecznicze z lokalnych surowców. Ju¿ jesieni¹ tego samego roku przyst¹piono do
pierwszych prób produkcji folikuliny. Prawie równolegle
przyst¹piono te¿ do uruchomienia produkcji kazeiny dla
celów farmaceutycznych.
Trudno nie zauwa¿yæ, ¿e kazeina i folikulina nie s¹ lekami
roœlinnymi.
Prawdziwy rozwój przetwórstwa zielarskiego zacz¹³ siê
dopiero od momentu, kiedy
to Zak³ady Przemys³owo-Rolne w Klêce przekazane zosta³y Zjednoczonym Zak³adom
Przemys³u Farmaceutycznego
w Warszawie jako „Wytwórnia
nr 11”. Mia³o to miejsce 10
paŸdziernika 1949 roku. Tê
w³aœnie datê uwa¿a siê za
➤
35
NAUKA I PRAKTYKA
➤
rzeczywisty pocz¹tek przemys³u farmaceutycznego w Klêce. W budynku potartacznym
przyst¹piono do uruchomienia produkcji oleju rycynowego. Rok póŸniej Klêka zaopatrywa³a ju¿ ca³y kraj w ten
produkt. Sprzeda¿ oleju ros³a
z miesi¹ca na miesi¹c. Surowiec – ziarno r¹cznika – pochodzi³ g³ównie z w³asnych
upraw. W roku 1951 olej rycynowy sta³ siê nawet wa¿nym
produktem eksportowym.
To by³ pierwszy wielki sukces
zielarskiej Klêki. A nastêpne?
Wiosn¹ 1950 roku przyst¹piono do budowy suszarni surowców zielarskich, któr¹ zlokalizowano w by³ej szopie po
p³ugach parowych. Urz¹dzenia suszarnicze zbudowano
dos³ownie ze z³omu. Klêka
sta³a siê znacz¹cym w kraju
producentem surowców zielarskich. Jesieni¹ 1950 roku
zaczêto produkcjê pektyno-
wych preparatów od¿ywczych:
Pomonalu z jab³ek oraz Karotanu z marchwi, a w póŸniejszych latach równie¿ Kukurbitanu z dyni. Pionierami
przemys³u farmaceutycznego
w Klêce byli: Maria Macio³owska i Stefan Doerffer. Du¿¹ rolê odegrali równie¿ mechanicy,
tworz¹cy ze z³omu pierwsze linie produkcyjne: Jan Michalak, Leon Cieœlak, Feliks Tomczak. W czerwcu 1951 roku
przedsiêbiorstwo przesz³o z resortu przemys³u chemicznego
do resortu przemys³u rolnego
i skupu, a jednostk¹ nadrzêdn¹
sta³ siê Zarz¹d Przemys³u Zielarskiego. W roku 1952 zmieniono nazwê na „Przemys³owo-Rolne Zak³ady Zielarskie”
(nazwê tê przedsiêbiorstwo nosi³o do koñca roku 1992, czyli
do momentu przekszta³cenia
w Spó³kê Akcyjn¹). W roku
1959 do nazwy przedsiêbiorstwa dodano jeszcze znak firmowy „Herbapol”, który przyjê³y wszystkie przedsiêbiorstwa
wchodz¹ce w sk³ad Zjednoczenia Przemys³u Zielarskiego.
Czy to prawda, ¿e w latach
piêædziesi¹tych w Klêce wytwarzano olej karotenowy?
Produkcjê s³ynnego oleju karotenowego z marchwi, zmodyfikowan¹ metod¹ koagulacyjn¹, rozpoczêto ju¿ w roku
1953. Pocz¹tkowo roczna produkcja nie przekracza³a 50
ton. Dopiero na prze³omie lat
piêædziesi¹tych i szeœædziesi¹tych, po rozbudowie linii produkcyjnej, roczna produkcja
osi¹gnê³a poziom 300 ton. By³
to bardzo cenny produkt dla
przemys³u spo¿ywczego, barwiono nim margarynê i inne
artyku³y spo¿ywcze. Dopiero
w drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych, kiedy do Polski zaczêto sprowadzaæ syntetyczne
barwniki spo¿ywcze, bardzo
tanie i daj¹ce produktom spo¿ywczym ³adniejsz¹ barwê ni¿
naturalny karoten, zaniechano
produkcji tego ekstraktu. Rynek tego naturalnego barwnika karotenowego z marchwi
ju¿ nie potrzebowa³.
Szkoda, ¿e dziœ ¿ywnoœæ jest
barwiona zwi¹zkami syntetycznymi.
© Ze zbiorów w³asnych Phytopharm Klêka SA
Równie wartoœciowy by³ drugi „sztandarowy” wyrób Klêki:
Biostymina, jedyny w Polsce
parenteralny preparat roœlinny. Pierwsze próby produkcji
rozpoczêto w roku 1955, bezpoœrednio po opracowaniu
technologii przez profesora
Jana Muszyñskiego z Akademii Medycznej w £odzi. W tym
czasie przyst¹piono te¿ do za³o¿enia w³asnych plantacji
36
NAUKA I PRAKTYKA
szklarniowych aloesu drzewiastego. Uruchomienie produkcji Biostyminy by³o ogromnym
sukcesem polskiego przemys³u
zielarskiego. Do tej pory Biostymina jest jednym z najwa¿niejszych na polskim rynku
farmaceutycznym preparatów
o dzia³aniu immunostymuluj¹cym. W latach piêædziesi¹tych
w Klêce produkowano równie¿
preparaty saponinowe z nasion
kasztanowca.
Jak udawa³o siê wprowadzaæ
nowe uprawy i uruchomiaæ nowe produkcje?
Czy móg³by pan podaæ przyk³ad ciekawych badañ realizowanych przed laty w Klêce?
Bardzo interesuj¹ce by³y realizowane w latach szeœædziesi¹tych prace badawczo-rozwojowe zwi¹zane z produkcj¹
witaminy E z nasion pomidorów oraz N-butyloskopolaminy
z bielunia.
Jakie produkty pana zdaniem by³y charakterystyczne
dla „dawnej Klêki”?
Od 1959 roku Klêka jest jednym z wa¿niejszych w kraju zak³adów ekstrakcji zió³. W latach
szeœædziesi¹tych przyst¹piono
do produkcji soków zio³owych
i intraktów, czyli preparatów
otrzymywanych ze œwie¿ych stabilizowanych zió³. Odt¹d a¿ do
dziœ Klêka jest jedynym w Polsce producentem tego typu
preparatów i jednym z nielicznych w Europie. Ponadto uruchomiono produkcjê rutozydu
z ziela gryki, koncentratu chlorofilowego z ziela pokrzywy
oraz wyci¹gu paprotnikowego
dla celów weterynaryjnych.
➤
W roku 1956 zas³u¿ony dla
polskiego zielarstwa dr Marcin
Jaruzelski uruchomi³ w zak³adach dzia³ naukowy, którym
w póŸniejszych latach kierowa³
jego znakomity uczeñ, W³adys³aw Czarny. W swojej prawie
czterdziestoletniej historii dzia³
ten mia³ ogromny udzia³ w rozwoju upraw zielarskich w Polsce. Do wa¿niejszych osi¹gniêæ
mo¿emy zaliczyæ: opracowanie
metod uprawy polowej ostropestu plamistego i karczochów
oraz metody uprawy szklarniowej aloesu drzewiastego, wyhodowanie pe³nokwiatowej
odmiany malwy czarnej, wprowadzenie mechanizacji do
upraw rumianku i dziurawca.
Dzia³ naukowy prowadzi³ swoje doœwiadczenia uprawowe
w œcis³ej wspó³pracy z ówczesnym Instytutem Przemys³u
Zielarskiego, a jednym z najwiêkszych jego osi¹gniêæ by³o
opracowanie metody pozyskiwania sporyszu ze specjalnych
upraw. Wielki wk³ad w realizacjê tego projektu wniós³ pan
Stefan Doerffer, autor oryginalnej zaka¿arki sporyszowej.
Jego prace sprawi³y, ¿e Kêka
sta³a siê jednym z najwiêkszych producentów sporyszu
w Europie.
37
NAUKA I PRAKTYKA
Stawiano i realizowano ambitne cele. Czyja to by³a zas³uga?
a tak¿e suchego wyci¹gu
z czarnej rzodkwi, pó³produktu dla Wroc³awskich Zak³adów Zielarskich „Herbapol”
i zarazem g³ównego sk³adnika
leku Raphacholin. By³a to
ogromna produkcja: rocznie
produkowano prawie 100 ton
ekstraktu z czarnej rzodkwi
(obecnie zaledwie 20 ton).
W po³owie lat szeœædziesi¹tych
uruchomiono produkcjê far-
makopealnego wyci¹gu tymiankowego dla Poznañskich
i Wroc³awskich Zak³adów Zielarskich „Herbapol”. Pocz¹tkowo by³a to niewielka produkcja, ale w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych
osi¹gnê³a poziom przekraczaj¹cy 400 ton rocznie. By³a to
z pewnoœci¹ najwiêksza produkcja p³ynnego ekstraktu
w historii polskiego zielarstwa.
➤
38
W roku 1975 dyrektorem
„Herbapolu” w Klêce zosta³
Marian Maleszka, który obejmowa³ to stanowisko przez 15
lat, przyczyniaj¹c siê do rozbudowy przedsiêbiorstwa. Powsta³y nowe budynki produkcyjne,
nowe linie technologiczne, zaczêto pracowaæ nad nowymi
produktami farmaceutycznymi.
Co to by³y za produkty?
W latach siedemdziesiatych
Instytut Przemys³u Zielarskiego
w Poznaniu (obecnie Oddzia³
Roœlin Zielarskich Instytutu
W³ókien Naturalnych i Roœlin
Zielarskich) oraz Przemys³owo-Rolne Zak³ady Zielarskie
„Herbapol” w Klêce w wyniku
wieloletnich wspólnych badañ
opracowa³y w³asn¹ metodê
otrzymywania ekstraktu zawieraj¹cego ponad 50% sylimaryny. Technologia zosta³a opatentowana jako „sposób wytwarzania koncentratu flawonolignanów z owoców ostropestu plamistego”. Pozwoli³a ona na uruchomienie przez Poznañskie
Zak³ady Zielarskie „Herbapol”
produkcji pierwszego polskiego
leku odtruwaj¹cego w¹trobê
o nazwie „Sylimarol”. Do realizacji tego projektu du¿y wk³ad
wnieœli El¿bieta Czosnowska
oraz Ryszard Jankowski, Antoni Sobolewski i W³adys³aw Jarz¹bek. Do dziœ preparaty
ostropestowe nale¿¹ do najwa¿niejszych leków roœlinnych na
krajowym rynku farmaceutycznym, a „Sylimarol” jest nadal
najlepiej sprzedaj¹cym siê lekiem roœlinnym w Polsce. Dlatego te¿ roœlin¹ jubileuszowego
NAUKA I PRAKTYKA
roku 2009 wybrano ostropest
plamisty.
Co wydarzy³o siê w Klêce
w nastêpnej dekadzie?
W latach osiemdziesi¹tych
opracowany zosta³ bardzo
szczegó³owy program rozbudowy i modernizacji zak³adów.
Istot¹ tego programu by³a nowoczesna ekstrakcja zió³ z zastosowaniem nowych technik
ekstrakcyjnych oraz produkcja
suchych wyci¹gów zio³owych
metodami rozpy³owymi. Istnia³
wtedy pogl¹d, ¿e przysz³oœci¹
„Herbapolu” w Klêce nie s¹ same tylko ekstrakty, lecz konkretne leki otrzymane z tych
w³aœnie ekstraktów. W przysz³oœci Klêka mia³a byæ przede
wszystkim producentem nowoczesnych leków roœlinnych.
Wielkim zwolennikiem tej idei
by³ ówczesny dyrektor handlowy Andrzej Zieleziñski. Realizacja zasadniczej czêœci tego
programu, czyli rozbudowa
i modernizacja zaplecza ekstrakcyjnego, sta³a siê mo¿liwa
dopiero w drugiej po³owie lat
dziewiêædziesi¹tych, czyli po
prywatyzacji przedsiêbiorstwa.
sce, ¿e przedsiêbiorstwo prowadz¹ce dzia³alnoœæ o charakterze
ogólnokrajowym poddane zosta³o procesowi prywatyzacji
wed³ug regu³ przyjêtych dla
przedsiêbiorstw terenowych.
Dla rolniczej gminy Nowe Miasto nad Wart¹ by³a to nadzwyczajna szansa pozyskania
ogromnych œrodków pieniê¿nych w wyniku prywatyzacji
przedsiêbiorstwa znajduj¹cego
siê na jej terenie. O ile gmina
Nowe Miasto nad Wart¹ stanê³a nagle przed mo¿liwoœci¹ pozyskania œrodków, jakich nigdy
wczeœniej nie mia³a i mieæ nie
mog³a, o tyle przedsiêbiorstwo
w Klêce znalaz³o siê nagle w sytuacji znacznie trudniejszej ni¿
wszystkie pozosta³e pañstwowe
zak³ady zielarskie „Herbapol”.
Przekszta³cenie w jednoosobow¹ spó³kê skarbu gminy oznacza³o dla jego za³ogi i kierownictwa, ¿e prywatyzacja bêdzie
realizowana przez jednostkê,
która nie dysponuje odpowiednimi ku temu s³u¿bami i nie
posiada ¿adnego doœwiadczenia w zakresie prywatyzacji
przedsiêbiorstw.
➤
W roku 1993 Przemys³owo-Rolne Zak³ady Zielarskie
„Herbapol” w Klêce, nale¿¹ce
do grupy Pañstwowych Przedsiêbiorstw Gospodarki Rolnej,
zgodnie z przepisami ustawy
prywatyzacyjnej zosta³y przekszta³cone w jednoosobow¹
spó³kê skarbu gminy Nowe
Miasto nad Wart¹. By³ to jedyny tego typu przypadek w Pol-
Marzenia o wielkich inwestycjach zosta³y zweryfikowane
przez tward¹ rzeczywistoœæ.
39
NAUKA I PRAKTYKA
➤
Sytuacja by³a wiêc bardzo
dramatyczna.
Rok 1993 by³ z pewnoœci¹
najtrudniejszym rokiem w historii przedsiêbiorstwa. By³ to
rok wielkich szans, ale jeszcze
wiêkszych zagro¿eñ. Powsta³
problem: co uczyniæ, by istniej¹ce na terenie Klêki zak³ady
zielarskie nadal zajmowa³y siê
przetwórstwem zielarskim, by
zatrudnieni w tych zak³adach
pracownicy nadal mieli pracê,
by gmina Nowe Miasto nad
Wart¹ mog³a na prywatyzacji
zyskaæ, a nie straciæ?
Jakie rozwi¹zanie by³o optymalne?
Zrodzi³y siê wtedy krañcowo
ró¿ne koncepcje prywatyzacji.
Rozwa¿ano utworzenie spó³ki
pracowniczej. Jednak z uwagi
na niedochodowe gospodarstwo rolne, które by³o integraln¹ czêœci¹ prywatyzowanego
przedsiêbiorstwa, spó³ka pracownicza nie mia³aby ¿adnych
szans normalnego funkcjonowania. Spó³ka pracownicza
w Klêce by³aby dla gminy Nowe
Miasto katastrof¹. Kolejn¹
koncepcj¹, silnie popieran¹
przez wielu gminnych dzia³aczy, by³o sprzedanie przedsiêbiorstwa („na raty”) jednemu
z lokalnych biznesnemów. By³a
to koncepcja wysoce niebezpieczna, zarówno dla gminy jak
i dla samego przedsiêbiorstwa.
Dziœ, po piêtnastu ju¿ latach
jest spraw¹ jasn¹, jakie by³yby
konsekwencje tego typu prywatyzacji. By³a te¿ trzecia koncepcja: znalezienie w bran¿y
zielarskiej lub farmaceutycznej,
w kraju lub za granic¹, inwestora strategicznego, który by³by
sk³onny zagwarantowaæ dalszy
rozwój przedsiêbiorstwa oraz
dobrze zap³aciæ gminie za strategiczny pakiet akcji. Ostatecznie ta trzecia koncepcja zosta³a
przyjêta jako sposób prywatyzacji „Herbapolu” w Klêce.
Dobrze siê sta³o, ¿e racjonalne podejœcie do sprawy prywatyzacji „Herbapolu” w Klêce
zaczê³o górowaæ nad emocjami.
40
Za³oga przedsiêbiorstwa w wyniku referendum oraz kierownictwo przedsiêbiorstwa i w³adze gminy dokonali prawid³owego wyboru. W procesie prywatyzacji na strategicznego
inwestora wybrano œwiatowego potentata w dziedzinie zielarstwa, firmê Martin Bauer
z Vestenbergsgreuth.
Wszyscy byli „za”?
By³ to trudny wybór, który
spotka³ siê z ogromn¹ krytyk¹
NAUKA I PRAKTYKA
wielu œrodowisk. Wielu ró¿nych
dzia³aczy, a nawet uczonych,
uzna³o, ¿e skutki tej decyzji bêd¹ dla Klêki i gminy Nowe Miasto nad Wart¹, nawet dla ca³ej
polskiej bran¿y zielarskiej katastrofalne. Przejêcie przez firmê
Martin Bauer strategicznego
pakietu akcji sta³o siê przedmiotem wielu niewybrednych
publikacji prasowych. Pisano
wtedy: „...w najbli¿szych miesi¹cach »Herbapol« w Klêce
stanie siê pakowni¹ i dostarczycielem taniej si³y roboczej”.
Sta³o siê jednak inaczej. Zielarska Klêka kwitnie, a jej aktywnoœæ w Europie i na œwiecie jest
obecnie najlepsz¹ wizytówk¹
polskiego zielarstwa.
Jak uk³ada³y siê relacje miêdzy strategicznym inwestorem
a za³og¹ przedsiêbiorstwa?
Przeprowadzona w latach
1993/1994 prywatyzacja „Herbapolu” w Klêce uznana zosta³a za jedn¹ z najlepszych
prywatyzacji z udzia³em kapita³u zagranicznego w Polsce.
Wszystkie obietnice inwestora
strategicznego zosta³y spe³nione. Nie dokonano ¿adnych
zwolnieñ, p³ace przekroczy³y
œredni¹ krajow¹, przyst¹piono
do intensywnych szkoleñ pracowników przedsiêbiorstwa,
znacznej poprawie uleg³y warunki pracy. Dokonano ogromnych inwestycji. Dokonano te¿
znacznego transferu knowhow. Do Klêki dotar³y najnowsze technologie w zakresie
przetwórstwa zielarskiego.
Lepsze zarobki, lepsze warunki pracy, nowe technologie... To przecie¿ wrêcz wzorcowy przebieg prywatyzacji.
Sta³ siê on jednym z najwa¿niejszych argumentów uzasadniaj¹cych przyznanie przez
Radê Naukow¹ i Redakcjê
Europejskiego Lauru Farmacji oraz tytu³u i medalu Ambasador Farmacji Albertowi Ferstlowi – osobie odpowiedzialnej ze strony inwestora strategicznego za realizacjê tej w³aœnie prywatyzacji. By³o to
pierwsze tego typu wyró¿nienie przyznane w Polsce obcokrajowcowi. Przyznaj¹c Albertowi Ferstlowi to wyró¿nienie
w uzasadnieniu wyraŸnie wspomniano o prywatyzacji zak³adów zielarskich w Klêce, dokonanej 15 lat temu. Jednoznacznie stwierdzono, ¿e prywatyzacja „Herbapolu” w Klêce, jednego z mniejszych zak³adów zielarskich w Polsce,
by³a bardzo korzystna nie tylko dla za³ogi i gminy, ale tak¿e
dla polskiego przemys³u farmaceutycznego. Na polski
grunt przeniesione zosta³y nowoczesne metody uprawy zió³
oraz nowoczesne technologie
produkcji ekstraktów zio³owych. Polskie zio³a przerabiane s¹ w Polsce, a polskie produkty zielarskie nale¿¹ do jednych z najlepszych na œwiecie.
Jak pan ocenia aktualn¹ pozycjê firmy Phytopharm na
krajowym i europejskim rynku
