Polska

1015 25
Polska
transformacja
Od
niepewności
do sukcesu
Polish Transformation
From Suspense to Success
www.mttp.pl/25
Otwarci
na
możliwość
sukcesu
Open to the Possibility of Success
Andrzej Koźmiński
Polska była najbardziej otwartym „barakiem” obozu socjalistycznego. Podróżujący za granicę
Polacy mieli okazję oglądać świat – i to odegrało istotną rolę podczas transformacji. Poland was
the most open ‘barrack’ of the communist camp. People who travelled abroad had an opportunity to see the world
O upadku komunizmu w Polsce zadecydowała – podobnie jak w 1918 r. o odzyskaniu niepodległości – geopolityka, a konkretnie korzystna konfiguracja zewnętrzna. Zmianę umożliwił
przede wszystkim upadek imperium radzieckiego. Co ważne, żadnych negatywnych działań w stosunku do Polski nie podjął także drugi
wielki sąsiad Polski – Niemcy. Polska przez wiele
lat zajmowała za to szczególne miejsce w polityce Stanów Zjednoczonych, które od października
1956 r. traktowały ją jako najsłabsze ogniwo bloku wschodniego. Z tego powodu w Waszyngtonie uważnie śledzono to, co działo się nad Wisłą.
USA odegrały też ważną rolę w tworzeniu przyszłej elity politycznej. Jeszcze w latach 70. XX w.
amerykańska administracja uruchomiła program
podoktorskich staży dla osób z Polski (młodych
ekonomistów i specjalistów ds. zarządzania).
The fall of communism in Poland was decided – as was Poland’s recovery of independence
in 1918 – by geopolitics and specifically by an
advantageous external configuration. The change
was made possible above all by the downfall of
the Soviet empire. What was important was that
no negative steps were taken by Poland’s other
large neighbour, Germany. On the other hand,
for many years Poland had occupied a special
place in the policies of the United States, which
since October 1956 had been treating it as the
weak link in the Eastern Bloc. Washington thus
carefully followed what was happening on the Vistula. The United States also played an important
role in creating Poland’s future political elite. Already in the 1970s, the American administration
had set up a programme of post-doctoral training
for people from Poland (young economists and
FOt.: archiwum autora / PhOTo: author’s archive
– and this played an important role during the transformation.’
Z zaproszenia do Stanów skorzystało kilkuset naukowców, w tym ja. Część współautorów polskiej transformacji
uczestniczyła w tych programach. Dodatkowo USA mocno
i systematyczne wspierały Solidarność.
Niemałą rolę odegrały oczywiście wydarzenia wewnątrz
kraju. Po okresie stłamszenia stanem wojennym w latach
80. XX w. odrodziła się Solidarność. W nowym wcieleniu
była ona ruchem politycznym prowadzonym przez Lecha
Wałęsę. Jestem przekonany, że wielką rolę w rozwoju wypadków odegrało jego mądre przywództwo. Dodatkowo
wokół Wałęsy zgromadziło się grono doradców i współpracowników, takich jak Tadeusz Mazowiecki czy Bronisław
Geremek. Z takim zespołem opozycja demokratyczna przystąpiła do negocjacji z władzami. Od Magdalenki, poprzez
Okrągły Stół, po czerwcowe wybory i powołanie pierwszego niekomunistycznego rządu z Tadeuszem Mazowieckim
rozgrywka ta została poprowadzona w mistrzowski sposób.
Otwartość, która procentuje
Samo obalenie starego systemu nie było jednak gwarancją sukcesu w budowaniu demokracji i gospodarki rynkowej. W latach 90. XX w., w okresie polskiego
przełomu, pracowałem na Uniwersytecie Kalifornijskim.
Miałem wtedy wiele wystąpień na temat wydarzeń w Europie Wschodniej. Co ciekawe, według ówczesnych ocen
amerykańskich ekspertów krajem, który miał największe
szanse na sukces, nie była Polska, lecz Ukraina. Uważali
oni, że nasz wschodni sąsiad ma wszystkie możliwe atuty
w ręku: dobrą edukację (zwłaszcza techniczną), relatywnie
nowoczesny przemysł zbrojeniowy i rakietowy, niezłą infrastrukturę kolejową oraz potencjał do rozwoju rolnictwa.
Dziś, patrząc na Ukrainę, łatwiej możemy zrozumieć skalę
i podłoże polskiego sukcesu.
Przede wszystkim Polska nie była zabitym dechami
przedmieściem świata – mieliśmy otwarte oczy na to, co
dzieje się wokół. Było to możliwe dzięki dużej liczbie osób
wyjeżdżających do USA czy Europy. Z Podhala i Białostocczyzny do Stanów masowo emigrowali dolarowi turyści.