zielarskim?
Obecnie przedsiêbiorstwo
Phytopharm jest najwiêkszym
i najnowoczeœniejszym zak³adem ekstrakcji zió³ w Polsce, nale¿y te¿ do grupy najwiêkszych
tego typu zak³adów w Europie –
mieœci siê nawet w pierwszej
pi¹tce. Od wielu lat przedsiê-
biorstwo Phytopharm nale¿y do
„z³otej setki” wielkopolskich
przedsiêbiorstw. W roku 2004
zajê³o nawet 7 miejsce w województwie.
Ile osób pracuje w Phytopharmie?
Przedsiêbiorstwo daje zatrudnienie 230 pracownikom. Ponadto daje te¿ utrzymanie pracownikom wielu firm wspó³pracuj¹cych z nami, a tak¿e licznym
plantatorom i zbieraczom zió³.
Tu ka¿dego roku wielu praktykantów z ró¿nych uczelni uczy
siê podstaw nowoczesnej technologii leku roœlinnego.
Co oznacza w praktyce pozycja lidera?
Produkowane w Klêce preparaty roœlinne s¹ obecne we
wszystkich aptekach na terenie ca³ej Polski. Niektóre
z nich s¹ te¿ w aptekach na terenie Rosji, Litwy, Czech, S³owacji, Hiszpanii. Wytwarzane
u nas farmaceutyczne substancje aktywne pochodzenia roœlinnego s¹ istotnymi sk³adnikami wielu znanych nie tylko
w Polsce, ale równie¿ na œwiecie leków. Ekstrakty z Klêki
trafiaj¹ nawet do Australii. S¹
one te¿ biologicznie aktywnymi sk³adnikami licznych kosmetyków i prozdrowotnych
œrodków spo¿ywczych.
Dziêkujê za rozmowê.
dr n. farm. Jerzy Jambor
Phytopharm Klêka SA
Klêka 1
63-040 Nowe Miasto n/Wart¹
tel. 061 286 80 00
41
XVII EUROPEJSKI KONGRES
NA TEMAT OTY£OŒCI – ECO 2009
prof. dr hab. Barbara FILIPEK
Katedra Farmakodynamiki Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicum
W dniach 6-9 maja br. w Amsterdamie odby³ siê XVII Europejski Kongres na Temat Oty³oœci (17th European Congress
on Obesity – ECO 2009). Organizatorem kongresu by³o Europejskie Towarzystwo Badañ nad
Oty³oœci¹ (European Association for the Study of Obesity –
EASO) i Holenderskie Towarzystwo Badañ nad Oty³oœci¹
(Netherlands Association for the
Study of Obesity – NASO).
Obrady odbywa³y siê w Centrum Kongresowym RAI. Ceremonia otwarcia ECO2009 oraz
powitania uczestników kongresu odby³a siê 6 maja w godzinach popo³udniowo-wieczornych. Poprzedzi³y j¹ dwa sympozja satelitarne sponsorowane
przez firmy farmaceutyczne.
42
Pierwsze, sponsorowane przez
firmê GlaxoSmithKline, poœwiêcone by³o preparatowi alli
– pierwszemu i jedynemu lekowi odchudzaj¹cemu dopuszczonemu w styczniu 2009 r. przez
Europejsk¹ Agencjê ds. Leków
do sprzeda¿y bez recepty w krajach Unii Europejskiej. Wczeœniej, bo w czerwcu 2007 roku,
Amerykañska Agencja ds. ¯ywnoœci i Leków (FDA) wyrazi³a
zgodê, aby preparat ten by³
sprzedawany bez recepty w Stanach Zjednoczonych.
Sympozjum satelitarne GlaxoSmithKline sk³ada³o siê z dwóch
czêœci: lunchu oraz sesji edukacyjnej na temat skutecznoœci
i bezpieczeñstwa stosowania
preparatu alli. Podczas lunchu
serwowano przek¹ski i posi³ki
o obni¿onej zawartoœci t³uszczu, które s¹ kluczem do osi¹gniêcia sukcesu z alli. Podczas
lunchu mo¿na by³o oznaczyæ
sobie wskaŸnik masy cia³a
(BMI), zapoznaæ siê z zalecanymi æwiczeniami oraz z propozycjami diety ubogokalorycznej.
Drugiej, szkoleniowej czêœci
sympozjum przewodniczy³ Howard Marsh (UK), a w dyskusji
udzia³ wziêli: Luc van Gaal
(Belgia), Constantine Tsigos
(Grecja), David Hasam (UK),
Mark Dickinson (UK) i Terry
Maguire (UK). Celem tej czê-
œci sympozjum by³o uœwiadomienie wagi problemów zdrowotnych wynikaj¹cych z oty³oœci, zrozumienie konsekwencji
klinicznych nadwagi i oty³oœci
oraz poznanie korzyœci p³yn¹cych z redukcji masy cia³a, zrozumienie mechanizmu dzia³ania preparatu alli, zdobycie
wiedzy potrzebnej do przekazywania pacjentom porad na
temat prawid³owego stosowania preparatu, a w szczególnoœci koniecznoœci stosowania
diety niskot³uszczowej i zwiêkszenia aktywnoœci fizycznej.
Luc van Gaal przypomnia³,
¿e oty³oœæ zwiêksza ryzyko wyst¹pienia cukrzycy typu 2, nadciœnienia, zaburzeñ lipidowych,
choroby wieñcowej, niewydolnoœci serca, udaru mózgu, obturacyjnego bezdechu sennego,
choroby zwyrodnieniowej stawów, niektórych rodzajów nowotworów z³oœliwych. Nawet
niewielka redukcja masy cia³a
– o 5-10% – zmniejsza ryzyko
wyst¹pienia problemów zdrowotnych. Constantine Tsigos
zwróci³ uwagê, ¿e preparat alli
(orlistat 60 mg) oparty jest na
innym leku zawieraj¹cym tê sam¹ substancjê czynn¹ w 2-krotnie wy¿szej dawce (Xenical
kapsu³ki 120 mg) i dopuszczonym do obrotu w 1998 r. jako
lek na receptê. Obecny w pre-
paracie alli orlistat blokuje lipazy ¿o³¹dkowo-trzustkowe,
które s¹ odpowiedzialne za
rozbijanie ³añcuchów t³uszczowych, co sprawia, ¿e oko³o jednej czwartej t³uszczów zjadanych podczas posi³ków przechodzi do jelita w postaci niestrawionej. T³uszcze niestrawione nie mog¹ byæ wch³aniane przez organizm i s¹ wydalane wraz ze stolcem. Tym samym organizm nie mo¿e zamieniæ t³uszczu pochodz¹cego
z diety na energiê ani na tkankê t³uszczow¹, zaczyna wiêc
czerpaæ energiê z zapasów
tkanki t³uszczowej, co prowadzi do zmniejszenia masy cia³a.
Badania kliniczne potwierdzi³y, ¿e preparat alli pomaga
zwiêkszyæ skutecznoœæ odchudzania o 50% w porównaniu ze
stosowaniem samej diety, pod
warunkiem ¿e jest stosowany
w po³¹czeniu z niskokaloryczn¹ diet¹, o obni¿onej zawartoœci t³uszczu oraz z æwiczeniami
fizycznymi. Na ka¿de 2 kilogramy zrzucone w wyniku diety i aktywnoœci fizycznej preparat alli mo¿e spowodowaæ
utratê dodatkowego kilograma. Preparat jest przeznaczony
dla osób, których wskaŸnik masy cia³a (BMI) wynosi co najmniej 28 kg/m2 i które s¹ gotowe przestrzegaæ niskokalorycznej diety o obni¿onej zawartoœci t³uszczu.
Dozwolona iloœæ t³uszczu
w trakcie kuracji wspomagaj¹cej odchudzanie preparatem
alli nie powinna przekraczaæ
15 g t³uszczu w jednym posi³ku.
Zwiêkszona zawartoœæ t³uszczu
w diecie oznacza wiêksze prawdopodobieñstwo wyst¹pienia
dzia³añ niepo¿¹danych, takich
jak wzdêcia, gazy z mo¿liwoœci¹
© Ze zbiorów w³asnych GlaxoSmithKline
Drugiej, szkoleniowej czêœci sympozjum przewodniczy³ Howard Marsh (UK),
a w dyskusji udzia³ wziêli: Luc van Gaal (Belgia), Constantine Tsigos (Grecja),
David Hasam (UK), Mark Dickinson (UK) i Terry Maguire (UK)
t³ustego plamienia, nag³¹ potrzebê wypró¿nienia siê, t³uste
lub oleiste stolce, wolne stolce.
Problemy te zwykle wystêpuj¹
podczas kilku pierwszych tygodni przyjmowania kapsu³ek
alli, zanim osoba przyjmuj¹ca
preparat nauczy siê ograniczaæ
iloœæ t³uszczów w diecie.
Specjaliœci z koncernu GlaxoSmithKline podkreœlali z naciskiem, ¿e preparat jest skuteczny i bezpieczny jako œrodek odchudzaj¹cy tylko wówczas, gdy
osoby go przyjmuj¹ce s¹ sk³onne przejœæ na zdrow¹, niskot³uszczow¹ dietê i zwiêkszyæ
aktywnoœæ fizyczn¹ oraz przestrzegaæ wszystkich przeciwwskazañ. Preparatu alli nie nale¿y podawaæ osobom nadwra¿liwym na orlistat, przyjmuj¹cych cyklosporynê, leki zapobiegaj¹ce tworzeniu zakrzepów
we krwi, jak warfaryna, acenokumarol czy doustne œrodki antykoncepcyjne. Nie nale¿y go
tak¿e stosowaæ u osób z d³ugotrwa³ym zespo³em z³ego wch³aniania, cholestaz¹, ani u kobiet
w ci¹¿y lub karmi¹cych piersi¹.
Preparat alli nie powinien byæ
stosowany przez osoby poni¿ej
18. roku ¿ycia.
W dyskusji podkreœlono, ¿e
kuracja odchudzaj¹ca preparatem alli mo¿e potencjalnie obni¿aæ stopieñ przyswajania witamin rozpuszczalnych w t³uszczach (A, D, E i K), w trakcie
kuracji nale¿y wiêc przyjmowaæ
suplement wielowitaminowy,
najlepiej tu¿ przed pójœciem
spaæ, aby zapewniæ organizmowi mo¿liwoœæ przyswojenia odpowiedniej iloœci witamin,
a zw³aszcza wit. D.
Z doœwiadczeñ gromadzonych od chwili wprowadzenia
preparatu alli na rynek wynika, ¿e pacjent potrzebuje
wsparcia i porady specjalisty
ochrony zdrowia. Wa¿n¹ rolê
w kuracji preparatem alli mog¹ odegraæ pracuj¹cy w aptece
farmaceuci. Zdaniem Terry
Maguire farmaceuci mog¹
edukowaæ pacjenta o klinicznych konsekwencjach nadwagi
i oty³oœci, polecaæ preparat alli
➤
43
➤
44
odpowiednim osobom, przekonywaæ pacjenta do zmiany
sposobów od¿ywiania i aktywnoœci ruchowej, wspomagaæ
pacjentów w kuracji preparatem alli, monitorowaæ postêpy
w odchudzaniu i motywowaæ
do dalszej kuracji.
Specjalnie przygotowany przez
GlaxoSmithKline pakiet szkoleniowy, zatytu³owany „Rozszerzenie roli farmaceuty
w procesie kontrolowania wagi
przez pacjenta”, ma pomóc farmaceucie w prowadzeniu rozmów z pacjentami na temat kuracji odchudzaj¹cej wspomaganej preparatem alli. Zdobycie
przez farmaceutê niezbêdnej
wiedzy potrzebnej do przekazywania pacjentom porad na
temat prawid³owego stosowania preparatu alli, a w szczególnoœci na temat radzenia sobie
z dzia³aniami niepo¿¹danymi
wynikaj¹cymi z nieprawid³owej
diety, mo¿e mieæ istotny wp³yw
na skutecznoœæ i bezpieczeñstwo kuracji odchudzaj¹cej
wspomaganej preparatem alli.
Specjaliœci koncernu GSK wierz¹, ¿e farmaceuci, w³¹czaj¹c
siê do programu zwalczania
oty³oœci, wspólnie z innymi pracownikami s³u¿by zdrowia odegraj¹ istotn¹ rolê w opanowaniu epidemii oty³oœci.
Drugie – sponsorowane przez
Alpro Fundation – sympozjum
satelitarne poœwiêcone by³o
istotnej roli produktów pochodzenia roœlinnego w zapobieganiu oty³oœci, zw³aszcza produktów zawieraj¹cych sojê.
Tematyka kongresu obejmowa³a szeroki zakres zagadnieñ
zwi¹zanych z badaniami podstawowymi i klinicznymi nad oty³oœci¹, podzielonych na piêæ tematów wiod¹cych: prewencja
i promocja zdrowia, epidemiologia oty³oœci, zintegrowany metabolizm i bilans energetyczny,
geny i biologia tkanki t³uszczowej, masa cia³a i czynniki ryzyka
oraz ich zwalczanie. Uczestnicy
kongresu mieli okazjê wys³uchaæ 6 wyk³adów plenarnych
oraz uczestniczyæ w 30 sesjach,
w ramach których prezentowano doniesienia ustne i plakatowe obejmuj¹ce wy¿ej wymienion¹ tematykê. Prezentacje ustne
odbywa³y siê równolegle w czterech salach konferencyjnych,
natomiast sesje plakatowe zorganizowano w jednej sali wystawowej. Ka¿dy uczestnik móg³
znaleŸæ najciekawsze dla siebie
i najbardziej aktualne tematy
badañ, a tak¿e mia³ niepowtarzaln¹ okazjê do zadawania pytañ oraz rozmowy z autorami
plakatów. Nie sposób by³o
uczestniczyæ we wszystkich sympozjach, dlatego w niniejszym
sprawozdaniu omówiona zostanie nieco szerzej tylko tematyka
niektórych z nich.
W pierwszym dniu obrad
dwa wyk³ady plenarne by³y poœwiêcono epidemiologii oty³oœci (prof. R. Wilkinson) i badaniom wp³ywu oty³oœci na choroby nowotworowe (A. Wolk).
Nadwaga i oty³oœæ s¹ ogromnym problemem epidemiologicznym na œwiecie. W wielu
krajach rozwiniêtych, w tym
w USA, mo¿na mówiæ ju¿ o epidemii oty³oœci, a w krajach rozwijaj¹cych siê problem oty³oœci
jest przedmiotem coraz powa¿niejszych obaw. Problem ten
dotyczy przede wszystkim ludnoœci doros³ej, ale coraz wiêkszy
niepokój budzi sta³y wzrost
nadwagi i oty³oœci wœród dzieci
oraz m³odzie¿y. Celem wielu
prowadzonych badañ jest znale-
zienie przyczyn wzrostu oty³oœci
u dzieci. Dowiedziono, ¿e na
rozwój oty³oœci ogromny wp³yw
ma ¿ycie w ³onie matki, okres
niemowlêcy i wczesne dzieciñstwo. Wyniki badañ epidemiologicznych sugeruj¹, ¿e oty³oœæ
u dzieci mo¿e byæ skutkiem niedo¿ywienia p³odu, które jest rekompensowane w okresie pourodzeniowym lepsz¹ przyswajalnoœc¹ pokarmu oraz wzmo¿onym ³aknieniem. Sta³e przekarmianie dziecka zwiêksza
prawdopodobieñstwo jej wyst¹pienia. Wydaje siê, ¿e bardzo istotnym czynnikiem rozwoju chorób metabolicznych
jest przyrost masy cia³a u dziecka w pierwszym roku ¿ycia.
Oty³oœæ w okresie dzieciñstwa
i dojrzewania zazwyczaj prowadzi do oty³oœci u doros³ych. Nie
ma natomiast przekonuj¹cych
dowodów, ¿e sposób ¿ywienia
jak i sk³ad diety w okresie ci¹¿y
ma bezpoœredni zwi¹zek z oty³oœci¹ u dzieci. Z pewnoœci¹
odpowiedŸ na pytanie, co determinuje rozwój oty³oœci zarówno u dzieci jak i doros³ych,
nie jest prosta, poniewa¿ – jak
podkreœlano w wyk³adach –
mechanizmy prowadz¹ce do
oty³oœci s¹ z³o¿one. W piœmiennictwie zgromadzono dostateczn¹ liczbê dowodów potwierdzaj¹cych, ¿e zarówno
czynniki genetyczne, endokrynologiczne, metaboliczne jak
i œrodowiskowe, a tak¿e psychologiczne i behawioralne odgrywaj¹ rolê w mechanizmie
powstawania tej choroby.
Przedmiotem wielu badañ
epidemiologicznych s¹ spo³eczno-ekonomiczne uwarunkowania oty³oœci. W wielu krajach
rozwiniêtych i rozwijaj¹cych siê
stan ot³uszczenia osób pocho-
wa przemiana materii, zmiany
w wydatku energetycznym
w odpowiedzi na zwiêkszone
spo¿ycie ¿ywnoœci, preferencje
¿ywieniowe – maj¹ charakter
dziedziczny. Uwa¿a siê jednak,
¿e czynniki genetyczne sprzyjaj¹ rozwojowi oty³oœci przy
wspó³istnieniu niekorzystnych
czynników œrodowiskowych
(wadliwy sposób ¿ywienia, ma³a aktywnoœæ fizyczna, stres).
Pomimo prze³omu, jaki dokona³ siê w ostatnim okresie
nad dziedzicznymi uwarunkowaniami oty³oœci, nie znaleziono do tej pory g³ównego genu
odpowiedzialnego za oty³oœæ.
Najczêœciej przyczyn¹ oty³oœci
nie jest defekt pojedynczego
genu, lecz mutacja dotycz¹ca
prawdopodobnie zespo³u ró¿nych genów. Wœród genów predysponuj¹cych do oty³oœci wymienia siê miêdzy innymi geny
koduj¹ce leptynê i receptor
leptyny, receptor adrenergicz-
ny beta-3, geny TNF-alfa, adiponektyny, CRP, bia³ek rozprzêgaj¹cych, receptora insulinowego, geny koduj¹ce PPAR-gamma, geny wp³ywaj¹ce na
metabolizm lipidów (CD36,
11-beta-HSD) i wiele innych.
Wystêpowanie oty³oœci warunkuj¹ równie¿ zaburzenia
czynnoœci gruczo³ów wydzielania wewnêtrznego lub uszkodzenie podwzgórza i mózgu czy
za¿ywanie niektórych leków
(neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe,
uspokajaj¹ce, hormony steroidowe, niektóre pochodne sulfonylomocznika).
Oty³oœæ stanowi zagro¿enie
dla zdrowia i ¿ycia. Ryzyko wyst¹pienia zwi¹zanych z oty³oœci¹ chorób w du¿ej mierze zale¿y nie tylko od stopnia oty³oœci, ale g³ównie od rozmieszczenia tkanki t³uszczowej. Bardzo
niekorzystny dla zdrowia jest
brzuszny typ oty³oœci, czêsto
➤
dz¹cych z ró¿nych grup spo³ecznych jest odmienny. Spowodowane jest to odmiennym
stylem ¿ycia, innymi zachowaniami kulturowymi i spo³ecznymi (np. z³e nawyki ¿ywieniowe
w rodzinie, „zajadanie stresów”, sposób spêdzania wolnego czasu, obyczaje, stosunek do
zdrowia w³asnego i cz³onków
rodziny, aktywnoœæ fizyczna
i inne), a tak¿e nierównym statusem spo³eczno-ekonomicznym (np. poziom wykszta³cenia
rodziców), niskim dochodem
i problemami spo³ecznymi
(przemoc w rodzinie, wczesne
macierzyñstwo, dyskryminacja
w pracy, w grupach spo³ecznych, nadmierny stres).
Mimo ¿e eksperci okreœlaj¹
przyczyny epidemii oty³oœci jako z³o¿one, dwa czynniki wysuwaj¹ siê na pierwszy plan:
przyjmowanie nadmiaru energii w stosunku do jej zu¿ycia
(niew³aœciwy sk³ad diety, czêstoœæ i obfitoœæ spo¿ywanych
posi³ków, dostêpnoœæ wysokoprzetworzonej, taniej ¿ywnoœci
o du¿ej zawartoœci t³uszczu
i wêglowodanów, s³odycze, wysokokaloryczne napoje, bodŸce
zapachowe, wizualne, smakowe, agresywna reklama) oraz
znaczne ograniczenie lub brak
wystarczaj¹cej aktywnoœci fizycznej (windy, samochody, piloty, telefony bezprzewodowe,
komputer, internet itp.).
Predyspozycja do zwiêkszonego odk³adania tkanki t³uszczowej uwarunkowana jest nie
tylko czynnikami œrodowiskowymi, lecz tak¿e genetycznymi.
Ocenia siê, ¿e w rozwoju oty³oœci w oko³o 40-50% uczestnicz¹ czynniki genetyczne. Cechy
takie jak m.in. dystrybucja
tkanki t³uszczowej, spoczynko-
W trakcie przerwy w obradach uczestnicy mogli zapoznaæ siê
z dodatkowymi materia³ami XVII kongresu
45
➤
46
wspó³istniej¹cy z nadciœnieniem, podwy¿szonym poziomem triglicerydów i obni¿onym
stê¿eniem HDL cholesterolu
we krwi, tworz¹cych razem zespó³ metaboliczny oraz cukrzyc¹ typu 2.
Badania epidemiologiczne
nad wp³ywem oty³oœci na powstawanie nowotworów wskazuj¹, ¿e oty³oœæ nie tylko mo¿e
sprzyjaæ temu procesowi, ale
i zwiêkszaæ œmiertelnoœæ z powodu nowotworów. Oty³oœæ
zmienia metabolizm hormonów
wydzielanych przez trzustkê,
nadnercza i jajniki, które mog¹
byæ mediatorami nowotworów
hormonozale¿nych. U mê¿czyzn dotyczy to g³ównie nowotworu jelita grubego (umieralnoœæ u pacjentów z nadwag¹
wy¿sza o 60 % ni¿ u mê¿czyzn
z prawid³ow¹ mas¹ cia³a) oraz
nowotworu gruczo³u krokowego. U kobiet nadmierna masa
cia³a by³a zwi¹zana z wy¿sz¹
umieralnoœci¹ z powodu nowotworu piersi, szyjki macicy, endometrium, jajników i pêcherzyka ¿ó³ciowego.
Podczas sesji poœwiêconej
tkance t³uszczowej dyskutowano na temat jej roli w organizmie. Dziêki postêpowi wiedzy
wiadomo, ¿e tkanka t³uszczowa
jest nie tylko zwyk³ym magazynem energii, ale odgrywa równie¿ ogromn¹ rolê w procesach
metabolicznych wa¿nych dla ¿ycia narz¹dów. W minionej dekadzie tkanka t³uszczowa zosta³a
rozpoznana jako wa¿ny element
uk³adu dokrewnego, który wydziela oko³o 50 substancji o kluczowym znaczeniu dla funkcjonowania odleg³ych narz¹dów
i tkanek, oraz jako Ÿród³o wielu
hormonów – estrogenów, angiotensynogenu, angiotensyny,
TNF-a, IL-6, leptyny, rezystywny, adiponektyny, bia³ka rozkojarzaj¹cego proces oksydacyjnej
fosforylacji, PPR-g, lipazy lipoproteinowej, inhibitora tkankowego plazminogenu-1, wolnych
kwasów t³uszczowych (WKT).
Substancje wydzielane przez
tkankê t³uszczow¹ pe³ni¹ ró¿ne
funkcje, tj. TNF-a, IL-6 s¹ kojarzone z przewlek³ym stanem zapalnym, leptyna, dzia³aj¹c na
podwzgórze, hamuje apetyt,
zmniejsza pobór energii i reguluje aktywnoœæ, równowagê
energetyczn¹, zwiêksza aktywnoœæ uk³adu wspó³czulnego, co
powoduje zwiêkszenie wydatkowania energii na termogenezê, prowadz¹c do zmniejszenia
masy cia³a, adiponektyna stanowi marker wra¿liwoœci na insulinê. Tkanka t³uszczowa, zwiêkszaj¹c swoj¹ masê, zmienia te¿
swoj¹ czynnoœæ endokrynn¹:
zwiêksza wydzielanie leptyny
i rezystyny, zmniejsza wydzielanie adiponektyny, co zwiastuje
rozwój cukrzycy typu 2.
W czasie obrad dyskutowano
tak¿e o metodach diagnozowania oty³oœci. Ci¹gle najpowszechniejsz¹ metod¹ rozpoznawania oty³oœci i nadwagi jest
obliczanie tzw. wskaŸnika masy
cia³a (ang. Body Mass Index –
BMI), jakkolwiek do oceny
tkanki t³uszczowej wisceralnej
w znakomitej wiêkszoœci wystarcza prosty pomiar obwodu
pasa lub stosunek obwodu pasa
do obwodu bioder (ang. waist
to hip ratio – WHR).
Pomimo wieloletnich doœwiadczeñ w prowadzeniu dzia³añ prewencyjnych wybór skutecznych metod promuj¹cych
zdrowy styl ¿ycia przysparza
wielu problemów. Kluczow¹
rolê w redukcji masy cia³a przy-
pisuje siê modyfikacji nawyków
¿ywieniowych i zwiêkszeniu aktywnoœci fizycznej, wspomaganej lub nie farmakoterapi¹. Leczenie oty³oœci bezwzglêdnie
powinno byæ dostosowane do
stopnia i typu oty³oœci, p³ci
oraz wieku pacjenta, a tak¿e
uwzglêdniaæ choroby towarzysz¹ce. Epidemia oty³oœci obserwowana na ca³ym œwiecie powinna byæ jednym z g³ównych
wyzwañ dla organizacji zajmuj¹cych siê opracowaniem i realizacj¹ prozdrowotnych standardów
¿ycia. Skoordynowane dzia³anie wielu podmiotów ¿ycia spo³ecznego, tj. rz¹du, w³adz lokalnych, dyrekcji szkó³, prywatnych przedsiêbiorców, organizacji spo³ecznych, powinno staæ siê
zadaniem priorytetowym w powstrzymaniu epidemii oty³oœci.
Kongres stworzy³ mo¿liwoœæ
zapoznania siê z aktualnymi
trendami zarówno w profilaktyce jak i zwalczaniu oty³oœci
oraz sta³ siê okazj¹ do szerokiej
wymiany pogl¹dów wszystkich
œrodowisk naukowych zajmuj¹cych siê problematyk¹ oty³oœci,
jej skutków metabolicznych
i zdrowotnych. Poziom naukowy prezentowanych prac oryginalnych w formie doniesieñ
ustnych oraz plakatów, jak i organizacyjny kongresu by³ wysoki. Kolejny Europejski Kongres na Temat Oty³oœci odbêdzie siê w Istambule w roku
2011, gdzie w imieniu organizatorów serdecznie zapraszam.
prof. dr hab. Barbara Filipek
Katedra Farmakodynamiki
UJ CM
ul. Medyczna 9
68-812 Kraków
tel. 012 62 05 531
Z ostatniej chwili
© Tomasz Z¹bkowski
Wydanie czerwcowo-lipcowe
w aptece „Ben Meddeb Mohamed Habib”
w Tunezji
Opublikowany w czerwcowo-lipcowym wydaniu
fotoreporta¿ o aptekach w Tunezji dr. n. med.
Tomasza Z¹bkowskiego, autor przekaza³ pracownicom
apteki „Ben Meddeb Mohamed Habib”
Bohaterka fotoreporta¿u wraz z kole¿ank¹ demonstruje
s³owa podziêkowania dla redakcji w jêzyku arabskim
APTEKI W POLSCE I NA ŒWIECIE
APTEKI W POLSCE I NA ŒWIECIE
APTEKI W TUNEZJI
w obiektywie dr. n. med. Tomasza Z¹bkowskiego
W
Tunezji apteki znajduj¹ siê we
wszystkich miejscowoœciach
i ³atwo je rozpoznaæ po czerwonym
lub zielonym krzy¿u maltañskim.
Nosz¹ nazwê „Pharmacie”. Zakup
leków jest tu bezproblemowy i dogodny, gdy¿ Tunezja ma umowê
z Uni¹ Europejsk¹ dotycz¹c¹ ubezpieczeñ spo³ecznych i zdrowotnych.
Mo¿na tu zatem realizowaæ recepty
z ca³ej Unii, ale za 100% odp³atnoœci¹ (apteka wystawia fakturê za zakupione leki).
W Tunezji znajdziemy w³aœciwie
wszystkie potrzebne lekarstwa, najczêœciej produkcji francuskiej, ale s¹
one drogie. Wiele nazw leków w Tunezji wystêpuje w jêzyku arabskim,
ale na miejscu w aptece mo¿na skorzystaæ ze s³owników.
Farmaceuci w aptekach to najczêœciej absolwenci miejscowych uniwersyteckich wydzia³ów farmacji lub
absolwenci wydzia³ów farmacji
uniwersytetów europejskich, najczêœciej francuskich. Tunezyjscy
aptekarze biegle pos³uguj¹ siê jêzykiem francuskim, ale mówi¹
chêtnie po angielsku i po niemiecku. Czêsto potrafi¹ doradziæ
w prawid³owym wyborze leku na
dan¹ chorobê, podpowiedz¹ równie¿, gdzie mo¿na znaleŸæ lekarza
lub najbli¿szy szpital.
Czas otwarcia aptek czêsto jest
podobny jak w Europie, a w miejscowoœciach turystycznych s¹ one
czynne do póŸnych godzin wieczor-
Turyœci przebywaj¹cy czasowo
na wypoczynku w Tunezji najczêœciej kupuj¹ lekarstwa na dolegliwoœci ¿o³¹dkowe i na oparzenia
s³oneczne. Wniosek z tego p³ynie
prosty: nie nale¿y piæ wody bie¿¹cej z kranu, jeœæ niemytych owoców zakupionych na bazarze lub
na pla¿y.
nych. Adresy aptek s¹ wyszczególnione w miejscowych dziennikach,
znane s¹ tak¿e w hotelach znajduj¹cych siê w oœrodkach turystycznych. Po zamkniêciu na drzwiach
apteki mo¿na znaleŸæ wywieszkê
z informacj¹ o najbli¿szej dy¿uruj¹cej aptece.
Apteki reprezentuj¹ tu wysoki
standard i dysponuj¹ szerok¹ gam¹ leków zachodnioeuropejskich.
W du¿ych miejscowoœciach, takich
jak Tunis, Sousse, Port El Kantaoui, Hammamet czy Monastir, wybrane apteki maj¹ dy¿ury nocne
oraz dy¿ur niedzielno-œwi¹teczny.
60
61
47
© Wiktor Szukiel
OTY£OŒÆ I NADWAGA
JAKO PROBLEM ZDROWOTNY
Prof. dr hab. Barbara Filipek, prof. dr hab. Janusz St. Solski z ma³¿onk¹ Barbar¹ te¿ magistrem farmacji,
dr n. farm. Marek Jêdrzejczak i dr n. farm. Jacek Sapa z uczestnikami konferencji
48
Obrady konferencji w Gdyni zainaugurowa³o
wyst¹pienie prof. dr n. farm. Romana
Kaliszana cz³. koresp. PAN i PAU – kierownika
Katedry i Zak³adu Biofarmacji
i Farmakodynamiki GUM poœwiêcone
biotechnologii farmaceutycznej
W ramach realizacji inicjatywy
„Rok 2009 rokiem walki z nadwag¹ i oty³oœci¹” redakcja „Czasopisma Aptekarskiego” we
wspó³dzia³aniu z Wydzia³em Farmaceutycznym Uniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicum, Wydzia³em Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego
w Lublinie i Okrêgow¹ Izb¹ Aptekarsk¹ w Krakowie i Poznaniu
zorganizowa³a konferencje poœwiêcone oty³oœci i nadwadze.
W LUBLINIE uroczystego
otwarcia konferencji dokona³
dziekan Wydzia³u Farmaceutycznego UM, prof. dr hab. n.
farm. Janusz St. Solski, a wyk³ady przeprowadzili kierownik
Studium Kszta³cenia Podyplomowego Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM – prof. dr hab.
n. farm. Barbara Filipek, dr n.
farm. Jacek Sapa z Wydzia³u
Farmaceutycznego UJ CM i dr
n. farm. Marek Jêdrzejczak –
wiceprezes Naczelnej Rady
Aptekarskiej.
Uczestnicy konferencji zapoznali siê z nastêpuj¹cymi problemami: kliniczn¹ definicj¹ i klasyfikacj¹ oty³oœci • epidemiologi¹, etiopatogenez¹ oraz czynnikami metabolicznymi, endokrynologicznymi, genetycznymi
i œrodowiskowymi sprzyjaj¹cymi
nadwadze i oty³oœci • klinicznymi nastêpstwami oty³oœci •
optymalizacj¹ farmakoterapii
w oty³oœci • rol¹ farmaceuty jako doradcy i opiekuna pacjenta
z nadwag¹ i oty³oœci¹ • zaburzeniami lipidowymi • wp³ywem
obturacyjnego bezdechu sennego (OBS) na terapiê niektórych
schorzeñ przewlek³ych • niefarmakologicznymi i farmakologicznymi sposobami leczenia zaburzeñ lipidowych oraz z nowymi kierunkami w leczeniu nadwagi i oty³oœci m.in. za pomoc¹
preparatu alli.
Goœæmi konferencji byli: prorektor ds. Szkolenia Podyplomowego i Wspó³pracy z Zagranic¹ UM w Lublinie – prof.
dr hab. Kazimierz G³owniak,
dziekan Wydzia³u Farmaceutycznego UM w Lublinie –
➤
49
➤
prof. dr hab. Janusz St. Solski
i prezes OIA w Lublinie – mgr
farm. Krzysztof Przystupa.
cz³. koresp. PAN i PAU – kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki
GUM reprezentuj¹cy jednoczeœnie Radê Naukow¹ „Czasopisma Aptekarskiego”, prof.
dr hab. Marek Weso³owski –
kierownik Katedry i Zak³adu
Chemii Analitycznej GUM
i mgr farm. Micha³ Pietrzykowski – prezes OIA w Gdañsku.
Partnerem edukacyjnym obu
konferencji by³ PharmAssist
i GSK.
(bo)
W GDYNI tematami konferencji by³y te same zagadnienia jak
na konferencji w Lublinie, wyg³oszone przez kierownika Studium Kszta³cenia Podyplomowego Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM – prof. dr hab. n.
farm. Barbarê Filipek, dr n.
farm. Jacka Sapê z Wydzia³u
Farmaceutycznego UJ CM i dr
n. farm. Marka Jêdrzejczaka –
wiceprezesa Naczelnej Rady
Aptekarskiej, a ponadto podstawowe narzêdzia w opiece
farmaceutycznej omówi³a prof.
dr hab. Wies³awa Sto¿kowska.
Wyk³ady, podobnie jak
w Lublinie, zakoñczy³y siê testem. Wiêkszoœæ uczestników
obu konferencji zaliczy³a test
i otrzyma³a 6 pkt edukacyjnych
tzw. „twardych” i 2 pkt edukacyjne tzw. „miêkkie” za udzia³
w konferencji.
Goœæmi konferencji byli:
prof. dr hab. Roman Kaliszan
W przerwie obrad konferencji. Na pierwszym planie dyplom honorowy „Czasopisma Aptekarskiego” przyznany
prof. Romanowi Kaliszanowi z okazji wyboru na cz³onka korespondenta PAU.
Na zdj. od lewej: dr n. med., mgr farm. Dorota Knap z apteki „Jesionowej” w Gdañsku, dr n. farm. Jacek Sapa
z Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM, mgr Agnieszka Rzymka z GlaxoSmithKline Consumer, mgr farm. Maria
Walkowiak-Falender z apteki szpitalnej w S³awnie, dr hab. n. farm. Wies³awa Sto¿kowska z Wydzia³u
Farmaceutycznego GUM, mgr farm. Ewa £adan z apteki „Larix” w Kwidzyniu, prof. dr hab. n. farm. Barbara
Filipek – kierownik Studium Kszta³cenia Podyplomowego Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM, prof. dr hab.
Marek Weso³owski – kierownik Katedry i Zak³adu Chemii Analitycznej GUM, dr n. farm. Marek Jêdrzejczak
– wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, mgr farm. Maria Mach – prezes OIA w Koszalinie, prof. dr hab.
Roman Kaliszan cz³. koresp. PAN i PAU – kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki GUM,
mgr Jadwiga Szymañska – zastêpca redaktora naczelnego „Czasopisma Aptekarskiego”, mgr farm. Micha³
Pietrzykowski – prezes OIA w Gdañsku i redaktor naczelny „Czasopisma Aptekarskiego” Wiktor Szukiel
50
POLSKO-NIEMIECKIE SYMPOZJUM
FARMACEUTYCZNE W POZNANIU
doc. dr hab. Anita MAGOWSKA
Katedra i Zak³ad Historii Nauk Medycznych UM w Poznaniu
Sympozja naukowe organizowane wspólnie przez Uniwersytet Martina Lutra w Halle i Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
stanowi¹ niezwyk³y fenomen
w skali europejskiej. Dotychczas
odby³o siê 25 polsko-niemieckich sympozjów lekarzy i piêæ
polsko-niemieckich sympozjów
farmaceutów. Ostatnie sympozjum odby³o siê w dniach 15
i 16 maja br. w Poznaniu,
a sk³ada³o siê z dwóch czêœci:
lekarze obradowali na temat
procesów starzenia i regeneracji, a farmaceuci o nowych wyzwaniach stoj¹cych przed naukami farmaceutycznymi.
W czasach peerelowskich jedyna dostêpna polskim uczonym
droga na Zachód wiod³a poprzez
instytucje naukowe Niemieckiej
Republiki Demokratycznej, dlatego zabiegano o kontakty z uniwersytetami w NRD. W latach
szeœædziesi¹tych XX wieku wydzia³y lekarskie Uniwersytetu
Martina Lutra i poznañskiej
Akademii Medycznej nawi¹za³y
wspó³pracê i zobowi¹za³y siê do
wspólnego organizowania sympozjów naukowych. Przyjêto do
dziœ zachowywan¹ zasadê, ¿e
jednego roku organizatorem bêdzie strona niemiecka, nastêpnego zaœ polska.
Wkrótce wspó³pracê rozszerzono o sta¿e m³odych na-
52
ukowców. Pierwszym farmaceut¹, który odby³ taki sta¿
w Halle, by³ dr Henryk Broda,
póŸniejszy kierownik Katedry
Farmacji Stosowanej, który
w ten sposób w 1968 r. zrealizowa³ czêœæ eksperymentaln¹
pracy habilitacyjnej. Dziesiêæ
lat póŸniej oba wydzia³y farmaceutyczne zawar³y w³asne porozumienie o wspó³pracy, które jednak nie by³o tak œciœle
i konsekwentnie realizowane
jak w przypadku wydzia³ów lekarskich. Dopiero w 1985 r.,
z inicjatywy ówczesnego dziekana poznañskiego Wydzia³u
Farmaceutycznego prof. dr.
hab. Jana Pawlaczyka zosta³o
zorganizowane w Poznaniu
pierwsze bilateralne sympozjum naukowe farmaceutów
polskich i niemieckich. Z szeœciu wyk³adów plenarnych po³owê wyg³osili przedstawiciele
Halle, a po³owê poznaniacy.
W latach 1970-1990 dziesiêciu pracowników naukowych
i czterech studentów poznañskiego Wydzia³u Farmaceutycznego odwiedzi³o Uniwersytet Martina Lutra w Halle,
a w tym samym okresie poznañsk¹ Akademiê Medyczn¹
odwiedzi³o dwunastu naukowców i jeden student z Halle. Powodem do dumy by³ doktorat
Niemca, Stephana Rietha, wy-
konany w roku akademickim
1990/1991 pod kierunkiem
prof. Urszuli Wrzeciono w Katedrze i Zak³adzie Chemii Organicznej Wydzia³u Farmaceutycznego Akademii Medycznej
w Poznaniu.