Sporo wykształconych Polaków udawało się jako sezonowi pracownicy do Francji, Niemiec czy Skandynawii. Po
1956 r. coraz więcej możliwości wyjazdów zagranicznych
otrzymywała też polska inteligencja: profesorzy i studenci.
Lata 70. XX w. i gierkowska dekada „sukcesu na kredyt”
management specialists). Several hundred academics, including myself, took advantage of the US offer. Some of the
leaders of the Polish transformations participated in these
programmes. In addition, the US strongly and consistently
supported Solidarity.
A considerable role was naturally played by events inside
the country. After the stifling period of martial law in the
1980s, Solidarity was reborn. In its new incarnation, it was
a political movement led by Lech Wałęsa. I am convinced
that his wise leadership played a great role in the course of
events. In addition, Wałęsa gathered around himself a group
of advisors and colleagues, such as Tadeusz Mazowiecki and
Bronisław Geremek. With such a team, the democratic opposition proceeded to negotiations with the authorities. From
Magdalenka, through the Round Table, the June elections
and the emergence of the first non-communist government
under Tadeusz Mazowiecki, the game was played in a masterly fashion.
An openness that pays
The overthrow of the old system was not in itself, however, a guarantee of success in building democracy and
a market economy. In the 1990s, in the period of Poland’s
breakthrough, I was working at the University of California.
I gave many talks then on the subject of events in Eastern
Europe. What is interesting is that according to the opinion of
American experts at the time, the country that had the largest
chance of success was not Poland but Ukraine. They considered that our eastern neighbour had every possible advantage
on hand: good education (particularly technical), a relatively
modern arms and missile industry, fairly good railway infrastructure and the potential for agricultural development.
Today, looking at Ukraine, we can more easily understand the
scale and background of Poland’s success.
Above all, Poland wasn’t a backwater – we had our eyes
open to what was happening around us. This was possible
because of the large number of people travelling to the United
States or Western Europe. From Podhale and Białystok, masses of people travelled to the US to earn dollars. Quite a number of educated Poles went as seasonal workers to France,
Germany or Scandinavia. After 1956, there were increasing
opportunities for Poland’s intelligentsia – professors and students – to travel abroad. In the 1970s, the Gierek decade of
przyniosły poważne zakupy za granicą: licencji,
technologii i linii produkcyjnych. W związku
z tym wyjeżdżali także inżynierowie oraz kadra kierownicza. Dodatkowo aktywnie działało
Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego „Polservice” – wysyłające za granicę, głównie do krajów
arabskich, specjalistów z różnych dziedzin.
Sukces na „dwie trzecie”
Zgadzam się z oceną formułowaną przez prof.
Grzegorza Kołodkę, że polska transformacja jest
sukcesem na „dwie trzecie”. Wśród największych
osiągnięć ostatniego ćwierćwiecza wymieniłbym
stworzenie sprawnego banku centralnego, którym
kierowała Hanna Gronkiewicz-Waltz. O skali sukcesu w budowaniu podstaw instytucjonalnych oraz
prowadzeniu przez kolejne kierownictwa banku
polityki monetarnej świadczy to, że w momencie
startu Polska borykała się z inflacją na poziomie
800 proc., obecnie zaś zaczyna się mówić o możliwej deflacji. Udało się to osiągnąć m.in. dzięki temu,
że nawet w najtrudniejszych momentach bank
centralny zachowywał niezależność. Było to zasługą prof. Leszka Balcerowicza, który jak lew bronił
niezawisłości banku. Także dziś, pod rządami prof.
Marka Belki, Narodowy Bank Polski jest uważany
za jeden z najlepiej funkcjonujących w Europie.
Sukcesem zakończyła się też budowa silnego
rynku kapitałowego, który – choć nie stanowi najistotniejszego źródła zasilania kapitałowego dla
gospodarki – jest dobrze uporządkowany; polska giełda kapitałowo jest zaś silniejsza niż giełda
wiedeńska. Z kolei reforma samorządowa, mimo
wielu kłopotów, doprowadziła do pojawienia się
dobrych lokalnych gospodarzy w wielu polskich
miastach. Podróżując przez Polskę i obserwując
zadbane mniejsze i większe miejscowości, można
dziś stwierdzić, że Polska stała się częścią świata
zachodniego.
Bezpieczeństwo i innowacyjność
Głównym wyzwaniem kolejnej dekady staje się
natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne. Prezydent
‘success on credit’ brought major purchases from
abroad: licences, technology and production lines.
In addition, the Polservice Foreign Trade Enterprise
was operating more actively, sending specialists in
various fields abroad, chiefly to the Arab countries.