Po obradach „Okr¹g³ego Sto³u” w Polsce i upadku Muru
Berliñskiego w Niemczech powsta³y warunki do poszerzenia
wspó³pracy. Dziêki prof. Reinhardowi Neubertowi i prof. Tadeuszowi Hermannowi zaczê³a
siê intensywna wymiana m³odych pracowników nauki, której trwa³ym rezultatem pozosta³y publikacje sygnowane jednoczeœnie przez naukowców
z Uniwersytetu Martina Lutra
i poznañskiej Akademii Medycznej. Zarówno prof. R.
Neubert jak i prof. T. Hermann
wyg³osili szereg wyk³adów w zaprzyjaŸnionej uczelni.
W 1998 r. w Halle odby³o siê
kolejne polsko-niemieckie sympozjum farmaceutyczne, podczas którego ka¿da ze stron
przedstawi³a po cztery referaty.
Rok póŸniej miejscem sympozjum „Pharmacy before the
Third Millenium” (po raz
pierwszy spotkanie mia³o tytu³)
by³ Poznañ. Kolejne, czwarte,
sympozjum pt. „The Pharmacy
in the New Century” zorganizowano w Halle w 2007 r.
Na wspólny dorobek wydzia³ów farmaceutycznych w Halle
i Poznaniu z³o¿y³o siê jeszcze
osiem wspólnych publikacji, jeden patent i trzy referaty
przedstawione na ró¿nych kongresach miêdzynarodowych.
Gospodarzem ostatniego sympozjum, zatytu³owanego „New
Challenges for Pharmaceutical
Sciences”, by³ – jak ju¿ wspomniano – poznañski Wydzia³
Farmaceutyczny. Sympozjum
otworzyli: prof. dr hab. Jacek Wysocki, rektor Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu,
i prof. dr hab. Wojciech Cichy,
który od lat z ramienia tej
uczelni patronuje wspó³pracy
z Halle.
Powitalna uroczystoœæ zgromadzi³a lekarzy i farmaceutów,
którzy jednak nastêpnego dnia
obradowali w oddzielnych budynkach. Na sympozjum farmaceutyczne z³o¿y³o siê dziesiêæ referatów plenarnych wyg³oszonych w jêzyku angielskim i sto dziesiêæ posterów.
Uczestnikami sympozjum byli tym razem nie tylko przedstawiciele wydzia³ów farmaceutycznych w Poznaniu i Halle,
ale i uczeni z uniwersytetów
i instytutów badawczych w Berlinie, Dûsseldorfie, Karlsruhe,
Kiel, Tartu (Finlandia), Gdañsku, Krakowie, Warszawie,
Wroc³awiu oraz z Phytopharmu Klêka SA. By³o to wiêc nie
tyle sympozjum co kongres
miêdzynarodowy.
Zakres tematyczny sympozjum by³ bardzo szeroki. Za
nowe wyzwanie dla farmacji
uznano m.in. poszukiwanie
zwi¹zków chemicznych zapobiegaj¹cych chorobie Alzheimera (szukano ich w popularnej indyjskiej przyprawie curry), nowe wirtualne i biologiczne metody identyfikacji
struktury leków przeciwnowotworowych, zale¿noœæ dzia³añ
ubocznych leków od ich chiralnoœci, wirtualne metody
rozpoznawania toksycznoœci
leków, mo¿liwoœci zastosowa-
nia nanokryszta³ów w lekach
dermatologicznych, nowe postaci leków p³ucnych.
Trudno by³o nie zauwa¿yæ, ¿e
referowane przez Niemców
prace powsta³y dziêki wykorzystaniu bardzo nowoczesnej, tylko czêœciowo dostêpnej w Polsce aparatury laboratoryjnej.
Od strony formalnej i estetycznej wszystkie wyk³ady prezentowa³y wysoki poziom.
Organizatorzy sympozjum
byli zadowoleni z rosn¹cego zainteresowania udzia³em w tej
imprezie naukowej. Polsko-niemiecka wspó³praca naukowa bêdzie kontynuowana, kolejne sympozjum odbêdzie
siê za rok prawdopodobnie
w Düsseldorfie, a za dwa lata
w Gdañsku.
doc. dr hab Anita Magowska
Katedra i Zak³ad Historii Nauk
Medycznych UM w Poznaniu
ul. Bukowska 70
68-812 Poznañ
tel. 061 854 72 42
Szanowni Czytelnicy,
STANIS£AW R. BURZYÑSKI
GENY ¯YCIA
Czy g³ówny zegar
¿ycia mo¿e byæ
cofniêty?
Czy g³ówny zegar ¿ycia mo¿e byæ odwrócony?
Wydawnictwo FARMAPRESS®
Warszawa
redakcja „Czasopisma Aptekarskiego” informuje, ¿e s¹ przyjmowane
wp³aty na ksi¹¿kê „GENY ¯YCIA”
autorstwa prof. dr. Stanis³awa R. Burzyñskiego, znanego i cenionego
na œwiecie odkrywcy nowych metod leczenia
chorób nowotworowych.
Koszt wraz z wysy³k¹
dla prenumeratorów „Czasopisma Aptekarskiego” wynosi 45 PLN,
zaœ dla nieprenumeratorów 65 PLN.
Wp³acaj¹c kwotê na konto 1311 3010 1702 0000 0000 0511 95
nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdne do wystawienia faktury VAT.
Ksi¹¿ka zawiera ilustracje, leksykon wa¿niejszych postaci i pojêæ rzeczowych
oraz bogate piœmiennictwo. Oprawa twarda, ca³oœæ szyta, papier kredowy,
format 168 x 238 mm, stron 112.
53
LEKI REKOMBINOWANE ZNACZ¥CYM
POSTÊPEM W LECZENIU HEMOFILII
Bogdan OSTROWSKI
Leki rekombinowane, preparaty lecznicze najnowszej generacji, uwa¿ane s¹ za znacz¹cy
postêp w medycynie. Okreœlenie „rekombinowane” oznacza,
¿e powstaj¹ one metod¹ in¿ynierii genetycznej, w wyniku
fragmentacji i ³¹czenia nici
DNA pochodz¹cych od kilku
ró¿nych organizmów. Obecnie
dziêki technologii rekombinowanego DNA uzyskiwane s¹
bia³ka wykorzystywane w leczeniu nowotworów, alergii, chorób autoimunologicznych i neurologicznych, chorób krwi, infekcji czy chorób genetycznych.
Jedn¹ z dziedzin, w której
znajduj¹ zastosowane leki rekombinowane, jest hemofilia,
w leczeniu której naœladuj¹ one
dzia³anie ludzkich bia³ek,
a jednoczeœnie dziêki procesowi produkcji pozwalaj¹ na ca³kowite wyeliminowanie zagro¿eñ zwi¹zanych z nieznanymi
obecnie patogenami przenoszonymi przez krew. Niestety,
w Polsce pacjenci ci¹gle nie
maj¹ do nich dostêpu – mówili
lekarze, wybitni specjaliœci
w dziedzinie leczenia hemofilii
na konferencji prasowej w dniu
25 czerwca br. w Warszawie
zorganizowanej pod has³em:
„Leki rekombinowane – oczekiwany postêp w medycynie”.
Wed³ug Narodowego Programu Leczenia Hemofilii program profilaktyki z wykorzysta-
54
niem leków rekombinowanych
– us³yszeliœmy na konferencji –
ma siê rozpocz¹æ w Polsce
w roku 2010.
WRODZONA SKAZA
KRWOTOCZNA
Hemofilia to rzadkie, genetycznie uwarunkowane zaburzenie krzepniêcia krwi – zwane te¿ wrodzon¹ skaz¹ krwotoczn¹. Powoduje j¹ brak lub
obni¿enie poziomu bia³ka osocza uczestnicz¹cego w procesie
krzepniêcia krwi. Osoby zdrowe posiadaj¹ wszystkie czynniki krzepniêcia, pocz¹wszy od
I do XIII. Osoby chore na hemofiliê nie maj¹ jednego z tych
czynników lub te¿ jego poziom
jest niewystarczaj¹cy.
Najczêstsza postaæ hemofilii
– hemofilia A – jest efektem
zmniejszenia aktywnoœci czynnika krzepniêcia VIII, a hemofilia B – czynnika IX. Poniewa¿
geny koduj¹ce te bia³ka s¹
sprzê¿one z p³ci¹, na hemofiliê
choruj¹ przede wszystkim mê¿czyŸni. Schorzenie ujawnia siê
zazwyczaj na prze³omie 1. i 2.
roku ¿ycia, gdy po zwyk³ym
skaleczeniu u dziecka wystêpuje przed³u¿one krwawienie.
Najbardziej charakterystycznymi objawami ciê¿kiej hemofilii s¹ samoistne krwawienia
do stawów, które zaczynaj¹ siê
miêdzy 3. i 4. rokiem ¿ycia.
W ci¹gu roku chory mo¿e doznaæ od 20 do 40 takich krwawieñ, co prowadzi do zwyrodnienia stawów, które jest Ÿród³em silnego bólu i stopniowo
prowadzi do kalectwa. W hemofilii dochodzi równie¿ do
krwawieñ do innych tkanek
i narz¹dów, jak miêœnie czy
mózg, co mo¿e byæ groŸne dla
¿ycia.
Wed³ug Informatora Krajowego EHC w Polsce na hemofiliê choruje jedna na ok. 14
tys. osób, nieznana jest natomiast liczba nosicieli tej choroby. Uszkodzenie stawów powodowane powtarzaj¹cymi siê
krwawieniami do stawów, zwane artropati¹ hemofilow¹, jest
jednym z najbardziej wyniszczaj¹cych i kosztownych nastêpstw hemofilii. Mo¿e ono
prowadziæ do d³ugotrwa³ego
procesu zapalnego oraz pogorszenia funkcji stawów, a w koñcu do utraty jego ruchomoœci.
REKOMBINOWANE
CZYNNIKI KRZEPNIÊCIA
Historycznym krokiem w kierunku zapewnienia chorym na
hemofiliê bezpiecznej terapii
i uchronienia ich przed zaka¿eniami przenoszonymi drog¹
krwiopochodn¹ by³o opracowanie pierwszych osoczopochodnych koncentratów czynników
krzepniêcia, lecz mimo ogrom-
nego postêpu w zakresie produkcji oraz inaktywacji wirusów, bezpieczeñstwo ich stosowania okaza³o siê niepe³ne.
Przez niemal dwadzieœcia lat
poszukiwano wiêc kolejnej generacji
rekombinowanego
czynnika VIII tworzonego
z myœl¹ o ca³kowitym uniezale¿nieniu produkcji tej cz¹steczko od bia³ek ludzkich
i zwierzêcych. Rekombinowane
czynniki krzepniêcia VIII i IX
trzeciej generacji wprowadzono
na rynek na pocz¹tku XXI wieku. W Polsce dotychczas ani jeden preparat rekombinowanego czynnika VIII i IX nie by³
dostêpny.
Randomizowane badanie kliniczne opublikowane w NEJM
dostarczy³o silnych dowodów,
¿e zapobiegawcze, regularne
podawanie czynnika VIII
zmniejsza ryzyko wyst¹pienia
artropatii hemofilowej. Na tej
podstawie w sierpniu 2008 r.
wprowadzono w Polsce profilaktyczny program leczenia hemofilii dla dzieci z hemofili¹
A do 18. roku ¿ycia, które nie
mia³y jeszcze nieodwracalnego
uszkodzenia stawów. Polega
ona na regularnym (co 2-3 dni)
podawaniu czynnika krzepniêcia, niezale¿nie od tego, czy
wystêpuj¹ jakiekolwiek krwawienia, co ma zapobiegaæ wylewom krwi do miêœni i stawów,
a tym samym chroniæ dzieci
przed kalectwem.
Jak oceni³ obecny na wspomnianej wy¿ej konferencji prasowej dr n. med. Jerzy Windyga z Kliniki Zaburzeñ Hemostazy i Chorób Wêwnêtrznych
Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, wprowadzenie tego programu mo¿e
poprawiæ sytuacjê polskich
dzieci chorych na hemofiliê,
ale ci¹gle pozostaje jeszcze
wiele do zrobienia.
Jednym z nierozwi¹zanych
problemów jest brak dostêpu
pacjentów do rekombinowanych czynników krzepniêcia,
które s¹ uwa¿ane za bezpieczniejsze ni¿ stosowane w Polsce
czynniki pochodz¹ce z osocza
krwi.
– Leki rekombinowane uzyskuje siê przy u¿yciu metod in¿ynierii genetycznej w komórkach bakterii, grzybów, roœlin
lub ssaków. W przeciwieñstwie
do leków chemicznych s¹ to
kopie wystêpuj¹cych w naturze, wytwarzanych przez komórki aktywnych bia³ek, takich
jak hormony, czynniki krzepniêcia krwi. Mamy wiec pewnoœæ, ¿e bêd¹ dzia³a³y i bêd¹
bezpieczne – wyjaœnia³ problem dr hab. n. farm., in¿. chemii W³odzimierz Bialik, kierownik Katedry i Zak³adu Farmakoekonomiki i Farmacji
Spo³ecznej Wydzia³u Farmaceutycznego z Oddzia³em Medycyny Laboratoryjnej Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego.
– Ich ogromn¹ zalet¹ jest to, ¿e
w przeciwieñstwie do leków
uzyskiwanych z ludzkiej krwi,
ze zw³ok ludzkich czy z organów zwierzêcych nie nios¹ ze
sob¹ ryzyka przeniesienia, znanych i nieznanych czynników
zakaŸnych, w tym wirusów
(m.in. HIV, wirusy zapalenia
w¹troby typu B i C – HBV
i HCV) czy zakaŸnych bia³ek
prionów odpowiedzialnych za
chorobê „szalonych krów”
(BSE) – podkreœli³ dr Bialik.
Obecnie na œwiecie produkuje siê rekombinowany czynnik
VIII oraz czynnik IX, które
wytwarza siê w komórkach
chomika chiñskiego, odpornych na zaka¿enie wiêkszoœci¹
wirusów ludzkich. Zalicza siê
je do leków rekombinowanych
trzeciej generacji, gdy¿ przy
ich produkcji nie wykorzystuje
siê ju¿ bia³ek ludzkich i zwierzêcych (w po¿ywce hodowlanej i przy oczyszczaniu produktu koñcowego).
– Uwa¿amy, ¿e pacjenci powinni mieæ dostêp do wszystkich rodzajów leków, zarówno
rekombinowanych jak i osoczopochodnych – powiedzia³
dr Windyga. Jak przypomnia³,
obecnie leki uzyskiwane z osocza s¹ uwa¿ane za bezpieczne,
gdy¿ poddaje siê procedurom
maj¹cym na celu eliminacjê wirusów. – Pozostaje jednak problem prionów, czyli zakaŸnych
bia³ek odpowiedzialnych za
chorobê „szalonych krów”
(BSE) – tu przypomnia³ przypadek brytyjskiego pacjenta
z hemofili¹, leczonego preparatami osoczopochodnymi,
u którego w lutym 2009 r. autopsja ujawni³a priony w œledzionie. Ostatnio Agencja
Ochrony Zdrowia (Heath Protection Agency – HPA) oceni³a,
¿e wszyscy pacjenci, którzy
w latach 1980-2001 byli leczeni
w Wielkiej Brytanii czynnikami
uzyskiwanymi z osocza, maj¹
podwy¿szone ryzyko zachorowania na nowy wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (ludzki
odpowiednik BSE).
Dr J. Windyga podkreœli³, ¿e
w Europie Zachodniej i USA
leki rekombinowane maj¹ podobne ceny do leków osoczopochodnych, a leki rekombinowane starszych generacji s¹ nawet tañsze. Zdaniem prezesa
Polskiego Stowarzyszenia Chorych na Hemofiliê Bogdana
➤
55
➤
Gajewskiego, gdyby Ministerstwo Zdrowia dopuœci³o firmy
produkuj¹ce preparaty rekombinowane do przetargu na równi z producentami leków osoczopochodnych, mo¿na by uzyskaæ korzystniejsze ich ceny.
Tymczasem – jak przypomnia³
dr Windyga – w zesz³ym roku
cena leku rekombinowanego
by³a u nas ni¿sza ni¿ osoczopochodnego, ale mimo to Ministerstwo Zdrowia wybra³o do
programu profilaktycznego lek
dro¿szy.
– Trzeba podkreœliæ, ¿e obecnie leki osoczopochodne s¹
bezpieczne, ale przysz³oœæ nale¿y do leków rekombinowanych – powiedzia³ dr Bialik.
Przypomnia³, ¿e obecnie trwaj¹
prace nad tak¹ modyfikacj¹ rekombinowanych czynników
krzepniêcia (w tzw. procesie
pegylacji), aby d³u¿ej utrzymywa³y siê one w krwiobiegu.
Dziêki temu mo¿na je bêdzie
rzadziej podawaæ pacjentom –
raz na tydzieñ zamiast 3 razy.
W przypadku 1,5-rocznego
ch³opca, który musi byæ k³uty
3 razy w tygodniu, ma to
ogromne znaczenie – zaznaczy³
dr Windyga. – U ma³ych dzieci
powstaj¹ bowiem zrosty, dlatego stosuje siê specjalne porty,
które umo¿liwiaj¹ d³ugotrwa³y
dostêp do ¿y³. Cena tych portów jest jednak du¿a i zdaniem
Gajewskiego znacznie odgranicza udzia³ dzieci z hemofili¹
w programie profilaktycznym.
Na specjalne ig³y do portów
i waciki rodzice musz¹ wydaæ
ok. 400-500 z³ miesiêcznie
i wielu na to nie staæ. Dlatego
obecnie tylko 58 proc. dzieci
korzysta z tego programu – wyjaœni³, przypominaj¹c, ¿e mini-
56
ster Ewa Kopacz i minister Marek Haber wielokrotnie publicznie obiecywali tak¹ modyfikacjê programu, by mo¿na
by³o obj¹æ nim jak najwiêksz¹
liczbê dzieci. – Na razie jednak
skoñczy³o siê na obietnicach –
podsumowa³.
EUROPEJSKIE STANDARY
OPIEKI NAD PACJENTAMI
Z HEMOFILI¥
W roku ubieg³ym ukaza³ siê
polski przedruk „Europejskich
zasad opieki nad chorymi na
hemofiliê” (European principles haemophilia care), opracowanych przez miêdzydyscyplinarn¹ grupê robocz¹ (Interdysciplinary Working Group –
IDWG) z³o¿on¹ z 45 najwybitniejszych lekarzy zajmuj¹cych
siê hemofilia z 19 pañstw europejskich (by³ w niej m.in. dr n.
med. Jerzy Windyga) i sfinansowanych z grantu naukowego
firmy Baxter, a opublikowanych w nr. 2/2008 „Haemophilia” – oficjalnego czasopisma
Œwiatowej Federacji Hemofilii
(World Federation of Haemophilia). Przez dwa lata grupa ta
analizowa³a
obowi¹zuj¹ce
w krajach europejskich zasady
opieki i wytyczne, jak równie¿
ocenia³a potrzeby zarówno
osób sprawuj¹cych opiekê nad
chorymi na hemofiliê i ich lecz¹cych, jak i samych zainteresowanych – pacjentów z hemofili¹. Autorzy konsultowali siê
tak¿e z przedstawicielami organizacji zrzeszaj¹cych chorych
na hemofiliê oraz z personelem
specjalizuj¹cym siê w opiece
nad osobami z t¹ chorob¹.
W ten sposób powsta³o swoiste kompendium europejskich
zasad i wytycznych w opiece
nad pacjentem z hemofili¹ –
dokument, który odzwierciedla
opinie eksperckie klinicystów
specjalizuj¹cych siê w leczeniu
hemofilii dotycz¹ce przysz³oœci
opieki nad chorym na hemofiliê oraz terapii we wspó³czesnej
Europie.
Szczególny nacisk k³adzie sie
w nim przede wszystkim na
dzia³ania zmierzaj¹ce do zapewnienia chorym na hemofiliê dostêpu do bezpiecznych terapii i optymalnej opieki zdrowotnej we wszystkich krajach
europejskich, istnienie w ka¿dym z nich krajowej organizacji
pe³ni¹cej nadzór nad funkcjonowaniem specjalistycznych
oœrodków opieki kompleksowej, udzielaj¹cych ca³ego spektrum œwiadczeñ klinicznych
i laboratoryjnych, na kompleksowoœæ tej opieki oraz na potrzebê programów edukacyjnych i badawczych dla ca³ego
personelu zajmuj¹cego siê chorym na hemofiliê.
Redakcja
ul. Obarowska 23/2
04-337 Warszawa
tel. 022 879 98 69
WIELOCZYNNIKOWE, INTENSYWNE LECZENIE
CUKRZYCY TYPU 2 RATUJE ¯YCIE
I ZMNIEJSZA POWIK£ANIA CHOROBY
lek. med. Katarzyna URBAÑSKA
Servier Polska
NADZIEJA NA POPRAWÊ ROKOWANIA
U CHORYCH NA CUKRZYCÊ TYPU 2
Wyniki uzyskane w najwiêkszym w historii badaniu u chorych na cukrzycê typu 2 – badaniu
ADVANCE – wskazuj¹, ¿e intensywna redukcja
stê¿enia hemoglobiny glikowanej oparta na preparacie gliklazyd MR i intensywna redukcja ciœnienia têtniczego oparta na preparacie z³o¿onym zawieraj¹cym peryndopryl i indapamid
zmniejsza œmiertelnoœæ chorych z cukrzyc¹
typu 2, a tak¿e chroni serce i nerki.
WNIOSKI Z BADAÑ
Badanie ADVANCE ju¿ wczeœniej udowodni³o, ¿e:
• intensywne leczenie cukrzycy oparte na preparacie gliklazyd MR:
– w sposób bezpieczny prowadzi do osi¹gniêcia
kontroli cukru do poziomu hemoglobiny glikowanej 6,5%,
– istotnie zmniejsza ryzyko ciê¿kich powik³añ
cukrzycy (o 10%),
➤
NAJWIÊKSZE BADANIE W HISTORII
Badanie ADVANCE zosta³o zainicjonowane
i przeprowadzone przez badaczy The George
Institute for International Health w Sydney.
Jest to najwiêksze z przeprowadzonych dotychczas badañ s³u¿¹cych ocenie chorobowoœci
i œmiertelnoœci u chorych na cukrzycê typu 2.
Celem badania ADVANCE by³a ocena wp³ywu,
intensywniejszego ni¿ standardowe, obni¿ania
ciœnienia têtniczego oraz intensywnej kontroli
stê¿enia cukru we krwi, na ryzyko powik³añ
u chorych na cukrzycê typu 2.
W badaniu ADVANCE wziê³o udzia³ 11 140
losowo wybranych pacjentów z 215 oœrodków badawczych zlokalizowanych w 20 krajach Europy,
Ameryki Pó³nocnej, Azji oraz Australii i Oceanii. Wiêkszoœæ pacjentów by³a rasy bia³ej, a oko³o 1/3 pacjentów pochodzi³a z krajów Azji. Wybór krajów bior¹cych udzia³ w badaniu ADVANCE w du¿ym stopniu odzwierciedla œwiatowy
rozk³ad problemu cukrzycy typu 2.
57
• 33% redukcjê czêstoœci nefropatii i incydentów nerkowych.
Wyniki badania ADVANCE wskazuj¹ na to, ¿e
poprzez stosowanie optymalnej terapii mo¿na
nie tylko skutecznie ograniczyæ ryzyko rozwoju
ciê¿kich powik³añ cukrzycy, ale przede wszystkim zmniejszyæ œmiertelnoœæ w grupie chorych
na cukrzycê.
GROZI NAM
GLOBALNA EPIDEMIA CUKRZYCY
➤
58
– istotnie zmniejsza czêstoœæ wystêpowania
chorób nerek o 21%,
– zmniejsza liczb¹ zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych (o 12%) w porównaniu do
grupy o standardowej kontroli cukru,
• intensywna redukcja ciœnienia têtniczego oparta na preparacie z³o¿onym zawieraj¹cym peryndopryl i indapamid:
– istotnie redukuje ca³kowit¹ œmiertelnoœæ
o 14%,
– istotnie zmniejsza ryzyko zgonów spowodowanych chorobami uk³adu kr¹¿enia o 18%,
– istotnie zmniejsza powik³ania nerkowe o 21%.
Najnowsze wyniki potwierdzaj¹, ¿e ³¹czne stosowanie gliklazydu MR i preparatu z³o¿onego z peryndoprylu i indapamidu, a wiêc intensywna kontrola cukrzycy i nadciœnienia têtniczego, powoduje:
• 18% redukcjê œmiertelnoœci ca³kowitej,
• 24% redukcjê œmiertelnoœci z przyczyn sercowo-naczyniowych,
Cukrzyca typu 2 stanowi jedno z najwiêkszych
zagro¿eñ zdrowotnych w skali globalnej. Cierpi
na ni¹ oko³o 250 milionów ludzi na ca³ym œwiecie, a w roku 2025 liczba ta wzroœnie – jak siê szacuje – do 380 milionów. W Stanach Zjednoczonych oszacowano, ¿e rocznie koszty zwi¹zane
z cukrzyc¹ typu 2 przekraczaj¹ 30 miliardów dolarów. A¿ 55% tych kosztów generuj¹ hospitalizacje chorych na cukrzycê typu 2. Ogromne koszty wi¹¿¹ siê tak¿e z powik³aniami cukrzycy typu 2.
Nefropatia cukrzycowa – jedno z najczêstszych
i najpowa¿niejszych powik³añ – generuje koszty
przekraczaj¹ce rocznie 6 miliardów dolarów.
Profesor Stephen MacMahon, g³ówny koordynator badania ADVANCE i dyrektor naczelny
australijskiego instytutu badawczego The George Institute uwa¿a, ¿e w najbli¿szym czasie grozi nam globalna epidemia cukrzycy.
– Wyniki badania ADVANCE przynios³y nowe
dowody naukowe ponad dotychczasowe doniesienia – twierdzi. – Uda³o siê nam wykazaæ, ¿e
obni¿enie poziomu hemoglobiny glikowanej
(markera stopnia kontroli poziomu glukozy we
krwi w obserwacji kilkumiesiêcznej) do wartoœci
6,5% stanowi bezpieczn¹ i skuteczn¹ drogê
zmierzaj¹c¹ do zmniejszenia czêstoœci wystêpowania ciê¿kich powik³añ cukrzycy typu 2, szczególnie zaœ do zmniejszenia ryzyka chorób nerek,
które zalicza siê do najpowa¿niejszych i najbardziej obci¹¿aj¹cych dla chorego konsekwencji
cukrzycy, prowadz¹cych do zgonu u co pi¹tego
pacjenta cierpi¹cego na tê chorobê.
Dyrektor badania, profesor Anushka Patel
z The George Institute podkreœla, ¿e w badaniu
ADVANCE rzadko stwierdzano hipoglikemiê
(spadek cukru we krwi poni¿ej normy) a uzyskane
wyniki dostarczaj¹ kolejnych dowodów na to, ¿e
obni¿anie poziomu glukozy w cukrzycy jest bez-
pieczne i odgrywa wa¿n¹ rolê w zapobieganiu
ciê¿kich powik³añ. – W przeciwieñstwie do przerwanego niedawno badania ACCORD, w naszym
badaniu nie wykazano zwiêkszonego ryzyka zgonu wœród pacjentów poddawanych intensywnemu
leczeniu. – dodaje równie¿ profesor Patel. Wrêcz
przeciwnie, w badaniu ADVANCE intensyfikacja
leczenia cukrzycy typu 2 wi¹za³a siê z mniejsz¹
liczb¹ zgonów chorych na cukrzycê typu 2.
W badaniu ACCORD – przeprowadzonym
u ponad 10 000 chorych na cukrzycê typu 2 w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, równie¿ porównywano skutecznoœæ intensywnej terapii cukrzycy
do standardowego leczenia. W badaniu tym, w grupie, w której stosowano intensywne leczenie cukrzycy, osi¹gniêto podobn¹ do rezultatu uzyskanego w badaniu ADVANCE kontrolê cukru – stê¿enie hemoglobiny glikowanej zosta³o obni¿one do
6,4%. W przeciwieñstwie jednak do badania
ADVANCE nie tylko nie uzyskano ¿adnych korzyœci w tej grupie, a nawet terapia ta wi¹za³a siê
ze zwiêkszeniem liczby zgonów, które zadecydowa³o o przedwczesnym przerwaniu badania.
W badaniu ACCORD nie stosowano gliklazydu
MR, który by³ podstaw¹ leczenia intensywnego
w badaniu ADVANCE. Chorzy otrzymywali ró¿ne leki przeciwcukrzycowe, a ich wybór pozostawiono do decyzji lekarzy, którzy dokonywali go
w oparciu o lokalne standardy terapeutyczne.
The George Institute for International
Health – ta ciesz¹ca siê du¿ym uznaniem na arenie miêdzynarodowej organizacja prowadz¹ca
badania naukowe w dziedzinie zdrowia prowadzi
bardzo istotne projekty w ró¿norodnych dziedzinach zwi¹zanych ze zdrowiem. Jest liderem
w dziedzinie badañ klinicznych i polityki zdrowotnej. Wspó³pracuje z czo³owymi ekspertami
medycznymi z ca³ego œwiata, specjalizuj¹cymi siê
w wielu obszarach badawczych oraz posiada
ogromne doœwiadczenie w dziedzinie projektowania badañ naukowych, zarz¹dzania projektami
oraz analizy danych i analizy statystycznej. Badania prowadzone przez The George Institute s¹
regularnie publikowane w czo³owych czasopismach naukowych na ca³ym œwiecie.
Rada ds. Zdrowia Narodowego i Medycznych Badañ Naukowych Australii – The National Health and Medical Research Council of
Australia to najwy¿szego szczebla organ rz¹du
australijskiego, którego zadaniem jest wspieranie badañ naukowych w dziedzinie zdrowia
i medycyny, opracowywanie porad zdrowotnych dla spo³eczeñstwa australijskiego, pracowników ochrony zdrowia i samorz¹dów oraz
udzielanie porad dotycz¹cych zachowañ etycznych w ochronie zdrowia i sposobu prowadzenia
badañ naukowych.
Podmiotem wspó³finansuj¹cym badanie
ADVANCE by³ Institut de Recherche International Servier.
lek. med. Katarzyna Urbañska
Servier Polska
ul. Jana Kazimierza 10
01-248 Warszawa
tel. 022 594 90 73
59
PRAWO
WSTRZYMYWANIE I WYCOFYWANIE
PRODUKTÓW LECZNICZYCH Z RYNKU
dr n. farm., mgr prawa Agnieszka ZIMMERMANN, aptekarz praktyk
Zak³ad Prawa Medycznego, Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego
Aby zapewniæ pacjentom ochronê przed u¿yciem leku w¹tpliwej jakoœci, stworzono odpowiednie zasady postêpowania dotycz¹ce producentów, dystrybutorów hurtowych i detalicznych, a tak¿e przedstawicieli zawodów medycznych. Polskie ustawodawstwo podkreœla w tym
systemie funkcjê kontroln¹ farmaceuty. Mówi
o tym zarówno ustawa o izbach aptekarskich,
ustawa Prawo farmaceutyczne jak i akty wykonawcze do ustaw.
Nad w³aœciw¹ jakoœci¹ leku i bezpieczeñstwem
jego stosowania czuwa specjalnie powo³any organ nadzoru, jakim jest Pañstwowa Inspekcja
Farmaceutyczna kierowana przez G³ówny Inspektorat Farmaceutyczny, czyli centralny organ
administracji rz¹dowej. Na poziomie wojewódzkim zadania inspekcji wykonuj¹ wojewodowie
dzia³aj¹cy poprzez wojewódzkich inspektorów
farmaceutycznych.
Prawo upowa¿nia inspekcjê do podejmowania decyzji dotycz¹cych wstrzymania lub wycofania z obrotu produktów leczniczych. Szczegó³owo zakres czynnoœci tych procedur okreœla
rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 12
marca 2008 roku w sprawie okreœlenia szczegó³owych zasad i trybu wstrzymywania oraz wycofywania z obrotu produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
PODEJRZENIE WADY JAKOŒCIOWEJ
Zg³oszenia podejrzenia wady jakoœciowej produktu leczniczego dokonaæ mo¿e kierownik apteki lub punktu aptecznego, kierownik zak³adu
opieki zdrowotnej, lekarz, lekarz dentysta, felczer, pielêgniarka lub po³o¿na, ratownik medyczny oraz przedstawiciele innych zawodów medycznych, którzy uprawnieni s¹ do podawania leku
60
pacjentowi. Przepisami prawa zobligowani zostali do tego równie¿ podmiot odpowiedzialny, wytwórca lub importer, a tak¿e podmioty uprawnione do obrotu produktami leczniczymi. Zg³oszenia dokonuje siê do wojewódzkiego inspektora
farmaceutycznego na piœmie, na formularzu, który stanowi za³¹cznik nr 1 do rozporz¹dzenia.
Od wady jakoœciowej leku nale¿y odró¿niæ
dzia³anie niepo¿¹dane leku, które zg³aszane jest
za poœrednictwem podmiotu odpowiedzialnego
lub bezpoœrednio do Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych
i Produktów Biobójczych. Wed³ug definicji ustawowej dzia³aniem niepo¿¹danym jest ka¿de niekorzystne i niezamierzone dzia³anie produktu
leczniczego, wystêpuj¹ce podczas stosowania
zalecanych dawek.
Wad¹ produktu leczniczego mo¿e byæ zaœ widoczne w ampu³ce leku zanieczyszczenie, obecnoœæ cia³a obcego w tabletce czy jego niew³aœciwy sk³ad. Wad¹ mo¿e byæ tak¿e np. treœæ ulotki
niezgodna z zatwierdzon¹, kolor opakowania
odbiegaj¹cy od zadeklarowanego, brak wymaganej iloœci kapsu³ek czy b³êdnie nadrukowany kod
EAN – czyli cechy produktu, które mog³yby sugerowaæ fa³szywe pochodzenie. Celem zg³aszania takich wad jest bowiem nie tylko wykluczenie
leków wadliwych, ale tak¿e eliminowanie z rynku
produktów podrobionych czy sfa³szowanych.
Osoba zg³aszaj¹ca wadê leku ma obowi¹zek
w³aœciwego zabezpieczenia podejrzanego produktu. W tym celu umieszcza siê lek lub jego pozosta³oœci (w tym opakowanie) w trwale zamkniêtym pojemniku z napisem „produkt leczniczy
zabezpieczony – podejrzenie braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych”. W przypadku, gdy produkt nie znajduje siê w posiadaniu zg³aszaj¹cego, z³o¿yæ nale¿y pisemne oœwiadczenie o przy-
PRAWO
czynach powstania takiej sytuacji. Wojewódzki
inspektor farmaceutyczny (WIF) niezw³ocznie
po przyjêciu zg³oszenia zabezpiecza podejrzany
produkt i informuje o sytuacji inspektora do
spraw wytwarzania, w³aœciwego ze wzglêdu na
miejsce wytwarzania leku lub jego importu. Podczas tych czynnoœci sporz¹dzany jest protokó³
zawieraj¹cy nazwê i adres podmiotu, u którego
znajdowa³ siê produkt leczniczy. Ponadto podaje siê nazwê leku, liczbê zabezpieczonych opakowañ, dawkê, postaæ farmaceutyczn¹ i wielkoœæ opakowania oraz numer serii i termin wa¿noœci. Do³¹cza siê opis cech produktu wskazuj¹cych, ¿e nie odpowiada on ustalonym wymaganiom jakoœciowym. Na protokole widnieæ musi
tak¿e data oraz piecz¹tka i podpis WIF.
Nastêpnie przeprowadzane jest postêpowanie
wyjaœniaj¹ce, które polega na zbieraniu informacji oraz przeprowadzaniu wywiadów, z których
wynika³yby mo¿liwe przyczyny powstania wady.
Sprawdza siê tak¿e okolicznoœci wprowadzenia
leku na rynek oraz jego drogê dystrybucji.
WSTRZYMANIE LUB WYCOFANIE
Z OBROTU
Je¿eli z treœci zg³oszenia wynika, ¿e w opisanym przypadku mo¿e zaistnieæ bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia, wojewódzki inspektor niezw³ocznie po otrzymaniu zg³oszenia wydaje decyzjê o wstrzymaniu obrotu okreœlonych
serii produktu leczniczego na terenie województwa. Po przeprowadzeniu postêpowania wyjaœniaj¹cego WIF mo¿e skierowaæ produkt leczniczy do badañ. Je¿eli potwierdz¹ siê przypuszczenia, ¿e wstrzymany w obrocie produkt nie odpowiada wymaganiom jakoœciowym, WIF wydaje
decyzjê o wycofaniu produktu z obrotu na terenie województwa, w którym dzia³a. Decyzjê
otrzymuj¹: podmiot odpowiedzialny, wytwórca
lub importer, minister w³aœciwy do spraw zdrowia, G³ówny Inspektor Farmaceutyczny, Prezes
Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych,
Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
(zwany dalej prezesem Urzêdu), G³ówny Lekarz
Weterynarii a tak¿e Naczelny Inspektor Farmaceutyczny Wojska Polskiego. Ponadto wojewódzki inspektor, na którego terenie dzia³ania
znajduje siê siedziba podmiotu odpowiedzialnego lub wytwórcy. Decyzja trafia te¿ do laborato-
rium, które przeprowadzi³o badanie jakoœci leku. G³ówny Inspektor Farmaceutyczny ma upowa¿nienie do wstrzymania lub wycofania leku na
terenie ca³ego kraju. Ministrowi Zdrowia przys³uguje zaœ mo¿liwoœæ poinformowania opinii
publicznej o wycofaniu lub wstrzymaniu w obrocie produktu leczniczego.
Decyzje Inspekcji Farmaceutycznej, zgodnie
z ustaw¹ Prawo farmaceutyczne, mog¹ równie¿
byæ zwi¹zane z zakazaniem wprowadzenia do
obrotu lub zakazaniem stosowania produktu.
Wstrzymanie, wycofanie lub czasowy zakaz
wprowadzania do obrotu produktu leczniczego
mo¿e nast¹piæ tak¿e, zgodnie z zapisami Prawa
farmaceutycznego, w sytuacji uzasadnionego
podejrzenia, ¿e stosowanie produktu wywo³uje
ciê¿kie niepo¿¹dane dzia³anie, zmieniaj¹ce stosunek korzyœci do ryzyka. GIF wydaje powy¿sze
decyzje na wniosek Prezesa Urzêdu i powiadamia o tym Ministra Zdrowia. Podobnie jest
w przypadku powziêcia informacji o tym, ¿e lek