A Two-thirds Rate of Success
I agree with Professor Grzegorz Kołodko’s appraisal that Poland’s transformation is a ‘two-thirds’
success. Among the greatest achievements of the
last quarter century I would list the creation of
an efficient central bank, first headed by Hanna
Gronkiewicz-Waltz. Poland’s degree of success in
building the bank’s foundations and in the conduct
of monetary policy (by the bank’s succeeding directors) is shown by the fact that at the beginning of
the transformation, the country was wrestling with
inflation on the level of 800-percent, while today the
possibility of deflation is beginning to be mentioned.
This achievement was possible because even in the
most difficult moments the central bank maintained
its independence. This was due to Leszek Balcerowicz, who defended the bank’s autonomy like a lion.
Today as well, under the leadership of Marek Belka,
the National Bank of Poland is considered to be one
of the best functioning central banks in Europe.
Another success was the building of a strong
capital market, which, although it does not constitute the most important source of capital for the
economy, is well organized; the Polish capital market
is thus stronger than the Viennese market. The reform of local government, in spite of many difficulties, led to the appearance of good local economies
in many Polish cities. In travelling around Poland
and observing well-maintained larger and smaller
localities, it can be stated that today Poland has become part of the Western world.
Security and innovation
On the other hand, the chief challenge of the next
decade is going to be external security. President
Vladimir Putin has made an unusually premeditated move – but also a gamble – whose aim is to at
Władimir Putin podjął niezwykle przemyślaną, ale też
pokerową rozgrywkę, której celem jest przynajmniej częściowa odbudowa imperium. Sądzę jednak, że niewielkie
ekonomiczne zasoby Rosji (szczególnie przy spadających
cenach ropy naftowej i gazu ziemnego) wyznaczą granice
tej ekspansji. Niezależnie od tego mamy do czynienia ze
zmianą konfiguracji w Europie. Dlatego najważniejszym
zadaniem dla Polski jest aktywne działanie na rzecz zapewnienia wiarygodności NATO oraz odgrywanie aktywnej roli w UE. Z racji mojego wieku mam świadomość, że
z sojuszami bywa różnie, dlatego trzeba w nie inwestować
czas, wysiłek i relacje.
W kontekście zmieniającej się sytuacji geopolitycznej należy ponownie przyjrzeć się kwestii wprowadzenia w Polsce
euro. Kalkulacje ekonomiczne powinny ustąpić racjonalności politycznej, która nakazuje jak najszybsze przyjęcie
wspólnej waluty. Wydaje się, że realistycznym horyzontem
czasowym jest rok 2018 lub 2019. Wszyscy zgadzamy się,
że niezwykle ważnym wyzwaniem dla Polski jest też zwiększenie innowacyjności gospodarki. W tym celu niezbędne
są inwestycje w naukę i edukację, ale przede wszystkim
odblokowanie przedsiębiorczości Polaków przez odbiurokratyzowanie państwa. Obecnie wielu młodych ludzi ma
ciekawe pomysły, ale chcąc je realizować, odbijają się od
ściany i w efekcie lądują w Dolinie Krzemowej. Ta ściana
musi zostać rozbita. Sądzę również, że wielkim zadaniem
powinno być ukształtowanie nowoczesnej polskiej elity,
która rozumie współczesny świat i jego zależności i będzie
w stanie sprostać nadchodzącym wyzwaniom. ❙
least partially rebuild the Russian empire. I think, however,
that Russia’s small economic resources (particularly given the
falling prices of oil and natural gas) will put a limit on this
expansion. Regardless of that, we are dealing with a change
in the configuration of Europe. Therefore an important task
for Poland will be to participate actively in ensuring NATO’s
credibility and to play an active role in the EU. Given my
age, I am aware that allies can behave variously, and thus it is
worth investing time and effort in relations with them.
In the context of the changing geopolitical situation, we
should look again at the question of introducing the euro to
Poland. Economic calculations should give way to the political reasons for adopting the common currency as rapidly as
possible. A realistic date would be 2018 or 2019. Everyone
agrees that an unusually important issue for Poland is to increase the innovativeness of its economy. This requires investments in research and education, but above all freeing Polish
entrepreneurship by reducing bureaucracy. At present many
young people have interesting ideas, but in trying to implement them they come up against a wall and end up in Silicon
Valley as a result. That wall must come down. I also think that
one great task should be to train a modern Polish elite that
understands the contemporary world and its interdependences, and is capable of meeting the approaching challenges. ❙
Andrzej Koźmiński: ekonomista, członek-korespondent Polskiej Akademii Nauk, założyciel i długoletni rektor Akademii
Leona Koźmińskiego, najlepszej uczelni biznesowej z Europy Środkowo-Wschodniej (według rankingu „Financial Timesa”) /
is an economist, a corresponding member of the Polish Academy of Sciences, the founder and long-time rector of the Leon Koźmiński
Academy, one of the best business schools in East-Central Europe (according to The Financial Times)