stanowiæ mo¿e zagro¿enie dla zdrowia publicznego. GIF dzia³a wtedy na wniosek ministra
w³aœciwego do spraw zdrowia lub na wniosek
prezesa Urzêdu.
W razie, gdy wystêpuje potencjalne zagro¿enie ¿ycia i zdrowia pacjentów, decyzje Inspekcji
Farmaceutycznej mog¹ byæ opatrzone klauzul¹
natychmiastowej wykonalnoœci. Oznacza to –
zgodnie z postanowieniami Kodeksu postêpowania administracyjnego – obowi¹zek wykonania decyzji, która nie jest jeszcze ostateczna.
Niezbêdne jest bowiem niezw³oczne wdro¿enie
postanowieñ; zw³oka mog³aby zagra¿aæ dobrom
chronionym, w tym zdrowiu i ¿yciu ludzkiemu.
Postanowienia ustawy Prawo farmaceutyczne
w zakresie zapewnienia bezpieczeñstwa produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu s¹
zgodne z postanowieniami dyrektyw 2001/83/WE
i 2004/27/WE Parlamentu Europejskiego i Rady.
Wskazuj¹ one, ¿e w sytuacji, gdy m.in. brak jest
skutecznoœci terapeutycznej leku lub gdy sk³ad jakoœciowy i iloœciowy nie jest zgodny z deklarowanym, w³adze pañstwowe powinny byæ wyposa¿one w instrumenty pozwalaj¹ce wycofaæ wadliwy
produkt z obrotu.
Wszystkie decyzje dotycz¹ce wycofania jak
i wstrzymania w obrocie okreœlonych produktów
leczniczych mo¿na znaleŸæ na stronie internetowej GIF (www.gif.gov.pl) w czêœci poœwiêconej
➤
61
PRAWO
➤
62
nadzorowi nad jakoœci¹. Dostêpne s¹ tak¿e decyzje ponownie dopuszczaj¹ce lek do obrotu.
Narodowe inspekcje farmaceutyczne pañstw
cz³onkowskich wprowadzi³y procedurê Rapid
Alert. Pozwala ona na szybkie powiadomienie
wszystkich organów kompetentnych o wycofaniu okreœlonej serii produktu w kraju wysy³aj¹cym zawiadomienie. Zakres terytorialny procedury obejmuje kraje Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego a tak¿e niektóre kraje trzecie (MRA).
W przypadku wydania decyzji o wycofaniu
z obrotu w³aœciwy organ Inspekcji Farmaceutycznej mo¿e dodatkowo nakazaæ zniszczenie leku na koszt podmiotu odpowiedzialnego lub
przedsiêbiorcy prowadz¹cego obrót, albo te¿ zezwoliæ na jego wykorzystanie lub zu¿ycie w innym celu, np. naukowym.
Aby zapewniæ prawid³owoœæ przeprowadzenia procedury wstrzymania lub wycofania produktu leczniczego, wszystkie ogniwa ³añcucha
dystrybucji dzia³aj¹ce na rynku farmaceutycznym musz¹ w³aœciwie wype³niæ na³o¿one prawem obowi¹zki.
Podmiot odpowiedzialny posiadaj¹cy pozwolenie na dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu odgrywa bardzo wa¿n¹ rolê, zw³aszcza dzia³aj¹ca w jego imieniu osoba wykwalifikowana.
Podmiot po otrzymaniu decyzji o wstrzymaniu
lub wycofaniu produktu leczniczego zobowi¹zany
jest do natychmiastowego podjêcia okreœlonych
przepisami prawa dzia³añ. Przede wszystkim ma
obowi¹zek zabezpieczenia posiadanego zapasu
produktu leczniczego przed dalszym wprowadzaniem do obrotu oraz sporz¹dzenia protoko³u
z podejmowanych dzia³añ. Bardzo wa¿nym krokiem jest przekazanie decyzji o wstrzymaniu lub
wycofaniu z obrotu produktu leczniczego wszystkim bezpoœrednim odbiorcom. Podmiot odpowiedzialny powinien tak¿e przekazaæ organom
Inspekcji Farmaceutycznej raport o podjêtych
dzia³aniach zabezpieczaj¹cych.
Do wype³nienia swoich obowi¹zków zobowi¹zana jest tak¿e hurtownia farmaceutyczna
i apteka. Za w³aœciwoœæ podjêtych dzia³añ odpowiada merytorycznie kierownik. Zarówno
hurtownia jak i apteka musz¹ zabezpieczyæ posiadany zapas leku, co do którego zachodzi podejrzenie wadliwoœci, i sporz¹dziæ z tej czynnoœci protokó³. Nale¿y tak¿e powiadomiæ wszyst-
kich odbiorców bezpoœrednich, przy czym
w przypadku apteki nie dotyczy to powiadamiania pacjentów. Informacjê nale¿y przekazaæ jednak np. lekarzowi, który zakupi³ lek
o wstrzymanej lub wycofanej serii na potrzeby
prowadzonej praktyki.
Apteka, hurtownia i podmiot odpowiedzialny
musz¹ wype³niaæ raporty o podjêtych dzia³aniach zabezpieczaj¹cych. Apteki przekazuj¹
swoje raporty (za³¹cznik nr 3 do rozporz¹dzenia) do hurtowni, która powinna zebraæ je od
wszystkich kontrahentów, do których trafi³ podejrzany preparat. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e obowi¹zek powy¿szy dotyczy tak¿e sytuacji, gdy lek jest
tylko wstrzymany w obrocie. Kopie wype³nionych raportów powinno siê ewidencjonowaæ.
Hurtownia, wype³niwszy swój raport o podjêtych dzia³aniach zabezpieczaj¹cych (za³¹cznik
nr 2 rozporz¹dzenia), przekazuje go wraz z raportami aptek do podmiotu odpowiedzialnego.
Ten zaœ po otrzymaniu powy¿szych sporz¹dza
raport koñcowy z procedury wstrzymania lub
wycofania, który przekazywany jest w ci¹gu
7 dni od dnia sporz¹dzenia Inspekcji Farmaceutycznej. Raport koñcowy musi byæ przechowywany przez okres 3 lat.
Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e pacjent ma prawo,
zgodnie z art. 96 ust. 6 ustawy Prawo farmaceutyczne, zwróciæ do apteki lek obarczony wad¹ jakoœciow¹. Apteka ma zaœ obowi¹zek taki lek
przyj¹æ. Zwracany jest on nastêpnie do podmiotu, który zawini³ i spowodowa³ powstanie takiej
sytuacji.
PODSUMOWANIE
Podstawowym zadaniem wytwórcy produktu
leczniczego jest zapewnienie jego bezpieczeñstwa. Prawid³owo funkcjonuj¹cy system ochrony
przed produktami wadliwymi musi opieraæ siê
na deklaracji jakoœci producenta, ale i na odpowiedniej kontroli produktów, które znajduj¹ siê
na rynku. Procedura wstrzymywania i wycofywania leków o podejrzanej jakoœci musi przebiegaæ
sprawnie i z nale¿yt¹ starannoœci¹. Wydaje siê,
¿e mechanizmy powiadamiania, które raczej zawiod³y pod rz¹dami starego rozporz¹dzenia z listopada 2002 roku, s¹ dzisiaj bardziej wydolne
i spe³niaj¹ oczekiwania zarówno przedstawicieli
zawodów medycznych jak i pacjentów. Sama
PRAWO
procedura wype³niania druków raportów z podejmowanych dzia³añ zabezpieczaj¹cych jest
pracoch³onna i skomplikowana, ale ma zagwarantowaæ w³aœciwy nadzór nad jakoœci¹ leków
znajduj¹cych siê w obrocie. Nale¿y jednoczeœnie
podkreœliæ, ¿e postanowienia polskiego ustawodawcy stawiaj¹ farmaceutê w roli zawodu, który
czuwa nad bezpieczeñstwem farmakoterapii
i czynnie wype³nia swoje obowi¹zki.
3.
4.
Wybrane akty prawne
1. Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 roku
w sprawie wspólnotowego kodeksu odnosz¹cego siê do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz. U. WE L 311 z 28.11.2001,
str. 67, Dz. U. Polskie wydanie specjalne,
rozdz. 13, t. 27, str. 69-130).
2. Dyrektywa 2004/27/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 roku
5.
6.
zmieniaj¹ca dyrektywê 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnosz¹cego siê
do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz. U. L 136 z 30.4.2004, str. 34-57. Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str.
262-285).
Ustawa z dnia 6 wrzeœnia 2001 roku Prawo
farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r., Nr 45,
poz. 271).
Ustawa o izbach aptekarskich z dnia 19
kwietnia 1991 r. (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r.,
Nr 36, poz. 856).
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks
postêpowania administracyjnego (Dz. U.
z 2000 r., Nr 98, poz. 1071).
Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 12
marca 2008 roku w sprawie okreœlenia szczegó³owych zasad i trybu wstrzymywania i wycofywania z obrotu produktów leczniczych
i wyrobów medycznych (Dz. U. z 2008 r.,
Nr 57, poz. 347).
Za³¹cznik nr 1 rozporz¹dzenia
WZÓR
........................................................
..................................
(pieczêæ zg³aszaj¹cego podejrzenie)
(data sporz¹dzenia)
Wojewódzki Inspektor
Farmaceutyczny
w..................
Zg³oszenie podejrzenia braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych
produktu leczniczego/wymagañ zasadniczych wyrobu medycznego*
(czytelnie wype³nia osoba upowa¿niona)
1. Pe³na nazwa placówki oraz nazwa komórki organizacyjnej:
.........................................................................................................................................................................
2. Data zawiadomienia o wyst¹pieniu braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych/wymagañ zasadniczych*:
.........................................................................................................................................................................
3. Dane dotycz¹ce produktu leczniczego/wyrobu medycznego*, co do którego istnieje podejrzenie
wystêpowania braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych/wymagañ zasadniczych*:
nazwa, typ, dawka, postaæ farmaceutyczna, wielkoœæ opakowania* ....................................................
nr serii1) ..............................................................................................
termin wa¿noœci2) ...............................................................................
wytwórca/importer* ..................................................................................................................................
podmiot odpowiedzialny3) ........................................................................................................................
autoryzowany przedstawiciel4) .................................................................................................................
➤
63
PRAWO
➤
4. Uzasadnienie podejrzenia braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych produktu leczniczego/wymagañ zasadniczych wyrobu medycznego*: ................................................................................................
5. ród³o nabycia produktu leczniczego/wyrobu medycznego*: .............................................................
6. Posiadana iloœæ produktu leczniczego/wyrobu medycznego*, co do którego istnieje podejrzenie
braku spe³nienia wymagañ jakoœciowych/wymagañ zasadniczych* .....................................................
7. Inne uwagi: ................................................................................................................................................
...............................................................
................................................................
(piecz¹tka i podpis osoby zg³aszaj¹cej lub upowa¿nionej
do reprezentowania zg³aszaj¹cego)
(piecz¹tka i podpis osoby
przyjmuj¹cej zg³oszenie)
* Niepotrzebne skreœliæ.
1) Kombinacja cyfr i ewentualnie liter, które jednoznacznie i niepowtarzalnie identyfikuj¹ dan¹ seriê produktu leczniczego/wyrobu
medycznego. 2) Kombinacja cyfr arabskich zawieraj¹ca co najmniej miesi¹c i rok, w którym up³ywa termin podania produktu leczniczego/u¿ycia wyrobu medycznego. 3) Wype³niæ w przypadku produktu leczniczego. 4) Wype³niæ w przypadku wyrobu medycznego.
Za³¹cznik nr 3 rozporz¹dzenia
WZÓR
.....................................................................
(piecz¹tka podmiotu wype³niaj¹cego raport)
Raport
o podjêtych dzia³aniach zabezpieczaj¹cych w sprawie wstrzymania/wycofania*
z obrotu produktu leczniczego/wyrobu medycznego*
1. Podstawa wstrzymania/wycofania* z obrotu produktu leczniczego/wyrobu medycznego*:
....................................................................................................................................................................
2. Dane dotycz¹ce produktu leczniczego/wyrobu medycznego*:
(nazwa, typ, dawka, postaæ farmaceutyczna, wielkoœæ opakowania*) ..................................................
nr serii1) ...................................................................................................
termin wa¿noœci2) ...................................................................................
wytwórca/importer* ..................................................................................................................................
podmiot odpowiedzialny3) .......................................................................................................................
autoryzowany przedstawiciel4) ................................................................................................................
3. Wielkoœæ produkcji/zakupu* ....................................................................................................................
4. Stan magazynowy (na dzieñ otrzymania decyzji) ..................................................................................
5. Wielkoœæ sprzeda¿y (na dzieñ otrzymania decyzji) ...............................................................................
6. Rodzaj podjêtych dzia³añ zabezpieczaj¹cych: ........................................................................................
7. Wykaz zawiadomionych odbiorców bezpoœrednich: .............................................................................
8. Data sporz¹dzenia ......................................................
......................................................................................
(podpis osoby odpowiedzialnej za sporz¹dzenie raportu)
* Niepotrzebne skreœliæ.
1) Kombinacja cyfr i ewentualnie liter, które jednoznacznie i niepowtarzalnie identyfikuj¹ dan¹ seriê produktu leczniczego/wyrobu
medycznego. 2) Kombinacja cyfr arabskich zawieraj¹ca co najmniej miesi¹c i rok, w którym up³ywa termin podania produktu leczniczego/u¿ycia wyrobu medycznego. 3) Wype³niæ w przypadku produktu leczniczego. 4) Wype³niæ w przypadku wyrobu medycznego.
64
INFORMACJE
DAROWIZNA SANOFI-AVENTIS: 100 MILIONÓW
DAWEK SZCZEPIONKI PRZECIW GRYPIE
Bogdan OSTROWSKI
Podczas sesji inauguruj¹cej
spotkanie w ramach Pacific
Health Summit, które odby³o
siê w Seattle w stanie Waszyngton, Christopher A. Viehbacher, dyrektor generalny grupy
Sanofi-Aventis, jednej z najwiêkszych na œwiecie firm farmaceutycznych, zapowiedzia³,
¿e firma ta zamierza przy³¹czyæ
siê do apelu dyrektora generalnego WHO o wspólne dzia³ania
w zwalczaniu pandemii grypy.
– Zbiorowym zadaniem naszych
firm, naszej bran¿y, krajowych
organów ds. zdrowia, organizacji pozarz¹dowych oraz fundacji – doda³ – jest po³¹czenie si³,
zaanga¿owania i motywacji
w d¹¿eniu do znalezienia rozwi¹zañ, które bêd¹ przystêpne
cenowo dla ka¿dego pacjenta
na œwiecie. Wyj¹tkowe czasy
wymagaj¹ wyj¹tkowych reakcji.
Musimy wszyscy dzia³aæ w sposób odpowiedzialny i wype³niaæ nasze zadania. Jest to powód, dla którego zamierzamy
ofiarowaæ 100 milionów dawek
szczepionki przeciw grypie
Œwiatowej Organizacji Zdrowia w celu wsparcia pañstw stoj¹cych w obliczu pandemii.
Darowizna firmy Sanofi-Aventis stanowi odpowiedŸ na pandemiê grypy w 2009 roku wywo³an¹ wirusem nowego szczepu
A(H1N1), a tak¿e odnosi siê do
poprzedniego zobowi¹zania firmy, podjêtego w 2008 roku
w zwi¹zku z zagro¿eniem pandemi¹ grypy wywo³ywanej przez
wirusa A(H5N1). – Wirusy grypy A(H1N1) oraz A(H5N1) pojawiaj¹ siê obecnie w wielu krajach, równie¿ w niektórych najubo¿szych rejonach œwiata. Poprzez nasz¹ darowiznê pragniemy w odpowiedni dla sytuacji
sposób pomóc organizacji
WHO spe³niæ potrzeby tych
najbardziej zagro¿onych populacji – powiedzia³ Christopher
A. Viehbacher.
ŒWIATOWY POTENTAT
W PRODUKCJI
SZCZEPIONEK
PRZECIW GRYPIE
Firma Sanofi Pasteur, oddzia³ grupy Sanofi-Aventis zajmuj¹cy siê szczepionkami, produkuje oko³o 40% szczepionek
przeciwko grypie, rozprowadzanych na ca³ym œwiecie.
W Stanach Zjednoczonych firma wyprodukowa³a ponad
45% szczepionek przeciwko
grypie, dostarczonych w sezonie grypowym 2008/2009. Firma opracowa³a tak¿e pierwsz¹
i jedyn¹ zarejestrowan¹ w USA
szczepionkê przeciw ptasiej
grypie przeznaczon¹ dla ludzi.
Sanofi Pasteur posiada zarejestrowane zak³ady produkuj¹ce szczepionki przeciw grypie,
z których dwa znajduj¹ siê
w miejscowoœci Swiftwater
w amerykañskim stanie Pensylwania (6 maja 2009 r. Amerykañska Agencja ds. ¯ywnoœci
i Leków – US Food and Drug
Administration Agency wyda³a
firmie Sanofi Pasteur licencjê
dla nowego zak³adu), oraz
w miejscowoœci Val de Reuil we
Francji. Wszystkie zak³ady firmy Sanofi Pasteur zajmuj¹ce siê
produkcj¹ szczepionek przeciwko grypie zosta³y zaprojektowane i zbudowane w taki sposób,
aby umo¿liwiaæ zamiennie produkcjê szczepionek przeciwko
grypie sezonowej oraz pandemicznej. Wczeœniej istniej¹cy
zak³ad w Swiftwater posiada
zdolnoœæ produkcyjn¹ wielkoœci
50 milionów dawek rocznie
i obecnie wytwarza szczepionkê
przeznaczon¹ do stosowania
w sezonie 2009/2010. £¹cznie
firma bêdzie w stanie produkowaæ oko³o 150 milionów dawek
trójwalentnej szczepionki przeciwko grypie sezonowej rocznie w Stanach Zjednoczonych
w przypadku, gdy oba zak³ady
wykorzystaj¹ pe³n¹ moc produkcyjn¹. Produkcja szczepionki
przeciwko wirusowi A(H1N1)
mo¿e byæ prowadzona w obu
zak³adach w Swiftwater. Przy
pe³nej mocy produkcyjnej nowy
zak³ad w tej miejscowoœci bêdzie móg³ produkowaæ oko³o
100 milionów dawek szczepionki przeciwko grypie sezonowej
rocznie.
➤
65
INFORMACJE
➤
W zak³adzie w Val de Reuil
firma Sanofi Pasteur produkuje obecnie trójwalentn¹ szczepionkê przeciwko grypie sezonowej na sezon 2009/2010. Zak³ad produkcyjny firmy Sanofi
Pasteur w Val de Reuil równie¿
mo¿e wytwarzaæ now¹ szczepionkê przeciwko wirusowi
A(H1N1).
Celem firmy Sanofi Pasteur
w odpowiedzi na pojawienie siê
nowego szczepu wirusa grypy
A(H1N1) jest utrzymanie elastycznoœci w produkcji swoich
szczepionek przeciwko grypie.
Firma nadal bêdzie wytwarzaæ
szczepionkê przeciwko grypie
sezonowej na sezon 2009/2010
w krajach pó³kuli pó³nocnej
zgodnie z zaleceniami organizacji WHO. Produkcja szczepionki przeciwko grypie sezonowej dla krajów obu pó³kul
jest w dalszym ci¹gu spraw¹
priorytetow¹, poniewa¿ jest to
bardzo powa¿na choroba powoduj¹ca od 250 do 500 tysiêcy
zgonów rocznie.
Po rozpoczêciu produkcji
szczepionki przeciwko wirusowi grypy A(H1N1) firma Sanofi Pasteur przeznaczy 10 procent wyprodukowanych szczepionek dla Œwiatowej Organizacji Zdrowia (jeœli zak³ady wytwórcze firmy Sanofi zostan¹
w ca³oœci zaanga¿owane w produkcjê szczepionki przeciwko
grypie pandemicznej, firma
równie¿ sprzeda j¹ krajom rozwijaj¹cym siê zgodnie z polityk¹ zró¿nicowanych cen).
CEL: POZYCJA LIDERA
W OPIECE ZDROWOTNEJ
– G³ównym celem strategicznym Grupy Sanofi-Aventis jest
uzyskanie pozycji œwiatowego
66
lidera w odniesieniu do opieki
zdrowotnej, a nie wy³¹cznie firmy farmaceutycznej zwi¹zanej
z rynkiem amerykañskim oraz
rynkami w Europie. – podkreœla Christopher A. Viehbacher.
– Przysz³oœæ naszej bran¿y jest
zwi¹zana z rozwi¹zaniami dotycz¹cymi opieki zdrowotnej
w krajach nowo powstaj¹cych.
Poza wspieraniem dzia³añ instytucji rz¹dowych, wspó³pracujemy równie¿z organizacjami
miêdzynarodowymi, takimi jak
WHO, Fundacja Billa i Melindy Gates oraz inne œwiatowe
organizacje ds. zdrowia. £¹cz¹c nasze si³y, zaanga¿owanie
i motywacjê, mo¿emy uratowaæ
miliony ludzi.
Aby umo¿liwiæ mieszkañcom
krajów nowo powstaj¹cych
oraz rozwijaj¹cych siê sta³y dostêp do leków i szczepionek,
firma Sanofi-Aventis opracowa³a innowacyjne podejœcie
w ramach programów zwi¹zanych z obszarami swojej specjalizacji. W chwili obecnej wiêkszoœæ ludzi na œwiecie nadal nie
ma dostêpu do leków ani szczepionek. Zgodnie z misj¹ poprawy ¿ycia pacjentów w ka¿dym
mo¿liwym miejscu na œwiecie
firma Sanofi-Aventis zaanga¿uje siê w partnerstwo z innymi
specjalistami w zakresie opieki
zdrowotnej, aby zapewniaæ lepszy dostêp do leków w krajach
rozwijaj¹cych siê i nowo powstaj¹cych.
Dziêki zaanga¿owaniu zespo³u pracuj¹cego w ramach
programów „Dostêp do leków”
Sanofi-Aventis dostarcza œrodków i wiedzy specjalistycznej
w celu zapewnienia sta³ego dostêpu do leków, stosuj¹c nowe
podejœcie, które ³¹czy aspekt
humanitarny z mo¿liwoœciami
ekonomicznymi. W podejœciu
tym uwzglêdnia siê cztery rodzaje dzia³añ: stosowanie polityki zró¿nicowanych cen w celu
zapewnienia przystêpnoœci cenowej leków, dostarczanie rozwi¹zañ w zakresie przysz³ych
potrzeb medycznych poprzez
Dzia³ Badañ i Rozwoju, dzielenie siê bran¿ow¹ wiedz¹ specjalistyczn¹ z krajami pó³kuli
po³udniowej; rozwijanie powi¹zanych us³ug, które s¹ dostosowane do warunków lokalnych, a tak¿e (poza dostêpem
do leków) maj¹ wk³ad w zwalczanie chorób na œwiecie.
Programy „Dostêp do leków” firmy Sanofi-Aventis
koncentruj¹ siê na piêciu obszarach, w których osi¹gnê³a
ona wysoki stopieñ specjalizacji: malarii, gruŸlicy, zaniedbanych chorobach tropikalnych
(ludzkiej afrykañskiej trypanosomatozy znanej jako „œpi¹czka afrykañska” oraz leiszmaniozy), chorobach przewlek³ych (padaczce i chorobach
psychicznych), a tak¿e w dostêpie do szczepionek.
Redakcja
ul. Obarowska 23/2
04-337 Warszawa
tel. 022 879 98 69
INFORMACJE
XIII-LECIE DZIA£ALNOŒCI FUNDACJI ROZWOJU
LUBELSKIEGO WYDZIA£U FARMACEUTYCZNEGO
prof. dr hab. Jerzy £OBARZEWSKI
Fot. Wiktor Szukiel
Przewodnicz¹cy Rady Fundatorów
Portret olejny mgr. farm. Witolda £obarzewskiego, pierwszego
prezesa Lubelskiej Izby Aptekarskiej w latach 1944-1948
68
Pomys³ stworzenia w Lublinie
bazy dla kszta³cenia magistrów
farmacji zrodzi³ siê tu¿ po zakoñczeniu w tym mieœcie dzia³añ wojennych, to znaczy
w sierpniu 1944 roku. Zbieg³o
siê to z utworzeniem jako pierwszej w Polsce Lubelskiej Izby
Aptekarskiej. To w³aœnie wtedy
œrodowisko aptekarzy lubelskich
zaczê³o siê staraæ o powo³anie
na tworz¹cym siê od podstaw
Uniwersytecie im. M. Curie-Sk³odowskiej równie¿ Wydzia³u Farmacji. Uniwersytet zainaugurowa³ dzia³alnoœæ w 23 paŸdziernika 1944 roku. Po rozmowach mgr. farm. Witolda £obarzewskiego (I prezesa LIA)
z rektorem UMCS prof.dr. hab.
H. Raabe Wydzia³ Farmaceutyczny na UMCS otworzy³ podwoje ju¿ 5 stycznia 1945 roku.
Izba Aptekarska dotrzyma³a
danego rektorowi s³owa i przekaza³a nowemu wydzia³owi
podstawowe œrodki finansowe
dla wyk³adowców (w kwocie
7 146 000 z³), a tak¿e wyposa¿enie w podrêczniki i aparaturê
(szk³o laboratoryjne, szafy i sto³y chemiczne, mikroskopy). Izba
Aptekarska dotowa³a te¿ studentów wydzia³u jednorazowymi przekazami pieniê¿nymi.
Studentom wtedy, w latach
1945-1950, brakowa³o pieniêdzy
na rzeczy tak podstawowe jak
INFORMACJE
buty, p³aszcze, szaliki. Wielokrotnie widzia³em, jak mój ojciec mgr Witold £obarzewski
przesiadywa³ do póŸna w nocy
nad takimi podaniami studentów. Pomoc finansowa Lubelskiej Izby Aptekarskiej dla wydzia³u istnia³a a¿ do upañstwowienia aptek w roku 1951.
Pocz¹wszy od roku 1990,
Wydzia³ Farmaceutyczny, ale
tak¿e Wydzia³ Medyczny AM
w Lublinie znalaz³y siê w trudnych warunkach lokalowych.
W³adze uczelni zosta³y zobowi¹zane do zwrotu prawowitym w³aœcicielom czêœci lokali
zajmowanych przez Akademiê
Medyczn¹. Tak¿e poziom dotacji dla Akademii Medycznej
zosta³ znacznie ograniczony
zw³aszcza przez szalej¹c¹ inflacjê. Dlatego te¿ w roku 1995,
podczas dyskusji w gronie rodziny Jerzego i Ryszarda £obarzewskich (mojego brat stryjecznego, równie¿ magistra
farmacji, podobnie jak ja) powsta³a myœl, aby id¹c œladem
mojego ojca i stryja mojego
stryjecznego brata, mgr. Witolda £obarzewskiego pobudziæ
aktywnoœæ spo³eczn¹ obecnych
aptekarzy w województwach
lubelskim, kieleckim i podkarpackim na rzecz wsparcia finansowego lubelskiego Wydzia³u Farmaceutycznego. Wyda³o siê to nam tym bardziej
uzasadnione, ¿e w województwach tych pracuj¹ g³ównie absolwenci tego¿ wydzia³u.
Zwróciliœmy siê do Lubelskiej
Rady Aptekarskiej i dziekana
Wydzia³u Farmaceutycznego
AM w Lublinie z propozycj¹
powo³ania fundacji, która uzyska³aby moc prawn¹ do zbierania darowizn dla lubelskiego
Wydzia³u Farmaceutycznego.
Po uzyskaniu aprobaty obu
tych gremiów (Izby Aptekarskiej i Rady Wydzia³u Farmacji) poinformowaliœmy spo³ecznoœæ aptekarsk¹ trzech województw o warunkach powo³ania fundacji. Postanowiono, ¿e
dla uzyskania statusu cz³onka
za³o¿yciela fundacji ka¿da osoba fizyczna przeka¿e 1 tys. z³,
a osoba prawna – 5 tys. z³.
W paŸdzierniku 1996 r. na
posiedzenie za³o¿ycielskie fundacji przyjecha³o do Lublina
55 osób, które wp³aci³y ³¹cznie
70 tys. z³otych. W obecnoœci notariusza Ewy Baran wszyscy
obecni z³o¿yli podpisy po aktem powo³uj¹cym fundacjê. Jej
cz³onkami za³o¿ycielami stali
siê liczni aptekarze oraz izby
aptekarskie województw lubelskiego, kieleckiego i podkarpackiego, a tak¿e hurtownie
farmaceutyczne.
Zebrani zaproponowali, aby
patronem fundacji zosta³ mgr
farm. Witold £obarzewski z racji jego zaanga¿owania w powo³anie, pierwotnie przy UMCS,
dodatkowego Wydzia³u Farmaceutycznego. Ustalono, ¿e fundacja otrzyma nazwê: Fundacja
Rozwoju Lubelskiego Wydzia³u Farmaceutycznego im. mgr.
farm. Witolda £obarzewskiego.
Wybrano Zarz¹d Fundacji
w sk³adzie: mgr farm. Marian
Mikulski – prezes zarz¹du
i mgr. Bogdan Walko – wiceprezes. Przewodnicz¹cym Rady
Fundatorów zosta³ prof. dr.
hab. Jerzy £obarzewski a jego
zastêpc¹ prof. dr hab. Hanna
Hopka³a.
Od pocz¹tku istnienia fundacji wiceprezes Zarz¹du Fundacji mgr B. Walko zadba³, by administracja fundacji by³a prowadzona spo³ecznie, bez kosztów w³asnych i tak jest do dziœ,
za co panu prezesowi my,
cz³onkowie Rady Fundacji, jesteœmy ogromnie wdziêczni.
W ci¹gu 13 lat istnienia fundacji na jej konto wp³ynê³o ponad 600 tys. z³. Na tê kwotê
sk³adaj¹ siê drobne, 100-z³otowe wp³aty, których np. w roku
2003 by³o 115. W³aœciciele aptek i hurtownie farmaceutyczne przeznaczali na fundacjê
wiêksze kwoty.
Rada Fundatorów i Zarz¹d
zadba³y o zablokowanie odpowiedni¹ uchwa³¹ na koncie
➤
Fundacja Rozwoju
im. mgr. farm. Witolda £obarzewskiego:
20-147 Lublin
al. Spó³dzielczoœci Pracy 78
tel. 081 53 53 333, fax 081 53 53 399
Konto bankowe:
Kredyt Bank S.A. Oddzia³ w Lublinie
24 1500 1520 1215 2000 8746 0000
Numer KRS 0000099660 S¹d Rejonowy w Lublinie,
XI Wydzia³ Gospodarczy
69
INFORMACJE
redakcja „Czasopisma Aptekarskiego” informuje,
¿e w sprzeda¿y ukaza³a siê ksi¹¿ka
„FARMAKOEKONOMIKA
W OPIECE FARMACEUTYCZNEJ”
autorstwa dr. Marcina Czecha,
znanego i cenionego w kraju
popularyzatora farmakoekonomiki.
Nak³ad limitowany.
Koszt wraz z wysy³k¹
dla prenumeratorów
„Czasopisma Aptekarskiego” wynosi 45 PLN,
zaœ dla nieprenumeratorów 65 PLN.
Wp³acaj¹c kwotê na konto
1311 3010 1702 0000 0000 0511 95
nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdne
do wystawienia faktury VAT.
MARCIN CZECH
FARMAKOEKONOMIKA
w opiece farmaceutycznej
BIBLIOTEKA NAUKOWA
CZASOPISMA APTEKARSKIEGO
bankowym fundacji 100 tys. z³, co skutecznie hamowa³o utratê jej p³ynnoœci finansowej. Zarz¹d
fundacji, zgodnie ze statutem organ odpowiedzialny za finanse, moim zdaniem bardzo skrupulatnie rozwa¿a³ rozdzielane przez fundacjê pieni¹dze: wiêkszoœæ darowizn dla zak³adów wydzia³u przeznaczono na zakup aparatów naukowych.
W 2001 roku rektor AM prof. dr hab. Maciej
Latalski zwróci³ siê do Zarz¹du Fundacji o pomoc finansow¹ na op³acenie kosztów projektów
technicznych budowy nowych gmachów AM –
najpierw gmachu Collegium Universum, a dwa
lata póŸniej gmachu Collegium Maius. Taka dotacja z fundacji mog³aby przyczyniæ siê do szybszego uzyskania z Ministerstwa Zdrowia kredytów
na te inwestycje a tak¿e do skrócenia czasu ich
budowy. Zarz¹d fundacji postanowi³ pomóc rektorowi, przyznaj¹c 62 tys. z³ na Collegium Universum) i 50 tys. z³ na Collegium Maius. Gmach Collegium Universum oddano do u¿ytku w 2003 roku, a Collegium Maius w roku 2005. Wk³ad finansowy fundacji w budowê gmachów Akademii Medycznej upamiêtniono w postaci odpowiednich
tablic. Podczas uroczystoœci oddania do u¿ytku
wymienionych gmachów Jego Magnificencja
Rektor AM prof. Maciej Latalski podkreœla³:
– Dziêki kwotom uzyskanym od fundacji cykl budowy dwu gmachów AM – Collegium Universum
i Collegium Maius zosta³ skrócony o pó³ roku.
Dwa lata temu fundacja zosta³a wpisana do
rejestru fundacji po¿ytku publicznego, dziêki
czemu zyska³a dodatkowe Ÿród³o dochodów
z 1-procentowych odpisów od podatku dochodowego od osób fizycznych.
Czêste kontakty osobiste niezmienionego od
13 lat (pomimo wyborów co trzy lata) Zarz¹du
i Rady Fundatorów pozwoli³y konsolidowaæ œrodowisko farmaceutów i nie dopuœciæ do nieuzasadnionego rozdawnictwa spo³ecznego grosza,
a jednoczeœnie wspieraæ udokumentowane potrzeby zak³adów Wydzia³u Farmaceutycznego.
Ksi¹¿ka zawiera wykresy i tabele, leksykon
wa¿niejszych pojêæ rzeczowych oraz bogate
piœmiennictwo. Oprawa twarda, ca³oœæ szyta,
papier offsetowy, format 180 x 235 mm, stron 248.
70
prof. dr hab. Jerzy £obarzewski
Fundacja Rozwoju
im. mgr. farm. Witolda £obarzewskiego
al. Spó³dzielczoœci Pracy 78
20-147 Lublin
tel. 081 53 53 333
NOWOŒCI WYDAWNICZE
OPIEKA FARMACEUTYCZNA W LECZENIU
CHORÓB CYWILIZACYJNYCH
KARTY BAZOWE DLA FARMACEUTÓW
dr hab. n. farm. Wies³awa STO¯KOWSKA, mgr farm. Iga WAPNIARSKA
Wydzia³ Farmaceutyczny Gdañskiego Uniwersystetu Medycznego
Karty bazowe dla farmaceutów stanowi¹ narzêdzie opieki farmaceutycznej i u³atwiaj¹
edukacjê oraz komunikacjê
z pacjentem.
Opieka farmaceutyczna ma
szczególne znaczenie w leczeniu najczêœciej wystêpuj¹cych
chorób cywilizacyjnych. Choroby te maj¹ charakter przewlek³y i podlegaj¹ d³ugotrwa³emu leczeniu. Czêsto dotycz¹
wielu uk³adów i narz¹dów
i prowadziæ mog¹ do groŸnych
powik³añ i nastêpstw a nawet
przedwczesnej umieralnoœci.
Dlatego ka¿de dzia³anie zmierzaj¹ce do podniesienia skutecznoœci terapii posiada du¿¹
wagê.
W wyniku badañ sonda¿owych przeprowadzonych wœród
farmaceutów pracuj¹cych w aptekach ogólnodostêpnych oraz
w aptekach szpitalnych stwierdziæ mo¿na, ¿e farmaceuci widz¹ koniecznoœæ sprawowania
opieki nad pacjentem i doceniaj¹ jej rolê w swojej dzia³alnoœci.
Opieka farmaceutyczna oznacza udzia³ farmaceutów w zapewnieniu prawid³owego stosowania leków i ochronê pacjentów przed niepo¿¹danymi
skutkami ubocznymi powodowanymi przez leki. Oznacza
równie¿ udzia³ w niefarmakologicznym leczeniu, profilaktyce i promocji zdrowia.
Funkcja edukacyjna farmaceuty wobec pacjentów wynika
z realizacji opieki farmaceutycznej i wp³ywa na zwiêkszenie œwiadomoœci zdrowotnej
pacjentów. Nale¿y d¹¿yæ nie
tylko do wyjaœnienia celowoœci
zastosowanego postêpowania
terapeutycznego i przedstawienia zasad przyjmowania leków oraz zagro¿eñ wynikaj¹cych z niew³aœciwego ich stosowania lecz tak¿e do wskazania czynników ryzyka sprzyjaj¹cych powstaniu choroby
i uœwiadomieniu znaczenia
prozdrowotnych dzia³añ profilaktycznych oraz mo¿liwoœci
wp³ywu na w³asne zdrowie.
Prowadzenie zdrowego stylu
¿ycia, stosowanie odpowiedniej diety i aktywnoœci fizycznej, zwalczanie na³ogów, kontrola masy cia³a i dokonywanie
pomiarów wskaŸników biochemicznych przyczyni¹ siê do
osi¹gniêcia dobrych efektów
terapeutycznych.
Opieka farmaceutyczna obejmuj¹ca promocjê zdrowia prowadzi do zwiêkszenia œwiadomoœci zdrowotnej pacjentów.
W celu urzeczywistnienia za³o¿eñ opieki farmaceutycznej
przedstawiamy Pañstwu karty
bazowe dla farmaceutów zawieraj¹ce informacje na temat
wybranych chorób przewlek³ych. Karty zosta³y opracowane z uwzglêdnieniem stanowiska krajowych i miêdzynarodowych towarzystw naukowych,
dotycz¹cego standardów i zaleceñ postêpowania. Karty bazowe dla farmaceutów zawieraj¹
lek
pacjent + lek
dzia³anie pasywne
dzia³anie aktywne
➤
Ryc. 1. Relacja pacjent – farmaceuta
73
NOWOŒCI WYDAWNICZE
Tabela 1. Rozpoznanie potrzeb pacjentów i farmceutów
➤
sta³e modu³y odnosz¹ce siê do
norm, wskaŸników i wartoœci
referencyjnych, objawów omawianych jednostek chorobowych, zagro¿eñ, czynników ryzyka, zaleceñ i profilaktyki. Poszczególne modu³y umieszczone s¹ na karcie w okreœlonej kolejnoœci, zawsze w tym samym
miejscu.
Zalet¹ kart jest ³atwy dostêp
do informacji. Zawieraj¹ najnowsze dane i wytyczne, przedstawione w zwiêz³y sposób. Piœmiennictwo znajduje siê na odwrocie karty.
Karty przyczyni¹ siê do
kszta³towania pozytywnych relacji pomiêdzy farmaceut¹ i pacjentem.
KARTY BAZOWE –
ELEMENT
PROFESJONALNEJ
OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ
Obok wielu broszur i prospektów dla pacjentów spotkaæ
mo¿na równie¿ materia³y specjalnie opracowane i wydane
dla lekarzy. Obecnie ukazuj¹ siê
tak¿e publikacje dla farmaceutów, lecz dotycz¹ one spraw
zwi¹zanych z prowadzeniem apteki, rozliczeniami z instytucjami ubezpieczeniowymi, odp³atnoœci¹ za leki czy zarz¹dzaniem
74
filaktyki. Poszczególne modu³y
umieszczone s¹ na karcie
w okreœlonej kolejnoœci, zawsze w tym samym miejscu.
personelem. Dostêpne s¹ te¿
obszerne wydawnictwa ksi¹¿kowe na temat ró¿nych schorzeñ, z których mog¹ korzystaæ
farmaceuci. Natomiast nie ma
zwiêz³ych materia³ów, które
u³atwia³yby im rozmowê z pacjentem podczas sprawowania
opieki farmaceutycznej.
Aby u³atwiæ opiekê farmaceutyczn¹, w Samodzielnej
Pracowni Farmacji Spo³ecznej
Akademii Medycznej w Gdañsku opracowano programy
w formie kart bazowych dla
farmaceutów zawieraj¹cych
informacje dotycz¹ce najczêœciej wystêpuj¹cych chorób
przewlek³ych.
Celem tego przedsiêwziêcia
jest skrótowe przypomnienie
i dostarczenie farmaceucie
wiadomoœci na temat poszczególnych schorzeñ i chorób cywilizacyjnych, które dotycz¹
pacjentów i z którymi zwracaj¹
siê oni o pomoc do aptekarza.
Karty bazowe maj¹ u³atwiæ
rozmowê i komunikacjê z pacjentem. Opracowania te zawieraj¹ sta³e modu³y odnosz¹ce siê nie tylko do norm,
wskaŸników, wartoœci referencyjnych i objawów omawianych
jednostek chorobowych, lecz
równie¿ do zagro¿eñ, czynników ryzyka oraz zaleceñ i pro-
Karty bazowe zosta³y opracowane dla nastêpuj¹cych schorzeñ:
1. Nadciœnienie têtnicze;
2. Cukrzyca typu 2;
3. Choroba niedokrwienna
serca;
4. Niewydolnoœæ uk³adu
kr¹¿enia;
5. Hiperlipidemia;
6. Zespó³ metaboliczny;
7. Astma;
8. Atopowe zapalenie skóry;
9. Niewydolnoœæ ¿ylna;
10. Osteoporoza;
11. Choroba wrzodowa;
12. Badania laboratoryjne
posiadaj¹ odrêbn¹ kartê
zawieraj¹c¹ wartoœci referencyjne dotycz¹ce badania krwi i moczu.
STA£E MODU£Y
KART BAZOWYCH
Normy i wskaŸniki
(wartoœci referencyjne)
Jest to pierwszy modu³ karty. Zawiera wartoœci parametrów diagnostycznych uznane
za prawid³owe dla zdrowego
doros³ego cz³owieka. W niektórych przypadkach wartoœci
te ró¿ni¹ siê dla kobiet i mê¿czyzn. Równie¿ wiek i stan patofizjologiczny ma wp³yw na
wielkoœæ tych wartoœci.
W przypadku jednostek chorobowych, dla których brak
wartoœci referencyjnych, jak np.
atopowe zapalenie skory, przewlek³a niewydolnoœæ ¿ylna, choroba wrzodowa, modu³ ten za-
???
wiera kryteria klasyfikacyjne. W niektórych przypadkach podana jest definicja.
Objawy
Ka¿da jednostka chorobowa jest rozpoznawana na
podstawie charakterystycznych objawów. Ta czeœæ
karty ma na celu u³atwiæ farmaceucie rozmowê z pacjentem, podczas której mo¿e on podj¹æ decyzjê
o mo¿liwoœci zastosowania leków z grupy OTC b¹dŸ
o koniecznoœci skierowania pacjenta do lekarza.
Zagro¿enia
W module tym zawarte s¹ informacje o konsekwencjach nieleczonej lub niew³aœciwie leczonej choroby.
Farmaceuta powinien przestrzec pacjenta przed zaniechaniem leczenia, nierozpoczêciem terapii oraz
przed nieprawid³owym i nieregularnym stosowaniem
leków. Nieœwiadomoœæ pacjenta mo¿e pogorszyæ stan
zdrowia i staæ siê przyczyn¹ hospitalizacji.
www.cza.pl • e-mail: [email protected]
OPIEKA
FARMACEUTYCZNA
ISSN 1233-2755
•
Wydanie specjalne 2009
dr hab. n. farm. Wies³awa STO¯KOWSKA
Czynniki ryzyka
mgr farm. Iga WAPNIARSKA
Poznanie czynników sprzyjaj¹cych pojawieniu siê
i rozwojowi choroby pozwala zrozumieæ jej istotê i wyeliminowaæ przyczyny powstawania.
KARTY BAZOWE DLA FARMACEUTÓW
Karty bazowe zosta³y opracowane dla nastêpuj¹cych schorzeñ:
1. Nadciœnienie têtnicze
Zalecenia i profilaktyka
2. Cukrzyca typu 2
3. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieñcowa)
4. Niewydolnoœæ uk³adu kr¹¿enia
Ten ostatni modu³, znajduj¹cy siê u do³u karty, zawiera wskazówki przydatne w rozmowie z pacjentem. Nale¿y zwróciæ uwagê na postêpowanie niefarmakologiczne, które mo¿e opóŸniæ pojawienie siê
i rozwój choroby. W niektórych schorzeniach, szczególnie w pocz¹tkowym okresie, niezbêdne jest wskazanie koniecznoœci modyfikowania stylu ¿ycia poprzez zmianê nawyków ¿ywieniowych, zmniejszenie
nadwagi, umiarkowane zwiêkszenie aktywnoœci ruchowej, zwalczanie na³ogów. Przyk³adem jest niezbyt podniesione ciœnienie têtnicze lub ³agodna cukrzyca typu 2. W przypadku niewydolnoœci ¿ylnej
istotne jest ograniczenie przebywania w pozycji stoj¹cej, noszenie poñczoch i podkolanówek uciskowych, dieta bogata w b³onnik.
■
5. Hiperlipidemia
6. Zespó³ metaboliczny
7. Astma
8. Atopowe zapalenie skóry
9. Niewydolnoœæ ¿ylna
10. Osteoporoza
11. Choroba wrzodowa
12. Badania laboratoryjne – odrêbna karta zawieraj¹ca
wartoœci referencyjne dotycz¹ce badañ krwi i moczu
W sprzeda¿y znajduje siê wydanie specjalne
„Opieki Farmaceutycznej”
zawieraj¹ce karty bazowe autorstwa
dr hab. n. farm. Wies³awy Sto¿kowskiej
i mgr farm. Igi Wapniarskiej
z Wydzia³u Farmaceutycznego
Gdañskiego Uniwersystetu Medycznego
Koszt wydania wynosi 20 z³
+ 6 z³ op³ata pocztowa wraz z pakowaniem.
Wp³acaj¹c kwotê na konto
1311 3010 1702 0000 0000 0511 95
75
nale¿y podaæ wszystkie dane niezbêdne
do wystawienia faktury VAT.
Regulamin dla Autorów publikacji naukowych
w „Czasopiœmie Aptekarskim”
I
Na ³amach czasopism zamieszczane s¹ artyku³y naukowe (prace doœwiadczalne, pogl¹dowe), artyku³y popularnonaukowe, wywiady, rozmowy, relacje z kongresów,
konferencji, zjazdów naukowych, sympozjów i szkoleñ,
informacje, biografie, omówienia nowoœci wydawniczych, streszczenia prac magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych, a tak¿e przegl¹dy prasy specjalistycznej
i fotoreporta¿e.
Ponadto publikowane s¹ komentarze z zakresu Prawa
farmaceutycznego, opisy nowych procedur laboratoryjnych, klinicznych, wytwarzania i dystrybucji.
Zamieszczane s¹ równie¿ informacje naukowe z praktycznej realizacji Dobrej Praktyki: Laboratoryjnej, Klinicznej, Wytwarzania, Dystrybucyjnej i Aptecznej.
II
Wszystkie formy i rodzaje zamieszczanych publikacji
musz¹ byæ przygotowane zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami Deklaracji Helsiñskiej w sprawie m.in. zasad etycznego postêpowania w eksperymencie medycznym
z udzia³em ludzi, przyjêtej przez 18. Walne Zgromadzenie
Œwiatowego Stowarzyszenia Lekarzy w Helsinkach
w czerwcu 1964 r. (z dalszymi poprawkami przyjêtymi na
52. zgromadzeniu w Edynburgu w paŸdzierniku 2000 r.),
ustawy Prawo farmaceutyczne, stanowiska Œwiatowego
Stowarzyszenia Lekarzy (WMA) w sprawie roboczych kontaktów miêdzy lekarzami i farmaceutami w zakresie farmakoterapii, przyjête przez 51. Œwiatowe Zgromadzenie
Lekarzy w Tel Avivie w paŸdzierniku 1999 r. oraz zasadami etyki medycznej i farmaceutycznej.
III
Artyku³y naukowe nie mog¹ przekraczaæ 16 tysiêcy
znaków (tj. 9 stron standardowego tekstu) i powinny
dotyczyæ:
a. Prac doœwiadczalnych i klinicznych – wstêp, opis
materia³u i metod, wyniki badañ i ich omówienie,
wnioski oraz piœmiennictwo.
b. Prac pogl¹dowych – wstêp, opis materia³u, wnioski
oraz piœmiennictwo.
Wszystkie artyku³y naukowe powinny zawieraæ streszczenie w jêzyku polskim i angielskim (od 300 do 400
znaków ka¿de) oraz tytu³ w jêzyku angielskim, s³owa
kluczowe (od 4 do 9 zgodnie z Medical Subject Headings
– MeSH, w jêzyku polskim i angielskim), noty biograficzne
autorów (do 300 znaków) i piœmiennictwo wykorzystanych publikacji w kolejnoœci cytowania z uwzglêdnieniem
nastêpuj¹cej formy, np.:
• artyku³y: G³owniak K., Mroczek T., Zobel A.M.: Seasonal changes in the concentrations of four taxoids in
Taxus baccata L. during the autumn-spring period.
Phytomedicine, 1999, 6, 135-140 (w przypadku
76
wiêkszej ni¿ trzech liczby autorów nale¿y podaæ nazwisko pierwszego z nich z dopiskiem „i wsp.”)
• ksi¹¿ki: Winthrobe, M.M., Clinical Hematology,
4th ed., Lea & Febiger, Philadelphia, 1978, 32.
• rozdzia³ w ksi¹¿ce: Butler J.M.: Separation of DNA
restriction fragments and PCR products. In: Heller
C. (ed) Analysis of nucleid acids by capillary electrophoresis. Vieweg, Germany, 1997, pp. 195-217.
Nale¿y tak¿e okreœliæ wk³ad autorski przy dwóch
i wiêkszej liczbie autorów (np. odpowiedzialnoœæ za rzetelnoœæ danych, odpowiedzialnoœæ za poprawnoœæ analizy i interpretacji danych, napisanie i opracowanie tekstu,
nadzór naukowy, w³asne wykonanie rysunków, tabel,
wzorów chemicznych, wykresów, zdjêæ itp.). Zasady te
dotycz¹ równie¿ artyku³ów w jêzyku angielskim.
Przes³any materia³ powinien zawieraæ adres do korespondencji autora wiod¹cego, jego miejsce pracy naukowej, numer telefonu i adres poczty elektronicznej oraz
datê zakoñczenia pracy nad artyku³em.
IV
Artyku³y nale¿y przesy³aæ w formie elektronicznej na
adres: [email protected] i w formie wydruku komputerowego
wraz z materia³em ikonograficznym na p³ycie CD (JPG)
pod adresem redakcji „Czasopisma Aptekarskiego”,
ul. Obarowska 23/2, 04-337 Warszawa box 81 (zwyk³ym
priorytetem).
V
Artyku³y naukowe s¹ recenzowane i zwalniane do druku po decyzji Redaktora Naczelnego, o czym Autor jest
powiadamiany pisemnie wraz z drukiem do podpisu
oœwiadczenia nastêpuj¹cej treœci:
„Ja ni¿ej podpisany oœwiadczam, ¿e artyku³, który
przekaza³em do druku Wydawnictwu Farmapress, nie
by³ nigdzie publikowany, a po opublikowaniu w „Czasopiœmie Aptekarskim” nie bêdzie skierowany do druku
w innych tytu³ach i innych wydawnictwach oraz wykorzystywany w prezentacjach multimedialnych bez zgody
Wydawnictwa Farmapress”.
VI
Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów, adiustacji tekstów i wyboru do druku nades³anego
materia³u ikonograficznego.
VII
Wydawca „Czasopisma Aptekarskiego” nabywa na wy³¹cznoœæ prawa autorskie do opublikowanych prac, które
maj¹ pierwszeñstwo publikacji przez Wydawcê, równie¿
w formie reprintu i w internecie.
Redakcja
Zaproszenie
PROWADZENIE OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ
Sekcja Opieki Farmaceutycznej PTFarm.
organizuje
I Ogólnopolsk¹ Konferencjê Naukowo-Szkoleniow¹
wspólnie z Pracowni¹ Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki
Wydzia³u Farmaceutycznego UJ CM
poœwiêcon¹ „Prowadzeniu opieki farmaceutycznej”
13-14.XI.2009
Podstawowe informacje oraz cel spotkania
Wymiana doœwiadczeñ praktyków prowadz¹cych opiekê farmaceutyczn¹ oraz farmaceutów
zdecydowanych na jej wdro¿enie jako us³ugi farmaceutycznej. Czêœæ warsztatowa obejmuje
dyskusje rzeczywistych przypadków i problemów napotykanych w trakcie pracy z pacjentem
w ramach opieki farmaceutycznej. Czynni uczestnicy warsztatów bêd¹ nagradzani punktami
edukacyjnymi w ramach szkolenia ci¹g³ego farmaceutów.
Tematy warsztatów:
1. Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna w aptekach ogólnodostêpnych – praktyczne
zastosowanie w cukrzycy i nadciœnieniu têtniczym.
2. Opieka farmaceutyczna dla pacjentów z cukrzyc¹.
3. Podstawy opieki farmaceutycznej – budowa planu, dokumentacja w cukrzycy i nadciœnieniu.
4. Komunikacja i informacja o leku w pracy aptekarza – wybrane aspekty teoretyczne i praktyczne.
Data spotkania oraz terminy
13-14 listopada 2009 / termin rejestracji – 30.09.2009
Miejsce
Pa³ac w Paszkówce
34-113 Paszkowka 37 – Kraków – Polska
Dodatkowe informacje oraz rejestracja
http://www.opiekafarmaceutyczna.com.pl
Patronat Medialny
Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki, Wydzia³ Farmaceutyczny UJ CM
ul. Medyczna 9, 30-688 Kraków
tel. 12 62 05 630
[email protected]
opiekafarmaceutyczna.com.pl

nr 8-9/2009 - Czasopismo Aptekarskie

Transcription

Similar documents

Proszowice – Stolica Królestwa Polskiego

Jak się żyje osobom starszym w Polsce

plik w formacie pdf

Nr 6 (2006) - Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w

Kurier Jaworski

OBROTOWE - Wiadomosci znad Piotrówki

Internet pomaga kupować

marzec 2005 - UP w Poznaniu

nr 10/2009 - Czasopismo Aptekarskie

990-15.04 - Rzecz Krotoszyńska

Miesiecznik 126 - Śląski Klub Fantastyki

Pokaż treść!

Materiały z XXXIX NKP

Kurier Galicyjski 5/2007

Pobierz dokument - Biblioteka Polskiej Piosenki

po 1914 - Ordynariat Polowy WP

Entrepreneur of the Year - EY

Słabe ogniwa. Wyzwania dla funkcjonowania systemu ochrony

Czerwiec 2015

strony_01-400 - Instytut Kaszubski

po zagładzie żydów (1944 – 1948)

pobierz tekst artykułu (w formacie )